Þjóðviljinn - 13.12.1972, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 13. desember 1972 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 7
Skáldsaga eftir
Tove Ditlevsen
Danshópurinn
DANSBROT
Danssýning, samin og œfð
af Unni Guðjónsdóttur
bað verður ekki með sanni
sagt, að mikið hafi kveðið að list-
dansi i Þjóðleikhúsinu, siðan Erik
Bidsted lét af gifturiku starfi sem
ballettmeistari hússins. Siðan
hefur leikhúsið sinnt þessari
starfsemi hverfandi litið og á
ákaflega tilviljanakenndan hátt.
Þvi miður eru mér i nokkuð
fersku minni tvær siðustu ballett-
sýningar á undan þessari, sem
voru að flestu leyti af vanefnum
gerðar, illa æfðar, ónákvæmar og
klaufalegar. t öðru tilfellinu voru
dansararnir að visu svo óheppnir
að hafa samanburð af Helga
Tómassyni og prfmaballerinu,
sem með honum kom. Drýgstan
ávöxt af uppbyggingarstarfi Bid-
steds hér má nefnilega sjá innan
erlendra listdansflokka; hjá Þjóð-
leikhúsinu hefur öllu verið leyft
að drabbast niður. Maður getur
ekki annað en dáðst að þeim
stúlkum, sem hafa haldið áfram
og ekki látið hugfallast þrátt fyrir
ailt. öll loforð um umbætur virð-
ast hafa verið litið annað en orðin
tóm, t.d. verður ekki annað séð en
að endurráðning Bidsteds fyrir
skemmstu hafi aðeins verið inn-
antómt auglýsingabragð. Sjálf
sagt er dýrt að halda uppi lifandi
og viðamikilli listdansstarfsemi
innan leikhússins, og enn er ekki
ljóst, hvaða sess núverandi leik-
hússtjóri hyggst marka henni i
framtiðinni.
En nú virðist Eyjólfur eitthvað
að hressast; gamall nemandi Bid-
steds, Unnur Guðjónsdóttir, er
tekin við ballettmeistarastarfi
eftir lfflegan feril i Sviþjóð. Hún
er bundin þar áfram að ýmsum
verkefnum, svo að óvist er,
hversu mikið starfkraftar hennar
nýtast hér. En þessi sýning gefur
óneitanlega góð fyrirheit.
Dansbrot eru samsafn smá
dansa af ýmsum tegundum.
Einkum þjóðdansa. Sýningin
upphófst á glæsilegum
Cardás—dansi þeirra Unn
ar, Guðrúnar Pálsdóttur, Ölafs
Ólafssonar og Guðlaugs Ein
arssonar. Þeir tveir eru hress-
ir og karlmannlegir dansar-
ar, sem hafa bætzt i flokkinn og
bæta upp örlitla ónákvæmni með
skemmtilegu látbragði og svip-
brigðum. Af dönsurum flokksins
er mér annars minnisstæðust Ás-
dts Magnúsdóttir, einkum i
Coppelia og Jota, sem hún dans-
aði frábærlega vel. Helga Eldon
tifaði um i ,,Dansi” á þokkafullan
hátt, en tókst siður upp i Taran-
tella, sem mun vera býsna krefj-
andi. Annars er meiningarlaust
að tina einstaka dansara út úr
þessari sýningu; höfuðkostur
hennar er einmitt sá, hvað svipur
hennar er jafn, andi hennar
ferskur og skemmtilegur, enda
viðfangsefnin valin við hæfi
dansaranna.
Þess skal getið, að undirritaður
komst ekki á frumsýningu á laug-
ardag, en á siðari sunnudagssýn-
inguna i staðinn.
Þorleifur Hauksson.
Gata bernskunnar er önn-
ur bókin sem kemur út á is-
lenzku eftir dönsku skáld-
konuna Tove Ditlevsen.
Fyrri bókin sem Iðunn gaf
út var endurminningar
hennar, Gift, sem hlaut
góðar móttökur íslenzkra
lesenda.
Gata bernskunnar er ein kunn-
asta skáldsaga Tove Ditlevsen.
Hún byggir á minningum skáld-
konunnar frá æskuárum hennar
og kom út 2 árum eftir að hún
gaf út fyrstu skáldsögu sina. Sið-
an hefur hún verið margendur-
prentuð i Danmörku og hefur
unnið sér sess sem sönn og nær-
færin lýsing á uppvexti ungrar
stúlku.
Tove Ditlevsen segir á þessa
leið um bókina i endurminningum
sinum: ,,Sagan styðst mjög við
minningar úr ævi minni, en þó
mér finnist ég hafa sýnt foreldr-
Tovc Ditlevsen.
um minum fyllstu tillitssemi varð
móðir mfn sármóðguð, þegar hún
las hana. Hún sagðist hafa álitið,
að ég hefði átt hamingjurika
bernsku. En hvað vita foreldrar
eiginlega um það, hvernig börn
þeirra lifa bernsku sina?”
Þýðandi er Helgi J. Halldórs-
son, en útgefandi Iðunn.
Faust Goethes
Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs hefur gefið út eitt af
öndvegisritum heimsbók-
menntanna, Fást Goethes,
i íslenzkri þýðingu Yngva
Jóhannessonar.
Er þetta þriðja atrennan sem
gerð er til að koma Fást á is-
lenzku. Bjarni frá Vogi þýddi
fyrri hlutann af Fást og kom sú
þýðing út árið 1920. Magnús As-
geirsson þýddi og nokkra kafla úr
verkinu.
I þeirri bók sem nú kemur út fer
fyrst lauslega samantekinn efnis-
þráður. Þá fer þýðing á fyrri
hluta Fásts, þess sem venjulegast
er sýndur. Seinni hlutinn fer þar á
eftir i þvi formi, að sagður er
efnisþráðurinn og þýddir kaflar
úr verkinu. Meðal annars er loka-
kaflinn þýddur i heild án úrfell-
inga.
Þýðingin á Fást I sem hér er
prentuð var sýnd i Þjóðleikhúsinu
leikárið 1970—’71 en frá textanum
sem þá var notaður hafa verið
gerðar töluverðar breytingar.
Þýðandi segir m.a. i formála á
þá leið, að hann hafi lagt áherzlu
á að hafa þýðinguna nærri eðli-
legu talmáli eftir þvi sem ljóð-
búningurinn annars leyfir.
Pöntun á háði
og skrumskœlingum
VIÐ
HEYGARÐS-
HORNID
Hvert fyrirtæki þarfnast sinna
auglýsinga, ef þvi á að farnast vel
i nútima þjóðfélagi. Hér er langt i
frá eingöngu um að ræða aug-
lýsingar um framleiðsluvöru eða
þjónustu, þótt útbreiðslustarf-
semi i söluskyni sé auðvitað einn
höfuðþáttur auglýsinga i þrengri
merkingu.
Fyrirtæki þurfa nefnilega
einnig á þvi að halda að skapa i
kringum sig vinsamlega afstöðu
og „skilning” hjá almenningi
(sem oft á tiðum byggist á
misskilningi á hinu sanna eðli og
tilgangi fyrirtækisins). Velvildar-
áróðri, sem ætlað er að hafa slik
áhrif, dreifa ýmis fyrirtæki sjálf i
formi venjubundinna auglýsinga,
en einnig og ekki siður i fréttatil-
kynningum og blaðaskrifum. Og
svo er beitt ýmsum öðrum ráð-
um, svo sem heimboðum, veizl-
um, verðlaunum, sýningum o.þ.h.
Almannatengsl eru reyndar
heil visindagrein i heimi sölu-
tækninnar, en hingað til höfum
við hér á landi farið að verulegu
leyti varhluta af henni, þökk sé
vanþróun okkar! Og þvi fer mjög
fjarri að fólk sé tekið að gera
greinarmun á græskulausum
vinarhótum og grályndum við-
skiptabrögðum.
Samt höfum við fengið nokkurn
forsmekk af þessu. Verður nú
getið nokkurra dæma.
Siglingafélag nokkurt hefur
löngu skapað þá goðsögn i kring-
um sig að það sé „félag allra
landsmanna”, þótt það i reynd sé
bara gróðafélag. Hlutabréfin
hafa safnazt á fáar hendur, og
toppstöður hjá félaginu eru
aðeins opnar mönnum úr útvöld-
um forréttindahópi. Félag þetta
auglýsir nafn sittoft og víða, m.a.
með þvi að gefa út fögur vegg-
almanök sem dreift er ókeypis.
Annað islenzkt samgöngufyrir-
tæki gerir ákaflega mikið af þvi
að láta setja saman á skrifstofum
sinum „fróðleiksefni” um sjálft
sig, sem það treður upp á fjöl-
miðla. Eru margvisleg tækifæri
til þess notuð, svo sem merkis-
afmæli: flugs, flugmanns, flug-
brautar, fyrsta islenzka milli-
landaflugsins, og sjálfsagt kemur
röðin að gullbrúðkaupi for-
stjórans eða sjötugsafmæli einka-
ritarans. Og ef einhvers staðar
hallar orði á félag þetta, eru
gerðir út leigupennar til að
hreinsa það af öllum óhróðri.
Svipaða aðferð hafa nokkur af
auðfy rirtækjum samvinnu-
hreyfingarinnar. I þjónustu
þeirra starfa dyggðugir menn.
sem virðast fá kaupauka
(„bónus”) fyrir flatarmálið á
varnargreinum fyrir hin
hörundssáru fyrirtæki. Þar er
lika höfð sú árangursrika aðferð
að koma upp „áhugamannafélög-
um” i kringum kaupskapinn, sem
hjálpa fyrirtækinu við áróðurinn
og auglýsingamennskuna. Svo
langt inn á það, sem kalla mætti
friðhelgi félagslifsins, hafa þó
fyrirtæki einkaframtaksins yfir-
leitt ekki leyft sér að ganga hér-
lendis, enn sem komið er.
Svissneski auðhringurinn, sem
viðreisnarstjórnin hleypti hér inn
i landið, hefur einnig sinar lær-
dómsriku aðferðir við að öðlast
vinsældir og hagstætt al-
m en ni n gsáli t. Forstjóri
stassjónarinnar á íslandi, hæg-
látur geðprýðismaður að sögn, er
látinn skrúfa sig upp i skapofsa i
hvertskipti sem sannleikurinn er
sagður um hina einsíöku
gróðaaðstöðu hringsins i islenzku
atvinnulifi. Koma þá hin furðu-
legustu plögg fram á sjónar-
sviðið, sem forstjórinn er látinn
leggja nafn sitt við, bæði innan
fyrirtækisins og út á við, i fjöl-
miðlum. Á öðrum stundum er for-
stjórinn látinn birtast sem
umhyggjusamur faðir starfs-
mannanna og jafnvel barna
þeirra, svo sem þegar stassjónin
er opnuð og höfð til sýnis einu
sinni á ári.
Eitt af þvi þarflegasta, sem
kom fram á nýlegri ráðstefnu
herstöðvaandstæðinga, var að
finna i máli Sigurðar Lindal um
það, hvernig bandariski herinn
hefur beitt viðurkenndum aðferð-
um fyrirtækja til
„almannatengsla”, til að gera sig
heimakominn og hlutgengan i
þjóðlifinu. Sigurður benti á
heimboð, sýningar, hjálparstarf-
semi og siðast en ekki sizt Vallar-
sjónvarpið i þessu sambandi.
Herinn hefur þannig að vissu
leyti hagað sér eins og stórt kaup-
sýslufyrirtæki, sem óskar eftir að
festa sig i sessi og gerir sér ljóst,
að einungis nógu ósvifin og risa-
vaxin auglýsingamennska dugar
til að koma sér á framfæri og
öðlast þegnrétt.
Ekki er óliklegt að við
tslendingar höfum legið flatari
fyrir áróðri hersins um eigið
ágæti og þörf okkar fyrir hann (ef
ekki til varna, þá til þæginda og
afþreyingar) heldur en aðrar
vestrænar þjóðir hefðu gert við
svipaðar aðstæður. Þetta stafar
af þvi að við þekkjum svo tiltölu-
lega litið til hins mikla áróðurs,
sem fyrirtæki almennt reka i hin-
um vestræna heimi, höfum litið
vanizt brögðum þeirra og taum-
lausri frekju við að koma sér inn
á fólk. Og til skamms tima hefur
það sjálfsagt verið fjarri
íslendingum að hafa skilning á
þvi sem sameiginlegt er með
„landvarnarliði” og auðfyrir-
tækjum (eða hervaldi og
auðvaldi, eins og stúdentar hafa
nú kennt okkur að segja).
I þýzka fréttaritinu Spicgelvar
um daginn greint frá nýrri
upprennandi metsölubók i
Vestur-Þýzkalandi. Ungt ljóða-
skáld, Kristján Delius að nafni
hefur sett saman afmælisrit um
þýzka auðhringinn Siemens 125
ára. Ritið er að ytra borði i alvar-
legum stil og byggt á traustum
heimildum, en við lestur kemur i
ljós að það er háð og skopstæling
á lofgerðarrollum fyrirtækja um
sjálf sig.
Ritið hittir svo vel i mark, að .
Siemens — einn stærsti auð-
hringur Þýzkalands með um 300
þúsund starfsmenn — hefur séð
sig til neyddan að höfða mál gegn
höfundi og útgefanda. Eru þeir
ákærðir fyrir rógburð — meiðyrði
er hér varla um að tala! — en þeir
segja að hér sé bókmenntagrein á
ferð sem hljóti að hafa sitt frelsi.
Og ekki ber á öðru en þetta hátið-
lega afmælisrit njóti mestu vin-
sælda: Fyrsta útgáfa hefur þegar
selzt upp i 7 þúsund eintökum, og
önnur prentun er senn fullger.
Væri þetta afmælisháð Deliusar
um Siemens ekki tilvalin fyrir-
mynd ungum islenzkum höfund-
um sem vilja gera þrennt i senn:
bæta heiminn, sparka i auðvaldið
og vinna sér inn fé og frama með
ritstörfum?
Að visu höfum við ekki hér i at-
vinnulifinu slika risa sem
Siemens og Krupp — sem bera
sinn hluta ábyrgðarinnar á
heimsstyrjöldum og gyðinga-
morðum — en við erum óneitan-
lega á „framfarabraut” og erum
farin að kynnast sjálfshólsskrif-
um auðfyrirtækja. Við höfum
fengið nasasjón af sigildum að-
ferðum auðvalds og hervalds til
almannatengsla. Þetta ættu
menn að geta notfært sér i háðrit-
um um islenzka aðila, „félög
allra landsmanna” og aðra þá
sem hafa verið að ná aðstöðu i
fjármála- og stjórnmálaheimi
tslands á undanförnum árum.
En það má kannske segja, að
fyrirtækin okkar eigi ekki þá við-
höfn skilið, að sett séu saman um
þau hátiðarit, jafnvel þótt i háði
væru. En væri þá ekki t.d. vinnu-
veitendasambandið ágætt
fórnardýr? Eða verzlunarráðið?
Og væri ekki vel til fundið að
nefna um leið andlit þeirra og
málgagn braskaravaldsins,
Morgunblaðið?
Formúluna að skopstælingunni
er að sjálfsögðu að finna i yfir-
lýsingum þessara aðila um sjálfa
sig: Við berjumst fyrir þjóðar-
hag. Og varla þarf svo ýkja fjöl-
skrúðuga heimildakönnun til að
sanna upp á þá atferli sem ekki
svarar til ýfirlýsingarinnar —
nema þá i háði.
Iljalti Kristgeirsson