Þjóðviljinn - 13.03.1971, Síða 3

tTm lagt skeið var loðna
nýtt á harðindatímiunm í
SkaftafeUssýslum. Fannst hún
rekin þar á fjörur og þurrkuð
til manneldis. Var |>á talaðuim
að sneypa sílum. Þá heíur loðna
verið nýtt til beitu hér áður
fyrr, þótt af því fari litlarsög-
ur, sagði Hjáimar Vilhjálms-
son í mieira spjalli um loðnuna.
Erfitt er að fuEyrða umupp-
haf loðnuveiða á íslandi, en
upp úr 1920 byrjuðu vertíðar-
bátar á Homafirði að nota
loðnu til beitu og mé segja, að
þetta tiltæki Austfirðinga hafi
þá haft úrsiitaáhrif á útgerð
frá Homafirði, enda þá oft erf-
itt að geytma beitusiíild. Reynd-
ist þá loðnan otft betri beita en
önnur fáanlleg þar um sióðir.
Fyrst var loðnan yflirleitt
tínd upp a£ söndunum, en síð-
an tekin mieð háfum. Áriðl924
er loðnuveiði rrueð landnót orð-
in aigeng við Hcmafjörð.
töte ag þartfinast því míkin
minni herzlu en sfldarlýsi.
Þetta atriöi er sttór feostur, þar
sem síður hitnar í loðnumjöili,
þrátt fyrir hið háa fiituinnihaid
og mjölið hleiypur síður i
kefeki.
Hei Idarbúkfita loðnunnar er
í vertíðiairhyrjun um 10°/,,, en
iækikar ört og fer allt niður í
3% við vertíðarllok í apríl-
ménuði. Um fitu loðnunnar ut-
an hrygningartímans eru engar
góðar heimildir, en þó mun
hún vera milklu hærri á haust-
in og fyrrihluta vetrar, sagði
Hjálmair.
Norömenn hafa mælt lýsis-
magn loðnunnar í Barentsihafi
alilt upp í 21,5% í nóvemiber,
en hér við land hefur hún
fengizt feitusit úti fyrir Norð-
uriandi í septemiber allt að 15%v
Einnig hetfur hún fengizt svona
feit urn mið.ian janúar úti fýr-
ir Austurlandi. Það væni því
hægt er að stanða banp^tefcór-
um stil áo vertdBgrar áhasttu.
Að svo mifelu leytS sem sáð
verður á þessu sitiigi máðsóns er
ísbemzfki loðnustofininn afitnolkto-
uð sitór, þótt hann feomiste&lki
í samjötfinuð við BaremtshafS-
stofninn.
Stærðarsveitfilur eru þó vatfiai-
laust mifldlu örari en meðal
þorsksdns og síildarinnar vegna
þess að hámairiksaldur loðnunn-
ar er svo miklu lægri og því
færri árgangar í stofininum
hverju sinni. Útreilknin-gar er
miða að ákvörðun stofnstærðar
hverju sinni með það í huga
að gera varúðamráðstafanir þeg-
ar ibla horfi-r, hafa enn ekki
verið gerðir, sagði Hjálmar.
Lirfurannsóknir
Merkingar halfia verið notað-
ar í þessu s'kyni og þá gengið
út firá því, að hlutfallið miilli
teflrtahnæðBbMi «g -«r
< stumda þessar verðar.
Hvort rétt er að aufea þessar
veiðar að tonnaitolte fyrr en að
femigimini beifcri reynslu er önn-
ur saga.
Elzta loðnan 5 ára
Aldur loönunnair verður bezt
greindur af fevömum hennar,
sem eru fremur sifcórar og tiltölu-
lega auðveldar viðfangs. Efcnnig
er að sjálfsögöu hægt að greina
ald-u-r á hreistri loðnunnar, en
það er þó mitolu ertfiiðaira, enda
er hreistrið smátt og áirhring-
imir óstoýrari en í fevömunum.
Islenzlka loðnan verður svo
til afldrei éldiri en 5 ára og af
5 ára loðnu er að jatfinaði lítið.
Hú-n nær að verða kyn-þroska
2ja, 3ja og 4-ra ára gömuil, en
mismunandi er frá ári til árs,
hvert er hlutfall þessara
LOÐNUVEIÐAR ÞURFA AÐ
Nýting loðnunnar til beitu á
vetrairvertið var í mörg ár ein-
sikorðuð að mestu við Homa-
fjörð. Á Suðumesjum var loðna
ekki almennt notuð til beitu
fyrr en afitir 1937.
Allt firam til 1964 em loðnu-
veiðar fýrst og fremst einstkorð-
aðar við þarfir línubáta. Árið
1965 verður gagngerð breyting
é þessu. Loðna- er þá í fýrsta
skipti veidd í stórum stíl til
bræðslu og veiddust þá tæp
50 þúsund tonn. 1 fýrra vair
heildaraflinn 190 þúsund tonn
og farið vaxandi ár fró ári,
sagði Hjálm-ar.
Afurðarýr
Eins og að líkum lætur hafa
starfsmenn RannsóknastcKfinana
fiskiðnaðarins kynnt sór eiigin-
leika loðnunnar sem bræðslu-
hráefnis. I Ijös komu bæði
kostir og gallar. Helztu. 'ga-llar
eru, hvað loðna-n er tiltölulega
atfurðarýr ba-nn títrna sem við
veiðum ha-na. Þanndg fæst eikki
nema 16% nýtin-g í mjöli og
um 3% lýsi eða 19 prósentsam-
anlagt til j-atfnaðar af fiskin-uim.
Proteinmagn loðnumjöls ®r
fremur lágt og fituinnihald
þess í meii’a laigd Hinsvegar
faetfúr lýsiið fremuir lága joð-
æskilegt, etf hægt væri aðbyrja
loðnuvedði noiklkim -fyirr en verið
hefiur. Vom gerðar tilraunir
með flotvörpu í því slkyni í
janúair á r/s Áma Friðriks-
syni.
Ofveiði?
Þegar farið var að veiða loðn-
una í stómm sifcil komu flljótlega
upp raddir um það, hvort efeki
rnundi varhugavert að veiða
þennan fisk að ráði, þar sem
loðnan er óneitanlega þýðing-
armikiH þáttur í feeðu ýmissa
nytjafiiska svo sem þorsks og
ufsa. Víst eir það rétt, að ó-
ráðlegt getu-r verið að rasfca
þvi jalfinvægi, sem náttúran
hetfur komið á — stundum
raunar hættulegt, — en það er
nú einu sinni svo að einfa-ld-
asta og þá um leið ódýrasta
leiðin tifl þess að segja til um
slíka hluti, er að fýlgjast með
áh-riflum veiðanna á stotfninn,
sagði Hjálmar.
EÆ veiðar eru ekfci stundaða-r,
er ekki hægt að segja fyrirum
hugsanileg áhrif þeirra með
notokurri vissu, nema fyrir
liggi ýtairleg gögn grundvöliluð
á áratugalön-gum rannsóknum.
Dýrt getuir vissulega reynzt að
bfða með veiðisikap um árab-il,
ef í ljós kemur að lokum að
endurheimtra merkja og fjölda
merktra fiska sé hið sama og
h'lutfaillið milli afla og stofin-
stærðar. Enn halfa merkinga-r
á loðnu eklki verið reyndarmi.a.
á þeirri forsendu að vegnaþess,
bve fáa árganga er um að
ræða, og hve skamimlíf loðn-
an er, fáist ökki með þessu
mlóti tætoifiæri til þess að átta
sdig í tíma á otfveiði hennar.
Hitt virðist mér sigurstrang-
legra að auika lirfuirannsóknir
þannig að hægt verði að getfa
hverjum árgangi einkunn þeg-
ar á fýrsta og öðru ári.
Þær niðurstöður yrðu svo
bornar saman við atfiann síðar
og sýnist þá mega vænta þess.
að er frarn líða stundir —
tímamörk mætti ætla 5-10
ár — verði hœgt að segja fyrir
urn stærð stotfnsins og þá vænt-
anlega takmarka eða aukaveið-
ar í samræmi við það.
Þá sagði Hjélmar:
Eins og sakir standa er því
aðeins hægt að segja, að enn
hefur efckert komið frarn, sem
bendir till þess að íslenzki
loðnustoifninn þoli ekki þær
veiðar, sem nú eru stundaðar
og standi ekki jatfntframt und-
ir hlutverki sínu sem fasða
annarra nytjafiska. Er þá miið-
að við talkmarkaða móttöku
árganga i kynþroska hluta
stofnsins, einkum er hlutur 2ja
ára iflisks og 4ra áira fisks breyti-
legu-r. Þama kemur til árganga-
stærð anna-rsvegar og vaxtar-
skilyrði hins vegar. Enda þótt
gert sé ráð fyrir að stærð ár-
gangs sé óháð því hve margir
einstaklingar standii að kla-kinu
hverju sinni, þurfa eklki að
fara saman góð va-xtarskillyrði
fyrir lirfurnar á fyrstu mánud-
um ævinnar og síðar. Góðvaxt-
arstoilyrði fyrstu m-ánuðina etft-
ir klak ráða sennilega mestu
um stoíinstærð, en góð fæðu-
skilyrði þar fré yrðu þá til
þess að loðnan yrði icy-nþroska
fyrr, þó að h-ugsanlegt sé að
árgangur verði svo stór, að
fæðuskortur verði sökum tfisfca-
fjöllda. Þá má benda á, að ef
gengið er nærri einum fisk-
stotfni annað hvort af vöfldum
náttúru eða manna virðisit frjó-
semiin aukast m.a. með því að
hrygningaraldur lælklkar.
SHkt höflum við séð gerast
meðafl síldairinnar nú á seinni
árum. Eðli málsins er þannig,
að engu er hægt að slá fiöstu,
en engu að síðu-r er athyglisvert
að á árunum 1952, 1957 og 1964
verður verulegur hluti loðn-
unnar kynþroska 2ja ára, en á
árunum 1966 til 1970 er varla
heagt afl segja að sfláist emn
einastö 2ja ára fístour, semanáð
hefiur því að verða kynþroska.
Svo er raunar lítoa í vetu.r.
Þeitta gefcur varia verdð tillivilj-
tm, því að enda þótt sýnisthiom
firó ánmtam fiyidr 1966 séu
tiflfcökrlega fiá, hetfur eikiki fiemg-
izt ein ánasfca 'prutfa með veru-
legri prósentu af 2ja áraloðnu,
jafnvel efeki seinast á verfað-
inni, þegar hrygningu er að
verða loifcið og loðnan fiarin að
smaeikka í hrygningargönguinum,
sa-gði Hjállmiar.
Þvi miður vantar enn sýnis-
hom til þess að hægt sé að
draiga vaxtarlínurit loðnuninar
svo efaki ska-kki. Hvað vfku-rað
stærð hennar er lengdaraukn-
ingin mest á 1. og 2. ári, en
etftir það dregur úr vexti svo
sem við er að búast. Þá kem-
ur það í ljós, að marktæku-r
munur er á stærð kynjánna. Er
hængurinn stærri en hrygnan.
SÍÐARI
HLUTI
ffisfcs 18 til 19 om. á lengd gefc-
ur orðið allt að 30% afheáfld-
arþungainuim, sem semnilega
væri um 30 tii 35 grömim,
Þegar hrygning nálgast stækloa
eggin mjög við upptöku vatns
og lengdarþyngdarhlutfall kynj-
anna nálgast þé þvad annaðán
þess að hrygna verði nokikru
sinni alveg eims þumg oghæmg-
i»r af sömu stærð. Hvemig á
þessu stemdur er ékki vitað, en
BYRJA FYRR
Hjálmar Vilhjálmsson vinnur að smásjárrannsókniun um borð
í r/s Árna Friðrikssyni
Þessi munur er við 2ja ára
áldur u-m 1,21 om, en fer síðan
miinnkandi og er 1,1 cm, þegar
loðnam er 3ja ára og 0,91 cm
við 4ra ára aildur.
Það er kannski eikki rétt að
segja, að slíkt fyrirbæri sé ó-
algengti en algengt gefcur það
ekfci ta-lizt meðal fiska og má
því raunar kallast eitt af sér-
kennum loðnunnar. Augljóst er
því að stærðardreifingu kynj-
anna verður að halda aðskil-
inni í þeim sýnishomum, er
fást oft á tíðum.
Þyngd og lengd
Eins árs gömul vegur loðnan
venj-ulega inna.n v-ið 1 gram,
2ja ára og 12 om löng vegur
hún frá 10 til 15 grömm-, en
verður afllt að 40 gram-ma þung
er hún hetfúr néð 19 til 20 cm.
lengd. Hængurinn er mun
þyngri en hrygnan, miðað við
len-gd, einkum mieðan hrogn og
svil em lítt fárin að þroskast.
Það er eitt sérkenni loðnunmar,
að hrognasetokur hrygnunn-ar er
fyriT(ferðarmei.ri en svil hængs-
ins. Fulliþraskuð svil hængs eru
vart meira en 1 gramm að
þyngd mdðað við fisfc, sem er
20 cm. lamgur og 40 gramma
þumgttr, en hrognaþumgi kven-
óneita-nlega kemur þetfca spánskt
fyrir sjónir, sagði Hjálmar, —
einkum mamni sem unnið hef-
ur við aðrar fisktegundir, srvo
sem siild, þar sem svilþungi
karlffisks er jafn mikill, efetoki
meiri en hjá hrognfiski af sömu
lengd.
Aðalhrygningarsvæði loðn-
unnar nær frá Stokksnesi vest-
ur með suðurströndinni og
norður með Vesturiamdii allt að
Látrabjargi og hrygmir þá
loðnan á grunnu vafcni.
Lpðnan safnast saman á
mörkum hins kalda og h-lýja
sjávar út atf Eystra Horni i
janúar og fébrúar, en þama
myndast hinar svökölluðu
hrygningargöngur. Þessar göng-
ur ná misjafnlega lamgt vestur
með suðurströndinni og er gert
ráð fyrir að vindátt ráði þar
mestu.
1 fyrraivefcur náðu loðnuigöng-
ur aldrei vestar en að Þort-
landi. Voru þá rikjandi vest-
lægar og suðvestlægar áttir.
Dró þá mjög úr vestur-
straumnum, sem vertjulega er
við Suðurströndina, og var
raunar sfcundum straumlaust
eða jafnvel austurstreymt
þama. Teljum við þetta fyrst
Framhafld á 9. siðu.