Þjóðviljinn - 13.03.1971, Side 7

Laugandaguir 13. marz 1971 — ÞJÓÐVTLJINN — SlÐAJ
BANDARIKJAMENN A HRODUM
FLÓTTA UNDAN VERULEIKANUM?
Úr kvikmy^dinni Love Story.
— Yfirgengileg mærðarvella.
og fátokri stúdínu. Riki stúd-
entínn giftist fáitaeku srtúlk-
unni þvert ofan í vilja föðuir
síns og bafnair auðæfum bans.
í>au lifia í fögiru, hamingjusömu
og stuittu hjón.abandi þar til að
dauðinn aðskilur þau. — unga
konan deyr úr hvítblæði. Þetta
unga fólk er óralangt frá rót-
tækri kynferðisbyltingu, kven-
írelsi og uppreisn ungu kyn-
sflóðairinnair: deila þeirra feðg-
anna lýkur við dánairbeð ungu
konunnar — þeir falliast í
faðm,a með tárvot augu
Þessi saga er í blaðasfcrifum
talin eitt dæmi um að
Bandaríkjiamienn séu um þesis-
air mundir á óvenju öflugum
ílótita friá öllum þeim hrikia-
legu vandamálum , sem hrjá
þjóðfélag þeirra. Nixon for-
seiti brýndi það mjög fyrir
mönnum í fyrra, er hann var
á löngum kosningaferðalögum,
að Það bæ.ri að leggja áherzlu
á það sem rétt er og gott í
Ameríku. Fjölmi'ðlar bafa ekki
látið á sér standa í þessum
efnum. Sjónvarpsfiirmu og út-
breádd vi'kuiblöð keppast um
að sýna fagurt iandsflag, góðar
konur með þæg böm í skóg-
airtúrum. fulltrúa mismunandi
kynþátta brosandi og dansandi
saman, stúdenta við sjálfboða-
liðasrtörf við að byggja upp
nýjiar báskólabyggingar. í mörg-
um blöðum eru komnir fasta-
dálkar som flytja „góðar frétt-
ir“ eða ..fréttir siem ylja mönn-
um um hj artarætur. Vígorð
dagsins eru: Bandaríkin em
fögur. Bandaríkin eru jákivæð.
Bandiaríkin erj samhent.
f sama mund gerisft það. að
fréttaritarar sjónvarpssitöðva,
sem lengi hafa fengið orð í
eyra hjá ráðamönnum fyrir að
hafa mætur á mótmælaaðgerð-
um, þedr láta véiar sínar sága
þagar æskufólk mótmælir stríð-
inu í Víetnam. Eða þá að þjóð-
hoilir borgairar úr hinum „þögla
meirihluta“ Nixons bredða
bandiaríska fánann fyrir linsur
þeirra svo að þaör sjái ekki
nedtt það sem truflar hinn sæla
bandiarísika draum.
Alit þetta virðist hafa fundið
talsverðan hljómgirunn hjá
þedm 7,5 miljónum Bandaríkja-
manna, sem hafa verið ráða-
mönnum einna erfiðastir: sitúd-
enfrjm. Þeir hafa t.d. miklu
minna látið á sér bera til að
mótmæla innrásinni í Laos en
þegar hliðstæð innrás var gerð
í Kambodju fyrr tæpu ári.
Þoss í stað fflyfckj'ast þedr í
sitárum stíl á kvikmyndina um
Ástairsögu Segais (sem sjálfur
er í senn meistairi í þolhlaup-
um og dósent í fommálum við
Yale-háskóla). Þeir segjast
margir bverjir hafa mesitan á-
huga á öruigigri afkomu, þeir
hafa á ný tekið upp txú á
„gamiait og gott“ fjölskyldu-
iíf. Tímairitið Life taldd sig í
jianúair hafa komdzt að því, að
90% Bandaríkjamianna sem eru
á aidrinum 15-21 árs télji sig
vera hamingj'jsamia. Og enn
fleiiri, eða 93% segjast vera
Rómantísk Ameríka í Life: —
Þeir góðu gömlu dagar
vissdr um að þeir eigi eftír
að verða enn bamingjusamari.
Hetjur þessa unga fólks voru
annaðhvorit myrtar, eins og
Kennedybræður og Martin
Luther King, eða þær eru snar
þáttuir hins ríkjandi kerfis —
eins Ojy „Tóroas frændi“, hinn
þeldöíkki sjónvarpsskemmti-
kraftur Bill Crosby, tunglfarinn
Neill Armstrong eða þá kvik-
myndastjaman John Wayne.
Æskan virðist hiaf,a siama
smekk og Nixon forsetd og
,,meðalameríkaninn“ að þvl er
varðar þennan roskna kúreka,
sem aldirei hefur notið jafn
mikillar hylfli og nú. f síðusfw
myndium sánum kemrjr Joihn
Wayne þvi að áhorfendum sín-
urn, aðþrengdium flestum að
nokkru leyti, að öfllum hættum
megi eýða með snjöllu bragði
og þá að „þedir góðu vdnni en
þeiir iliu tapi“ alveg eins og
Nixon forseti lofar hiinum
þögla merihluita sínum.
Það mætti nefna mörg fleiri
dæmi um flótta til einhverskon-
ar „gamalla og góðra daga“
— girafnir eru upp gamlir söng-
leikir með viðlaginu „Ég vil
vera bamingjusamur“, sitór-
borgairfólk tekur upp almenna
dýrkun á smábæjum sem eiga
sér emhverj.ar sérstakar hefð-
ir og þar fram eftir götun-
um, Og bdökkumenn og fimm
milj. atvinnuleysinigja tirufluðu
heldur ekki hina sælu mynd
að ráði á síðjstu mánuðum.
Þetta eru alit nokkuð svo
fróðlegar upplýsingar, og
enn betra væri að fá girednd-
arlega skilgreiningu á því hvað
veLdur. Það er ailimikið um
það talað í þessu samhengi að
ungia fólkið, stúdentarnir, sé
orðið þreytt á því. hve
uppreisn þess Og mótmæli
hafi borið litinn árangur, að
virkismúrar kerfisins hafi
reynzt því of háir. Og þá
heynast raddár sem þessar:
Bezta ráöið tíl að losna við
þetta allt saman er að buigsa
ekkert um það. James A. Duf-
Pramhalid á 2. síðu.
WiímffiMmiíí.
Hetjan John Wayne: Góðu
strákarnir sigra.
Það eru ýmsar einkennilegar
fréttdr sem berast frá
Bandarikjunum. Til dæmis íer
þar nú mikla sigurför skáld-
saga eftir mann að nafni Erich
Segal, sem nefndst Love Story,
— Astarsaga, — Hún hefur
verið seld í sex miljónum ein-
tafca, og kvikmynd sem hefur
verið gerð eftir henni nýtur
fimamdkiila vinsælda.
Það er talað um þessia sögu
sem tímanna tákn. Hún er aug-
lýst sem „mest hrífandi. róm-
antísk, fyndin og spennandi
ásitarsaga allra tíma“ en góðir
menn eru á einu máli um að
önnur eins mærðarvella hiafi
ekki lengi sézt á prenti. Saig-
an segir frá mynðarlegum og
sportlegum ungum stúdent sem
á ríkan föður. en verður ást-
fanginn af faílegiri og gáfiaðri
Nýtt leikrit eftir Rifbjerg
ENGINN KANN TVEIM
HERRUM AÐ ÞJÓNA...
Sá þúswndiþjaiasmiður í
skáldskapnum, Klaus Rifbjerg,
hefur sent flrá sór eitt leikritið
enn. Það var nýfleiga flrumsiýnt
á Foflketeatret í Höfh og þylr-
ir að mörgu leyti fróðlegt um
ýmsam vanda sem rithöflundur
á borð við Ritfbjerg er í. Hins-
vegar er það efcki talið til vel
heppnaðra leikiveirka, líklagra
til langlífis — að minnsta ko&ti
telur ledfltdiómari Inflormation,
að verikið sé fullt af efnivið,
sem lítt sé uninið úr, og að
perséoiurnar séu lífllitlar mál-
pípur afmairflcaðra viðliorfa. í
sömu grein seigir m.a. á þessa
leið:
Þegar Kflaus Rilflbjerg tók í
fyrra við bólkmenntavarð-
launum Norðuirlandiaráðs benti
hainn m.a. á þann máfltfla vanda
sem lisitamaðuninn er staddurí
— hi,na varrhuigaverðu og þver-
stæðufullu sitöðu hans sem
gæzlumanns sannleikans og
hirðfíflls og varðlhundar ríkj-
andi kerfis í senn
Það er þeissi vandi sem Rif-
bjerg tekur til meðferðar í
nýju leikriti sinu, „Fíflin“, sem
er í senn ósérhlffið uppgjörvið
sjáflffan hann og dæmisaga um
siamskipti listamannsins og
valdhaflainna. Hve mikið frelsi
er þeim mannd skammtað, sem
lifir af því að sellja hæfileika
sína? Br yfir höfuð ndkkurt
frelsi að finna innan ríkjandi
kerfis, er ekki skipað í ölllhllut-
verk fyrirfram — hlutverk kon-
un'gs, hdrðfífls, flófllksins og
byltinganmannsins? Ilvar errót
böflsiins að finna? Að svo mikflu
leyti siem leikritið reynir að
gefa svör við þessu, virðist
hölEundur flremur varpa sekt-
inni á svik einstaklingsdns
gagnivart sjálfium sér, sínum
nónustu, ástinni, flremur en á
sjálfla byggingu þjóöfélagsins.
Leikritið leiðir olkkur inn í
tilbúið konungBríki þarsem
ólgiar og kraumar undir niðri.
Stúdentar og verkamenn flara
í mótmælaigöngur, jafnveíl krón-
prinsinn gengiur í lið meðuipP'
reisnarmönnum og forsœtis- og
hermólaráðherrann leggur að
kóngi um að hann leysi allt
valdakerfið upp. En konungur
er reikuM í ráði, auk þesssiem
hann á ffbrtíð að baki sem
þjóöflrellsari og sannur lýðræð-
issinni, sem getur ekki al-
mennilega gert sér grein fyrir
því, hvemig það vildd til að
hann er nú orðinn kúgari.
En einmitt í þessu gefur at-
vinnulausi trúður sig flram til
þjónustu og hann kemur eins
og af himnurn sendur. Því nú
Frá sýninfcu á leikriti Rifbjergs í Folketeatret.
getur konungur séð sjállfan siig
i spegfld hans og bastað sínum
eigin persónuleáka á glæ. Hirð-
fíflið á að vera fjairvistairsönn-
un konungs og hans góðasam-
vizka, fluilltrúi flóllksiins, og um
leið leigt vitni sannleiikans; á
bak við sikrípaliæti hans getur
kúgunin hailddð álflram. I atríði
þvi sem úrslitum ræður sikipta
þessir menn um hlutverlk, og
það er trúðurinn sem tekiur á
sig álbyngðina á þvi að hrinda
byltingunni af stað edmmitt á
þeim tíma, þegar hún erdæmd
tíl að mistakaist. Þegar afltur
heflur verið komið á .Jlögumog
regflu“ getur bonungiur aftur
tekið á móti hylidngu flólllksins á
hallarsvalunum á aiflmælisdegi
sinuim, en hirðflíflið er sent út
í myrfcur og kulda. Hirðfífllið
heflur gert skyflidu sína. hirð-
flífllið má fara...
Um rispu í Reykjavíkurbréfi
Það hiaiut að korna að því
að Matthías Johannessen
legði út af ræðu, sem Thor-
kild Hansen fflutti við aiEhend-
ingu bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs, um leið og
hann komst til að skrdfa
Reykjavíkurbrélf. Eins og rak-
ið heflur veriö í flréttum var
Thorkifld Hansen að kvairta
yfir harðri kröfugerð ýmsra
róttækra’ manna um að bók-
menntir og listir séu njdsöm
fyrir heimslbyfltinguna. Og
má veil vera, að í Danmörfltu
sé slík kröfugerð höfð uppi
með þeim látum að tdfl vand-
ræða horfi, ég veit það ekki
— þætti mér þó undarlegt ef
andstæðingar nytsemdarlkröf-
unnar reyndust svo uppi-
skroppa með fyrirsvarsmenn,
að ástæða sé til að vorkenna
þeirn. En í raun og veru segir
Thorikifld Hansen ekki nýstár-
l^g tíðindi. Hann segir, eins
og eðflilegt er, að til sóu góðar
bókmenntír sem „bundnar
eru á ldafa“ pólitískt, og hann
segir elnnegin, að það sóu til
bókmenntir þar sem slík und-
iugefni undir póflitísk mark-
mið komi aðeins í staðinn
fýrir skort á hæfiledkum. Og
þetta veit hyer maður sem
vidl. Það er líkia hollt íslenzk-
um rithöfundum að minnast
þess að hvorki listamannalaun
né hefldur foræði yfir stórum •
málgögnum geta komið í stað-
inn fyrir aðra verðleika.
Sjálflur hieid ég að það sé
fludl ástæða tifl að minna
rithöflunda, eins og alla aðra
menn, á ýmisleg brýn þjóö-
fólagsieg vandamáfl, en það er
auðvitað misskilningur að ætil-
ast tii þess, að allir þeir sem
hiaifla gáflu tii að skrifa séu
efni í snarpa ádeilumenn —
þeir róttækflingar sem áttu
í gamla dagia erfitt með að
fyrirgefa tíl dæmis TÓmasi
GuðmundSsyni „þorgaraflegan
fagurkeralhátt" hafa verið
leiðinlega smeklklausiir fyrir
fjöflbreytni í tilverunni. Þjóð-
félagsilegri gagnrýni er aðeins
ávinningur að mönmum sem
ganga til liðs við hana alf ein-
iægni og áhuga — en etkki
vegna þess að þedr séu að láta
undan einhverskonar tízku
(Því það kemur stundum fyr-
ir, að það sé talið fínt að vera
rauður). Og það er líka beðið
um það, að menn kunni eitt-
hvað fyrir sér, hafi nokkra
hnulflunga að byggja úr, því
það er elkki nema staðreynd,
að þó ncikkuð af þeirri póiit-
ísikri róttækni sem háværust
er, innam bólkmennta sem ut-
an, reynist ansi mjósflegin
þegar giægzt er á bak við
gaunaigianginn. Og þá er að
talka því eins og hverju öðru
hundsbiti.
En sem salgt: þetba eru ekki
ný tíðindi, neitt a£ þessu.
Afttiur á rnóti er það elns og
hver annar hrossáskammt-
ur af hiræsmi hjá Reylkjaivik-
udbréflritara, þegar hamn teflur
sig vera á þeirri slkoðun að
„þjóðfélagsflegar ádeilubók-
menntir edga elkSci síður rétt á
sór en aðrar bækur“. Ég hefi
einu sinni farið yfir Bllt það
sem skrifað var um bækur í
Morgunbflaðið aillanigan tfma,
og voru þar þónokkrir höf-
undar að verfci, m.a. Maitthías
Jöhannessen. Og af þeárri
lesningiu spraitt í raun og veru
furðu samræmd steflna í hvert
sinn sem viikið var að ádeilu-
bókmenntum. Gildi þeirra var
játað með allmemnri fbrmúlu,
mjög dræmri, en þegar kom
að þvi að gera grein fýrír
tílraunum tiltekrnna höfunda
með þjóðfóiaigsódrepu. þá
varð hið samai alltaf upp é
teningmm; sagt var að ódledflan,
„pólitíkin" drægi höfundinn
niður, sipdfllti verfld hansi, stýfði
af honum pegasnisvænigina —
og hefði hann betur afldrei
Iflarið út i þennan f jandá. Niö-
urstaðan varð sú í reynd, að
ádeiiia væird sivosem ágæt, en
ísflenzkdr höflundar réðu bara
ellckert við hana,. Afibur á móti
var öðrj hvoru rninnzt á
prýðilega höfunda langt í
burtu, hellzt fyrir austan tjafld,
sem voru óþægir sínum yflir-
völdum, og þedr voru hinir
einu sönnu ádeilumenn í bólc-
menntunum.
Þetta er alflt í dúr einstak-
lega láglkúrullegrar af-
stöðu. Menn haflai nefnilega
engan rétt til að lolfla hugreikki
og gáfur ádeiliuhöfunda ann-
arsstaðar eða á öðnum tím-
um, nema þeir sýni fullla virð-
inigu hliðstæðri viðleitni
heima fýrír, nú og hér. Eða
eins og austurþýzkt skéld í
ónáð Woiif Biermann seigir í
nýlegu viðtali: Macur á að
reyna að káia þeim dreika
sem næstur er. Þá fyrst íá
[L^UJ©ÆJj3
[Q)^©@
[PQSTOyL
menn rétt tíl að umgangast
drókana úr öðrum löndum.
En láti menn sér samt ekki
detta 1 hug að það sé noklkur
ástæða til að vera óánægður
með steflnu Morgunbl aðsins í
þessUm eflnum. Þetfca er allt
eðfliflegt og eins og það á að
vena. Það er sjálfsagt að láta
þá rithöfunda í friði sem hafa
önnur huigðareffni en éhiutga-
samir róttækflingar samtím-
ans. Það er engin ásfcæða til
að biðja uim að Morguinþlöð
heimsins láti raunveruleiga á-
deilumenn í flrdði. Slikur flrið-
ur mundi ekki þýða neitt
annað en að ádeiluskrif við-
komandi manna séu mednlaus
orðin.
Ami Bergmann.