Þjóðviljinn - 10.02.1973, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 10. febrúar 1973
Laugardagur 10. febrúar 1973 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
TANZANÍA
AÐ HJÁLPA SÉR SJÁLFU R
Tanzaniumenn lifa frumstæðu llfi á okkar mælikvarða. Þar er hvorki isskápurinn né frystikistan hornsteinn tilverunnar — heldur aöeins
matur til þess að fleyta sér og sinum frá degi til dags og skjól fyrir hitanum og rigningunni. Margar fjölskyldurnar eru barnmargar.
Afrikulönd geta — með þeirri
stefnu sem lýst var i upphafi —
fengiö til sin glæsilegar verk-
smiöjur og fallegar tölur um hlut-
fallsaukningu iönaðarfram-
leiöslunnar. En erlendu fyrir-
tækin eru venjulega búin mjög
flóknum tækjum og dýrum vélum
og þurfa þarafleiöandi ekki
margt fólki i vinnu og þess vegna
dregur ekkert úr atvinnuleysinu.
Erlendu fyrirtækin hafa oftast
mjög litil áhrif til aukningar og
vaxtar I öörum iöngreinum lands-
manna sjálfra þar sem notaðar
eru erlendar vélar og innflutt
hráefni.
Erlendur aöili krefst þess
venjulega aö halda 20-25%
hagnaöi eftir skattagreiöslur ef
hann á annað borö á að hefja
starfrækslu i Afrikulandi. í þessu
skyni verður viökomandi rikis-
stjórn aö reisa háa múra
verndartolla til þess að fyrirtækin
geti selt vörur sínar á nægilega
háu verði. Hiö háa verölag er
náttúrulega slæmt fyrir neytend-
ur og kemur i veg fyrir likur á
gjaldeyristekjum jafnframt. Til
skamms tima styrkir erlendi
aöilinn greiöslujafnvægi viö-
komandi rikis en til lengri tima
getur þetta gjörsamlega snúizt
viö og haft neikvæö áhrif á
greiöslustöðuna út á viö.
Eitt örfárra Afríkurikja, sem
hefur áttaö sig á þeim vanda er
fylgir gagnrýnislausri afstööu til
erlends fjármagns, er Tanzania.
Þar hafa stjórnarvöld tekib upp
stefnu sem veitir erlendu aöilun-
um aðhald og stefnu sem tryggir
að áhrif hins erlenda atvinnu-
rekstrar geta verið hagkvæm
fyrir efnahag rikisins almennt.
Þessi afstaöa til erlends fjár-
magns er i beinu samhengi viö al-
menna stefnu landsstjórnarinnar,
sem þokast æ meira i átt til
sósialiskra úrræöa i hvivetna.
Tanzaniustjórn hefur þjóönýtt
verulegan hluta erlendra fyrir-
tækja. Þjóðnýtingin hefur verið
framkvæmd meö athyglisverbum
hætti. Hefur rikisstjórn landsins
greitt erlendu fyrirtækjunum
bætur, og sömu aöilar — erlendir
— hafa stundum fengiö aö halda
hluta hlutabréfanna áfram á sinni
hendi. Mörgum þessara fyrir-
tækja er enn stjórnaö af erlendum
forstjórum. Þeir stjórna rekstri
fyrirtækisins áfram, en þeim ber
skylda til aö þjálfa Tanzaniu-
menn til þess aö þeir geti tekið viö
stjórnunarstörfum i fyrirtækinu.
Tanzaniustjórn greiöir for-
stjórunum laun og greiðir að auki
umboösskatt til erlenda móöur-
fyrirtækisins.
Þaö hefur hvaö eftir annaö
komið i ljós aö erlendu for-
stjórarnir eru vandræöagripir.
Þeir hafa til dæmis keypt hráefni
frá móöurfyrirtækinu á háu veröi,
þannig aö hagnaöur auöhringsins
sjálfs hefur oröiö meiri en
hagnaöur tanzaniska fyrir-
tækisins minni. Þvi minni hlut
sem auöhringurinn á i fyrir-
tækinu i Tanzaniu þeim mun
meiri likur eru á svindli af þessu
tagi. Og iöulega hafa erlendu for-
stjórarnir látið það eiga sig að
þjálfa starfsfólk. Astæðan getur
verið kynþáttahroki hvita
mannsins, en ástæðan er liklega
oftast sú aö forstjórar auö-
hringsins hafa auðvitaö engan
áhuga á aö þeirra umboðsmenn
geti sjálfir leyst stjórnunarstörf
jafnvel af hendi.
Stjórn Tanzaniu hefur nú hert
eftirlitiö meö erlendu forstjórun-
um. Þess vegna er þaö núorðiö
skýrt tekið fram i samningunum
viö erlendu fyrirtækin hversu
marga Tanzaniumenn á að þjálfa
til starfa I verksmiðjuni á tilteknu
timabili; og erlendu forstjórarnir
fá aö vita af þvi, að ef þeir ekki
standi við skyldur sinar fái inn-
lend stjórnvöld bara einhverja
aöra til þess aö annast rekstur
fyrirtækjanna.
Einnig hefur veriö hert eftirlit
meö þvi aö forstjórarnir geti ekki
ástundaö verölagsfalsanir á
hráefni eins og lýst var hér á
undan. Stjórnarvöld i Tanzaniu
hafa ráöið svissneskt fyrirtæki til
þess aö fylgjast nákvæmlega meö
verölagsmálum auöhringsins
sem i hlut á i hverju tiiviki.
Aður greiddi Tanzaniustjórn
umboösskatt eftir þvi hversu
mikil framleiösla fyrirtækisins
var. Þá var það misnotað; hinir
erlendu forstjórar juku fram-
leiðsluna verulega — en án tillits
til þess hversu mikið framleiöslu-
aukningin kostaði. Nú reynir
rikisstjórn Tanzaniu — við endur-
nýjun samninga viö erlendu
fyrirtækin — aö fá þau til að sam-
þykkja aö umboðsskatturinn
veröi greiddur eftir hagnaði en
ekki einungis eftir framleiöslu-
aukningu. Þar meö yrðu erlendu
forstjórarnir flengdir til þess aö
reka fyrirtækin svo að þau
skiluöu hagnaði, sem um leiö yröi
til þess aö styrkja almenna efna-
hagsþróun Tanzaniu.
,,Þær nota höfuðin, en þaö gera samyrkjubúin ekki”, sagöi I brezka
blaöinu Economist i myndatexta meö þessari mynd. Afturhaldsblöö
víða um heim reyna aö ófrægja og gera jafnvel grln aö sjálfstæðisvið-
leitni Tanzaniumanna.
En Tanzaniustjórn hefur ekki
einasta hert eftirlitiö með þeim
fyrirtækjum sem nú hafa veriö
þjóðnýtt að nokkru eða öllu leyti.
Stjórnin fylgist einnig vandlega
með þeim fyrirtækjum sem enn
eru algerlega i eigu útlendinga.
Mörg þeirra eru undir ströngu
verölagseftirliti og sum þeirra
hafa alls ekki fengið að hækka
vörur sinar enda þótt verulegar
hækkanir hafi orðiö á launum og
hráefnaverði. Meö þessu móti er
gróði fyrirtækja þessara tak-
markaður. Þá hafa veriö settar
reglur um það hversu mikinn
hagnað fyrirtækin mega flytja frá
dótturfélaginu i Tanzaniu til auö-
hringsins sjálfs.
Stundum er þessi takmörkun af
hálfu stjórnarvalda i þvi formi að
fjármálaráöuneytið i Tanzaniu
skipar viðkomandi fyrirtæki að
kaupa rikisskuldabréf og er and-
viröi þeirra siöan notað til þess að
styrkja almennan efnahag
landsins.
Fyrst tóku erlendu auð-
hringarnir hagnaðartakmörkun-
um ekki ýkja hátiðlega, þar sem
þeir gátu nælt sér i fjárhæöir
aukalega meö verölagningar-
svindli á hráefninu. En nú þegar
einnig hefur veriö tekiö fyrir þann
lekann má telja vist aö eftirlitiö
með fyrirtækjunum sé i góðu lagi.
Tanzaniustjórn verður raunar aö
greiða svissneska eftirlitsfyrir-
tækinu stórar fúlgur — en þær
koma margfaldar i kassann aftur
með árangri betra eftirlits.
Eitt stærsta fyrirtækið i
Tanzaniu erenn i eigu útlendinga.
Þar er merkilegt nokk um að
ræða danskt fyrirtæki sem heitir
„Tanganyika Planting
Company” (TPC) og eigandinn er
A.P. Möller. TPC á sykurekru og
sykurverksmiðju. Rikið ákvað
verð á sykri 1963 og það verð
hefur haldizt óbreytt siðan. Samt
hafa laun verkamannanna
hækkað verulega. TPC starfar i
náinni samvinnu við sykurverk-
smiðjur i ríkiseign sérstaklega
við sykurdreifinguna til þess að
flutningskostnaður verði eins
lágur og framast er unnt.
Tanzaniustjórn hefur einnig
tekizt að takmarka hagnað TPC
og aö skipuleggja markaðsmál
fyrirtækisins meö tilliti til
annarra sykurfyrirtækja. Af
þessum ástæöum hefur Tanzaniu-
stjórn ekki talið ástæöu til að
þjóbnýta TPC.
Þegarstofnuð eru ný fyrirtæki i
Tanzaniu er þess freistað að þau
veröi óháð erlendum aðilum á
sem flestum sviðum. En þetta er
erfitt ekki sizt vegna þess að
verkfræöingar sem eru færir um
að veita verksmiöjunum forstööu
eru enn mjög fáir i Tanzaniu.
Ef stjórnin þiggur aöstoö frá
erlendum aöilum kýs hún helzt aö
leita til rikisstjórna eða þróunar-
sjóöa Sameinuöu þjóðanna. A
þennan hátt hefur Tanzania
stundum fengiö verkfræöinga og
tæknimenntaö starfsliö til aö-
stoöar. Þessir aöilar vilja gjarna
rétta Tanzaniumönnum hjálpar-
hönd og eru fúsir til aö þjálfa
þeirra eigin starfskrafta. Þetta
hefur ekki sizt gerzt i iöngreinum
sem eru tiltölulega einfaldar að
tæknibúnaði.
En þar sem iönaðurinn er allur
flóknari hefur reynzt örðugt að fá
tækniaðstoö frá hjálparstofnun-
um. Þetta stafar af þvi aö tækni-
búnaður er oft bundinn einkaleyf-
um i eign erlendra stórfyrirtækja.
Þetta stafar lika af þvi aö nauö-
synleg þekking fæst ekki með þvi
aö ráða einn og einn sérfræðing til
starfa — nauðsynlegt er að ráða
samþjálfaðan sérfræöingahóp til
þess aö leysa vandasömustu
verkefnin.
Þess vegna neyðist Tanzaniu-
stjórn stundum til þess ab snúa
sér til erlendra fyrirtækja i einka-
eign. Þá eru gerðir samningar
um að erlenda fyrirtækið leggi til
rekstrarstjórn en fjármagnið er
helzt fengið annars staðar, þar
sem það er of dýrt frá auö-
hringunum sjálfum.
Tanzaniustjórn reynir enn-
fremur aö ná i fjármagn með
skattlagningu innanlands og með
þvi aö spara svo sem frekast er
unnt takmarkaðar gjaldeyris-
birgöir landsins. Gjaldeyririnn er
notaður til þess að kaupa vélar og
tæknibúnaö. I þessu skyni er beitt
innflutningshömlum á neyzlu-
vörur, sérstaklega lúxusvörur.
Siöan eru tekin þrónunarlán
erlendis frá. Tanzaniustjórn
hefur hvað eftir annaö hafnaö aö-
stoð erlendis frá þegar henni hafa
fylgt pólitisk skilyrði. Þessi af-
staða stjórnarinnar hefur aflaö
henni virðingar erlendis, bæöi
meðal riku landanna og hjálpar-
stofnana. Og vegna hlutleysis-
stefnu landsins er rikisstjórninni
kleift aö taka við aðstoö frá austri
og vestri.
Tanzaniustjórn notar fremur
erlent rikislán en erlend einkalán
þar sem rikislánin eru miklu
ódýrari. Tanzania getur fengiö
lán frá mörgum rikjum bæöi á
mjög lágum vöxtum eöa vaxta-
laus lán.
En hérna eru einnig á feröinni
vandamál i sambandi við bundin
rikjalán. Eitt dæmi: 1968 var
ákveðið að auka framleiðslu
fyrirtækisins „Portland Cement
Company” sem er að hálfu i eigu
innlendra og aö hálfu i eigu
tveggja erlendra fyrirtækja.
Tanzaniumenn fengu tilboð i
sementsvélar frá mörgum stöð-
um erlendis. Það kom i ljós að
ódýrasta tilboðiö var vestur-
þýzkt. Samt ákváöu Tanzaniu-
menn að kaupa vélarnar I Dan-
mörku þó að dönsku vélarnar
væru ekki taldar betri en þær
vestur-þýzku en þær voru hins-
vegar 13% ódýrari. Astæðan var
sú, að Tanzania haföi fengið
vaxtalaust danskt rikislán en
hafði ekki fengiö samskonar lán i
Vestur-Þýzkalandi. Þar sem-
danska lániö var vaxtalaust urðu
dönsku vélarnar þrátt fyrir allt
ódýrari en þær vestur-þýzku. En
það hefði veriö betra ef danska
lánið hefði veriö óbundið og
Tanzaniumenn ekki skyldugir til
að kaupa vörur i Danmörku fyrir
lániö.
Aður var á það minnzt að
erlendu fyrirtækin tryggöu engan
veginn aukna atvinnu i viö-
komandi landi. Ennfremur hefur
verið bent á að auðhringarnir hafi
helzt viljað vera á þéttbýlissvæði.
Fyrst þegar Tanzaniumenn
sömdu viö erlend stórfyrirtæki
var aðeins tekið mið af þvi aö
báðir aðilar gætu notiö sem mests
hagnaðar. Þá gilti atvinnusjónar-
miö einu og flest erlendu fyrir-
tækin kusu aö hafa aösetur i
höfuöborginni Dar-es — Salaam.
Nú hefur stjórnin snúiö viö
blaðinu og tekur hvort tveggja
með i reikninginn; Atvinnu-
sjónarmiöiö og byggöasjónar-
miðiö 1 og þá gengur stundum
erfiðlega aö ná samkomulagi viö
erlenda fyrirtækiö. Nú hefur
rikisstjórnin lagt megináherzlu á
eflingu landbúnaöarins i staö
iðnaðarins áöur en 90%
þjóöarinnar hafa atvinnu sina af
landbúnaði. Og iönfyrirtækjunum
verður komið fyrir úti um hinar
dreifðu byggöir þar sem þróunin I
atvinnulegum og félagslegum
efnum er skemmst á veg komin.
En útlendingarnir hafa tak-
markaöan áhuga á fyrirtækjum
úti á landi. Þar er erfiðara aö fá
gott vinnuafl og þangað og þaöan
er flutningskostnaöurinn miklu
meiri. En Tanzanlustjórn hefur
ekki miklar áhyggjur af þessu;
Hún getur leitaö til rikja sem hafa
orðið aö fara slóöir sparseminnar
og einfaldari tæknibúnaöar, rikja
sem hafa oröið aö spjara sig sjálf.
Þess vegna leita Tanzaniumenn
til Kinverja i vaxandi mæli.
Það er enn ekki ljóst hvort til-
raun Tanzaniustjórnar til nýrrar
stefnu i efnahagsmálum muni
takast. Þessi stefna gefur meira
svigrúm i utanrikismálum, landiö
verður óháöara og sjálfstæöara
þegar til lengdar lætur. En fólkiö
verður i staöinn að sætta sig viö
hærri skatta og neyzlúvörutak-
markanir unz Tanzaniumönnum
hefur tekizt að framleiöa vörur
sjálfir sem eru jafngóðar þeim
sem eru á boðstólnum erlendis.
Það er enginn vafi á að þaö
verður spennandi aö fylgjast meö
þvi hversu Tanzanlumönnum
tekst að spjara sig viö aö standa á
eigin fótum.
(Lauslega þýtt og endursagt eftir
Information.)
Mikill hluti Afríku-
ríkjanna leggur mikla
áherzlu á það um þessar
mundir að laða til sín erlent
f járfestingarf jármagn í
svo ríkum mæli sem
frekast er unnt. Ríkin
tryggja hinum erlendu
aðilum lægri skatta, tolla-
ívilnanir miðað við inn-
lenda aðila og varnir gegn
samkeppni annarra
erlendra aðila með tollum
eða innf lutningsbanni.
Þessi gagnrýnislausa af-
staða gagnvart erlendum
f járfestingaraðilum getur
haft í för með sér alvar-
legar afleiðingar fyrir
efnahag viðkomandi lands.
Nýlendustefnan leiddi yfir
Afríkulönd einhliða fram-
leiðslu á hráefnum til út-
flutnings handa ríku
löndunum og neyddi
Afríkumenn um leið undir
háaskaleg erlend áhrif og
misvægi i efnahagslífinu.
Þessi áhrif erlendra af-
skipta koma enn í Ijós
þegar allt of ein-
strengingslega er lögð
áherzla á að fá inn í landið
erlent f járfestingarf jár-
magn.
Kort af Tanzaniu og nágrannalöndum. 1 bókinni „Heimurinn þinn”
er að finna svofelldar upplýsingar um þetta land : „Sambandslýðveldiö
Tanzania á austurströnd Afriku tekur yfir hin áður sjálfstæöu rlki
Tanganyika og Zanzibar. Löndin 2, er höföu öölazt fullt sjálfstæöi 1961
og 1963 en voru þó í Brezka samveldinu, sameinuöust 25. aprll 1964...
Allt landsvæði Tanganyika og eyjarnar 2, Pemba og Zanzibar er 939.703
ferkilómetrar að stærö. tbúar eru 12.926.000 (áætlun 1969). ... Höfuö-
borgin er Dar es Saiaam.'' Forseti Tanzaniu er Julius Nyerere. 1965
rauf Tanzania stjórnmálasamband viö Breta til aö mótmæla afstööu
brezku stjórnarinnar til uppreisnarinnar I Rhódesiu. Tanzania varö
fyrsta rikið til þess aö rjúfa sambandiö viö Brezka heimsveldið. t
forsetakosningunum 31. október 1970 var Nyerere kosinn forseti til 5
ára.
Samantekt um afstöðu Tanzaniu til aðstoðar
erlendis frá, erlends einkafjármagns og um þau
vandamál sem i dag fylgja tækniuppbyggingu i riki
sem skammt er komið i iðnþróun.
Tanzaniskir hafa aflað sér virðingar erlendis með
afstöðu sinni til erlends fjármagns. Þeir eru engum
háðir og geta bæði snúið sér til austurs og vesturs
vegna þess að þeir fylgja hlutleysisstefnu i utan-
rikismálum.
SÍMA- OG RADÍÓSAMBANDIÐ
VIÐ VESTMANNAEYJAR
Allir hlutir
voru á
„réttumstað”
Það hefur eflaust
komið mörgum á óvart
hve gott radíó- og síma-
samband hefur verið við
Eyjar dagana sem gosið
hefur staðið. Við höfðum
samband við Þorvarð
Jónsson yfirverkfræðing
hjá Landssímanum og
spurðum hann út í þessa
hluti.
Hringdu án greiðslu
— Það eina sem stöövaðist
hjá okkur er gosið byrjaöi var
póstafgreiöslan og simaaf-
greiðslan. Eftir að gosiö byrj-
aöi gátu allir komiö til okkar,
eða i hvaða hús sem var i
Vestmannaeyjum og hringt
eins og þeir vildu án þess að
greiða. Við gerum ekki ráð
fyrir að fá þessi simtöl
nokkurn tima greidd. Þarna
hefur verið opið hús hjá okkur,
og menn hafa fengið aö nota
öll þau fjarskipti sem viö
höfum upp á aö bjóða. Við
höfum sett upp mikið af
tækjum fyrir þá björgunar-
flokka, sem þarna hafa
starfað, bæði bein sambönd
milli Reykjavikur og Eyja, og
bein sambönd innan Eyjanna.
Þetta hefur allt saman virkað
mjög vel. Við höfum haft 10-12
manns starfandi við þetta i
Eyjum; á Loftskeytastöðinni
hafa verið 3-4 menn, á
Sæsimastööinni 4;svohöfum
viö haft menn til aö sjá um
sjálfvirku stööina og linu-
kerfiö.
Sæf jallastöðin var á
„réttum stað".
Loftsambandið við Vest-
mannaeyjar er i gegnum
radióstöö viö Sæfjall, sem er
næst flugvellinum aö sunnan.
Nú endaði gossprungan viö
enda stóru flugbrautarinnar,
en hinum megin viö brautina
kemur Sæfjalliö og þar undir
er sú radióstöð, sem tengist
viö sæstrenginn og sjálfvirka
simann. Viö höfum einnig eitt
radiósamband viö sjálfvirka
simann. Viö höfum einnig eitt
radiosamband við Selfoss frá
Stóra-Klifi, en viö höfum ekki
þurft að gripa til þess ennþá,
þar sem aö Sæfjallastööin
hefur virkað ágætlega..
Sæstrengurinn í stóran
sveig kringum flugvöll-
inn
Sæstrengurinn sjálfur er
ekki i neinni bráöri hættu;
hann kemur i land syðst á
Vestmannaeyjum, i vik á
vestanverðri Heimaey, i
stórum boga i kringum flug-
völlinn og þar inn i bæinn —
fer semsagt stóran sveig i
kringum gossvæðið og inn á
simstööina. Þaöan liggur svo
annar strengur, sem fer nær
gossvæðinu, þvert yfir flug-
völlinn og yfir i Sæfjallsstöð.
Þaöan er svo radiósambandið
tii Reykjavikur. Þetta sam-
band er notaö þegar fólk talar
til útlanda og til Vestmanna-
eyja.
Setjum upp stöð á landi
Ef eitthvað hefði komið fyrir
sæstrenginn, þá vorum viö
búnir að gera ráöstafanir;
búnir að taka allan vara-
búnað, sem viö eigum, til að
setja upp bráöabirgöasæsima-
stöð á landi. Núna er veriö að
safna erlendis efni sem á
vantar til að setja upp slika
braöabirgðastöö, sem yröi
strax sett upp, ef svo illa vildi
til aö viö misstum simstööina
með öllu sem þar er.
Mikla norræna ritsima-
stööin i Kaupmannahöfn sendi
strax hingaö skipið Northern,
sem var statt viö Færeyjar
þegar gosiö byrjaði. Viö
fengum 7-8 menn af skipinu i
land þrjá daga i röö til aö
hjálpa okkur viö aö taka niöur
öll varatæki sem hægt var aö
taka án þess aö skeröa nokkuö
útbúnað simastöövarinnar, og
pakka þvi niöur og senda til
Reykjavikur. Siöan beiö skipiö
Atekta fram undir helgina, en
sneri þá til Færeyja aftur til
að lagfæra bilun er varö á
suöurstrengnum milli Skot-
lands og Færeyja.
sj
Víöa um heim
fer prentfrelsi
minnkandi
Prentfrelsi var á undanhaldi
Viöa um heim á sl. ári. Kemur þaö
fram i álitsgerö frá Alþjóöa fjöl-
miðlastofnuninni IPI. YirmaÖur
hennar Frakkinn Ernest Mayer,
segir t.d. eftirfarandi I skýrslu
sinni:
Grikkland: Eftir fimm ára her-
foringastjórn hafa flest grisk blöö
lært aö dansa I takt viö rétta
músik. Þau fáu blöö sem enn eru
„óháö” eru þvinguð til aö fýlgja
settum reglum einræöisstjórnar-
innar
Spánn: A siöustu tveimur árum
hefur 133 blööum og timaritum
veriö refsað af yfirvöldum.
Stjórnin hefur gert tólf timarit
upptæk, og 30 önnur hafa verið
bönnuð af dómstólunum.
Portúgal: Nýjar og strangar
ritskoöunarreglur voru settar i
júni s.l.