Þjóðviljinn - 05.05.1973, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 5. mal 1972.
Laugardagur 5. mal 1972. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Leigubílstjóri, rithöfundur,
andófsmaður
í verklýðshreyfingunni
— Þeir sem fara út fyrir hefðir verklýðshreyf-
ingarinnar mæta næsta litlum stuðningi félaga
sinna.
— Verkamenn verða að njóta stuðnings verka-
manna, en enginn getur leyst mál þeirra nema þeir
sjálfir.
— Þjóðfélag jafnréttis verður ekki skapað með
þvi að láta verkamenn „ganga upp” i borgaralega
lifnaðarhætti.
— Það er kostur að hafa fótfestu i verklýðsstétt.
Ef ég gæti lifað af penna minum einum mundi ég ef
til vill ekki hugsa eins og verkamaður.
— Sósíalismi er ekki eitthvað fastmótað ástand
heldur hin stöðuga uppreisn.
Magnús Jóhannsson
er leigubilstjóri og rit-
höfundur. Hann var um
alllangt skeið varafor-
maður i sinu verklýðs-
félagi, ritstjóri félags-
blaðsins. Hann hefur
skrifað bækurnar
„Samtal við velferðar-
öreiga” (1970) og „Allt
þetta tal um sósialisma”
(1971). Nýlega var
frumsýnt leikrit eftir
hann i Kaupmannahöfn
sem heitir „Það erum
við sem ráðum”. í eftir-
farandi viðtali fjallar
hann um gagnrýni sina á
verklýðshrey f inguna,
um samskipti verka-
manna og mennta-
manna. Margt af þvi
sem Magnús segir lýtur
að hlutum, sem eiga sér
ERLINGUR E. HALLDORSSON:
FRAMTÍÐ
FRELSISINS
Magnus Johannsson: ég er stundum afgreiddur sem
skoðanirnar”.
með
Aðhugsa lengra en um ,fulla atvinnu’
í.A*n*#P
greinilegar hliðstæður á
Islandi, enda þótt
aðstæður séu um margt
ólíkar.
— Verklýðshreyfingin og
flokkar hennar eru ekki
málsvarar nýrra strauma i
menningar- eða félagsmálum.
Sá verkamaður, sem liggur
eitthvgð á hjarta, sem er fyrir
utan hefðina i hreyfingunni, hann
stendur einn. Menntamenn skilja
stundum betur andstöðufólk úr
hópi verkamanna en félagar þess.
Þegar ég setti mig inn I ýmis hag-
fræði- og félagsfræðileg atriði til
að vera sem virkastur i minu
félagi, þá geröu félagar minir i
stjórn ekki slikt hið sama. Þeir
liföu sinu lifi eins og þeir höfðu
alltaf gert og ég fékk fljótt að
heyra — ,,þú skalt ekki halda að
þú sért neitt meira en við”.
Persónulega hef ég allgóða
reynslu af samstarfi viö róttæka
menntamenn. Þeir veittu mér
mikinn stuðning þegar ég var að
byrja aö skrifa og var smeykur
viö að fara inn á sviö sem hag-
fræðingarnir höföu helgað sér.
Sjálfur gat ég miölaö stúdentum
og öðrum af þekkingu á t.d. mjög
hæpnu kosningakerfi i verklýðs-
félögum og af þvi, hvernig það er
að lifa af verkamannalaunum.
Hvað er
verkamaður?
Þaö er hefð aö lita á þá sem
verkamenn sem lifa af þvi að
selja likamlegt vinnuafl sitt.
Þetta er þröngur skilningur — til
þeirra vil ég og telja þá sem selja
þekkingu sina og menntun. En
samfélaginu er þannig háttað, að
margir, einkum þeir sem eru
langskólamenntaðir, hugsa ekki
eins og launamenn, en gerast
þess I staö hluti af hinu kapital-
iska þjóðfélagi, aröræningjastétt,
sem þeir afhenda sina þekkingu.
Þetta þýðir oft, að launa-
maðurinn verður andstæðingur
verklýösins.
Frá minum sjónarhóli litur
máliö þannig út, að verka-
maðurinn — það er ég. Það er
hann sem lifir viö sömu aðstæður
og ég. Það eru til aðrir hópar sem
eru I andstöðu við kapitaliskt
þjóðfélag og við verðum að ná
saman I baráttunni við þetta
samfélag.
Mér lizt vel á þær rannsóknir
sem nú, eru gerðar á vinnu-
stöðum, þar sem félagsfræð-
ingurinn starfar með þeim, sem
hann er að rannsaka. Verkamenn
geta ekki sigrað einir, og það er
gott að einhverjir fara út á vinnu-
staðina til að hjálpa þeim þar. En
við höfum einnig þörf fyrir
marxistakennara til að uppfræða
verkamannabörn.
Okkar eigið verkefni
En menntamenn geta aldrei
komiði staðinn fyrir verkamenn I
róttækri hreyfingu. Ég vil sjálfur
að miðstjórnarvald sé sem
minnst i verklýðsfélögum og póli-
tiskum flokkum. Það hefur verið
tilhneiging til þess að verkamenn
láti menntamenn um að flytja
mál sitt — með þvi að ráða þá til
Alþýöusambandsins eða senda þá
á þing. Útkoman verður sú, að
verklýössinnaöur menntamaður
deilir við ihaldsmenntamann.
Það er I þessu þverstæöa.
Auðvitað verða verkamenn að
njóta stuðning annarra, en þeir
veröa einnig að tala sinu máli
sjálfir. Ég get ekki losnað undan
þeim skilningi sindikaiista, að
það séu aðeins verkamenn sjálfir
sem geti tryggt sér frelsi. 1 verk-
smiðjum og öðrum fyrirtækjum
verða verkamenn sjálfir að taka
afstöðu til sinna vandamála og
leysa þau. Þeir geta ekki ráðið til
þess snjalla menn og velviljaða á
fjarlægum kontórum. Aðstaða
þeirra er of ólik.
Samt er það ekki mitt fyrsta
markmið aö virkja danska verk-
lýðsstétt. Fyrst af öllu þarf að
virkja þá sem eru á móti kapital-
isma. Verklýðsstéttin er ekki
sjálfkrafa á móti kapital-
ismanum, þvi miður. En ég get
ekki imyndað mér neina þá rót-
tæka breytingu á þjóðfélaginu þar
sem verklýðsstéttin stæði ekki
mjög sterkt að vigi.
Ég verð vist að viðurkenna að
frá almennu afkomusjónarmiöi
geta verkamenn átt vissra hags-
muna aö gæta i hinu kapitaliska
kerfi. T.d. eiga vissir hópar iön-
verkamanna sér hagsmuni, sem
fara saman við hagsmuni stór-
auðvaldsins. Ég veit aö hér er ég
á hættulegum brautum, en út frá
þessu verð ég að byggja upp rök-
semdafærslu þegar ég reyni að
skýra verkamönnum frá þvi, aö
það sé llfsnauðsyn að koma á
réttlátu efnahagskerfi til aö koma
i veg fyrir hin miklu Ragnarök.
Sambúð við
menntamenn
Verklýðsstéttin er ekki sjálf-
krafa afl, eins og ég sagði áöan.
Hún á sér sfnar þarfir, og þaö er
nú og hér aö verkamaðurinn lifir
en ekki eftir 100 ár. Verka-
maðurinn hefur þvi aðeins fengið
bætt kjör aö það hafi veriö i takt
við aukningu framleiðslunnar.
Þegar verkamaðurinn getur ekki
lýst samstöðu sinni með þjóðum
Þriðja heimsins, er það vegna
þess, aö hann hefur aldrei heyrt
að verklýðshreyfing hans eða
flokkar hans hafi ráðizt gegn
skiptareglum þeim, sem við,-
urkenndar eru i þjóðfélaginu.
— Byggir tortryggni verka-
manna á menntamönnum etv. á
þeirri stefnu sem gildir um skipt-
ingu lífsgæða?
— Margir verkamenn setja
menntamann sem hefur 2.3
miljónir kr. (Isl) I árstekjur á
sama bás og kapitalistann.
Sjálfur trúi ég ekki á frasann um
kökuna, sem hægt sé að reikna
niður i bita. En ef mennta-
maðurinn telur að hans 900
krónur á timann megi fyililega
verja I samanburði við þær 220,
sem verkamaðurinn fær, þá
túlkar sá skilningur ekki launa-
baráttu við auðvaldið heldur
barasta útbreiddar neyzluvenjur.
— Hvað geta verkamenn og
menntamenn átt sameiginlegt?
— Ég tengi ekki sósialisma við
fallegar hugmyndir, heldur heil-
brigða skynsemi fyrst og fremst.
Verklýðsstéttin getur ekki breytt
stöðu sinni nema á breiðum
grundvelli. Verkamaðurinn getur
ekki, eins og ánauðugur bóndi,
fengið jarðarskika og talizt frjáls
þess vegna. Hann getur ekki
eignazt sina verksmiðju, heldur
aðeins öðlazt sjálfsákvörðunarrétt
I samfélagi viö aðra vinnandi
menn.
Ef menntamaðurinn finnur til
þess á samsvarandi hátt, að hann
er læstur fastur i kerfi, þar sem
hann getur ekki unnið að þvi að
þekking hans hrindi af stað
félagslegri og manneskjulegri
þróun, þá hlýtur hann að gerast
sósíalisti og eiga samstöðu meö
verklýðsstéttinni.
legu félagslegu vandamálum.
Hann getur unnið i happdrætti
eða getraunum, ellegar þá að
hann verður verkstjóri einhvers-
staöar og „gengur upp úr” verk-
lýðsstéttinni inn i annan þjóö-
félagshóp. Verklýðsfélögin bjóða
upp á drjúga möguleika fyrir
siðari leiðina. Þau greiða starfs-
fólki sinu einatt drjúg laun, sá
sem þau fær hefur I raun og veru
möguleika á aö lifa eins og
borgari. Þetta gerir sitt til að
stöðnun læsir sig um alla stéttina.
Menn vilja ekki brjóta niður
kerfið. Menn eru fegnir þvi að
„komast upp” og sitja þar. Og
svo gerist það lika aö Alþýöusam-
bandið velur sér aðeins menn sem
ekki eru of róttækir og ekki of
stéttvisir. I grófum dráttum setur
hreyfingin sér heldur ekki það
iparkmið að leggja niður
Óorgarastéttina heldur að lyfta
verklýðsstéttinni upp á lifskjara-
stig borgaranna — aö fylla upp að
neðan. Og þetta halda menn að sé
leiðin til jafnréttis. En stéttlaust
þjóðfélag er þvi aðeins unnt að
skapa, að enginn hafi forréttindi.
Bilstjórinn
sem skrifar
Menn hafa spurt mig að þvi,
hvernig þaö sé að vera bilstjóri og
gerast siöan rithöfundur — en
þetta gæti alveg eins verið öfugt.
Mikill fjöldi fólks býr yfir hæfi-
leikum en hljóta að gegna verka-
mannastörfum og vegnar ekki
illa þess vegna. Þegar ég var
ungur dreymdi mig um aö skrifa,
en ég varð aö vinna fyrir daglegu
brauði sem verkamaður. Vegna
þess að ég gat ekki losnaö undan
þvi að vera verkamaður — og
skilji þaö enginn sem svo að ég
vilji ekki sitja við stýrið — hlaut
ég aö skrifa pólitiskt til að skoð-
anir minar heföu hljómgrunn.
Ég er hluti af verklýðsstéttinni
og er sami maður hvort sem ég sit
við skrifborðið eða stýrið á
bilnum. Það er ekki fyrr en þú
gerir reglur og viðhorf hinna aö
þinum eigin, að þú ert farinn að
starfa eftir þeirra skilmálum.
Þaö er þetta sem ég gagnrýni
Alþýöusambandið fyrir i bókum
minum. Þaö er hlægilegt að tala
um 230 króna jafnaðarlaun á
timann, þegar menn sjá þau laun
sem stjórnendur Alþýðusam-
bandsins telja sig eiga skilið. Eöa
lita til menntamannsins sem telur
að hann sé 1,5 miljón króna meira
virði á ári en verkamaður.
—- Átt þú þaö ekki á hættu að
skrifa fyrir fyrirfram útvalinn
hóp, sem þegar veit hvað er á
seyði?
— Mjög fáir verkamenn lesa
bækur minar. Ég verð að skrifa á
grundvelli míns skilnings og svo
vona að gárurnar breiði úr sér
eins og þegar steini er hent I vatn.
Það er eins með rannsóknir á
vinnustöðum — það eru stéttvisir
verkamenn sem miðla niður-
stööunum.
Leikritið
— Hvað um leikrit þitt á Fiol-
teatern?
—Það er byggt á reynslu minni
af danskri verklýðshreyfingu. 1
leikriti er auðveldara að draga
fram útlinur og skopfæra hlutina
eins og teiknarar gera. Með þvi
Framhald á bls. 15
Eins og
i öðrum þróuðum rikjum
eru margir fátæklingar
i Bandarikjunum
En
þá er ekki
að finna
i þeim hluta hagkerfisins
sem við erum að virða
fyrir okkur
Fátækt
kemur ekki við sögu i þessu kveri. En
ástæðan er ekki
sú
að ég viti
ekki
að hún er til
Framtið frelsisins
er
miklu skemmtilegra
ihugunarefni
Tekiö orðrétt úr bók John Kenneth Galbraith, Iðnriki okkar
daea. bls. 102-103. Ctgefandi: Hið islenzka bókmenntafélag.
Handritþýöingar Guömundar Magnússonar prófessors lásu: dr.
Jóhannes Nordal bankastjóri, Ólafur Jónsson ritstjóri, Þorsteinn
Gylfason heimspekingur, Þráinn Eggertsson hagfræðingur.
Jóhannes Halldórsson cand. mag. las prófarkir af bókinni.
Tekjur og gjöld
ber að
nota
— Hvernig
rannsóknir?
— Þær eiga að þjóna mann-
eskjunni eins og öll visindi og eins
og framleiðslan og allt þetta ber
að laga að þörfum mannsins. Er
litsjónvarp mannleg þörf?
Kannski, já, — en á kostnað
hvers? A okkar timum er allt það,
sem einkafyrirtæki framleiða,
talið til tekna, en allt sem talið er
til hins opinbera er talið til út-
gjalda. En af hverju ber að lita á
rekstur sjúkrahúss sem útgjöld
en ekki rekstur einkabflaverk-
stæöis?...
Starfsbræður minir hafa aöeins
hugann viö þaö eitt að það sé nóg
atvinna. Þetta er það mál, sem
þeim stendur næst, og þaðer allra
góðra gjalda vert. En mér finnst
þetta eins og að grafa holur i
jörðina bara til að skapa atvinnu.
Það er alltof sjaldgæft að menn
spyrji til hvers er unniö.
Aö fylla
upp að neðan
Verkamaöurínn þekkir aðeins
tvær lausnir á sinum persónu-
ÖÐRUVISI
MENNING?
EINHVERJU SINNI rakst ég
i Stokkhólmi á plötu, Úrval
Italskra sósíalistasöngva.
Atvinnumennska hafði litið
komið við sögu við gerð
hennar. Litlar smábæjar-
lúðrasveitir blésu Interna-
sjónalinn og Rauða fánann.
Kórar og einsöngvarar, sumir
áreiðanlega nokkuð við aldur,
sungu gamla verkamanna-
söngva, þar sem lofaðir voru
þeir Giordano Bruno og Gari-
baldi en sagt norður og niður
Jesúitum og ráðherrum þeim
sem handtekið hafa sósíalista.
Eða þá lýst eymd og
harðstjórn og þvi sem Carlo
Marx hafði til þeirra mála að
leggja. Eins og fyrr segir voru
þetta ekki þjálfaðar raddir en
söngurinn þeim mun eðlilegri
og sjálfsagðari — ekki sizt þar
sem gömul kona söng hressi-
lega um „Það sem við viljum”
frið, þekkingu og starf
viljum við, hin mikla fjöl-
skylda mannkynsins”. Þessi
plata var aðeins hluti af all-
miklu sáfni — þar mátti finna
söngva kommúnista, stjórn-
leysingja, andfasista, póli-
tiskra fanga, uppreisnar-
bænda. Yfirskriftin á
plötunni vakti sérstaka
athygli: var hlutiafdag-
skra „dell altra Italia”,
„hinnar” Italiu, öðruvisi
Itallu — þeirrar, sem flestum
utanaðkomandi er falin á bak
við fornar minjar: Markúsar-
torgið, Soffiu Loren, Páfa-
garð, Kristilega demókrata,
Santa Lucia, Oliv.etti, Fiat ....
ÞESSA HAUSTDAGA I Stokk-
hólmi virtust allir einmitt aö
reyna að gera sér grein fyrir
þvi hvort ekki væri til „önnur”
Sviþjóð i menningarlegum
efnum en t.d. Óperan, Ingmar
Bergman og Bonniers og það
virtist af þó nokkru að taka.
Það var veriö aö sýna nýja
verkfallskvikmy nd frá
Norður-Sviþjóð, stéttabar-
áttusöngvar úr NJA-leiknum
svonefnda hljómuöu i rauðum
og bleikum bóka- og plötu-
verzlunum, umræöuleikhúsin
fjölluðu af miklum dugnaði og
einurð um verkakonur I létta-
iðnai og skriffinnskudauöa
miöborgar Stokkhólms.
Göran Palm og Jan Myrdal
útlistuðu fyrir mönnum „hvað
ber að gera”, marxisminn
hafði lagt undir sig
menningarsiður borgara-
pressunnar fyrr en varði.
Ungkratar héldu söngvakvöld
i Alþýðuhúsinu, rifjuðu upp
Joe Hill, báru fram nýjar
vísur um Wallenberg og stóðu
upp sem einn maður i lokin og
sungu Frelsum suðrið — söng
Þjóðfrelsisfylkingar
Suður-Vietnams.
ALLTAF ÖÐRU HVERJU eru
rakin slik og hliöstæö dæmi úr
Sviþjóð eöa þá Englandi
(tilraun leikskáldsins Weskers
og fl„ til menningarbyltingar
meöal verkafólks), frá Frakk-
landi eða ítaliu. Og þá er þvi
hnýtt aftan við, að mikiö hafi
islenzkir vinstrisinnar og
ferklýðsforysta verið ónýt við
að fitja upp á einhverju sliku.
Það er rétt. Aö visu hafa
komið upp tilraunir til leik-
starfsemi, músikstarfsemi, að
ógleymdu þvi, sem alltaf
blifur — útgáfustarfsemi —
sem væri „öðruvisi”, færi að
nokkru eftir öðrum brautum,
en sú starfsemi, sem rikjandi
er á hverju sviöi. En þær til-
raunir hafa verið hikandi,
laugardags
[pflSÖOOO
óvissar I stefnumótun, einatt
ekki langlifar. Auövitaö liggja
til þessa hlutlægar ástæöur.
Menningarlif (eða menn-
ingarneyzla) er ekki eins
klofin, stéttskipt, hér og viöa
annarsstaðar, þar um ræður
fámenni miklu. Það sama
fámenni fær menn einnig til að
álykta sem svo, að liðsmenn
til menningarstarfs séu ekki
til skiptanna: annaðhvort
sameinist allir tiltækir menn á
hverjum stað, eða ekkert
verður gert.
En þessar aðstæður geta
samt ekki tekið af dagskrá hjá
vinstrisinnum og iverklýðs-
hreyfingu spurninguna um
„öðruvisi” menningar- og
félagsstarf. Nema menn vilji
fyrirfram sætta sig við þaö, að
listalif sigli framhjá mörgum
stórum hluta fólks, og félagslif
læsist niður i einskonar rótar-
íform. Og það ætti nú um
stundir að gera svör við
spurningunni nokkuö auðveld-
ari, að menning er i vitund
manna ekki lengur það spari-
fatafyrirbæri tengt frægðar-
fólki fyrst og fremst, sem hún
áöur var. Menning er ekki
einstök listaverk og höfundar
þeirra heldur og ferill þessara
listaverka i mannlegu félagi
og svo sambýlishættir manna i
viðleitni þeirra til að auðga lif
sitt.
1 þessum efnum er spurt um
vilja skipulag og peninga. Og
er þó ótalin frumforsenda þess
að nokkuð gerist sem um
munar. „öðruvisi” menning
verður ekki annað en óstaðfest
simskeyti ef menn gera sér
ekki rækilega grein fyrir þvi,
að hún táknar um leiö „ööru-
vlsi” þjóðfélagsbyggingu.
Arni Bergmann