Þjóðviljinn - 03.08.1973, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 3. ágúst 1973.
|
Föstudagur 3. ágiist 1973. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Erla Hatlemark
í augum margra stúlkna
er flugfreyjustarfið sveip-
að ævintýraljóma. Það er
rómantískt, spennandi,
smart — hreint og beint
draumastarfið!
Þegar út í starfið er kom-
ið, er raunveruleikinn dá-
lítið annar. Starfið reynist
erfitt og illa launað,
óreglulegum vinnutíma og
snyrtimennskukröfum
fylgir talsverður kostn-
aður, orlof fæst ekki í heilu
lagi og síðast en ekki sízt,
sjálfsögð mannréttindi eru
ekki fyrirhendi: Starfsaid-
ur getur í hæsta lagi orðið
16 árog barnshafandi flug-
freyja verður að hætta og á
ekki rétt á endurráðningu.
Þeim, sem lengi hafa starfað
sem flugfreyjur, finnst starfið
hvorki rómantiskt né spennandi,
þær lita á það sem hvert annað
starf, sem þeim fellur vei og setja
metnað sinn i að inna vel af hendi.
Það er þvl ekki sizt heilbrigt
starfsstolt og stéttarvitund, sem
liggur til grundvallar, þegar flug-
freyjur berjast fyrir bættum kjör-
um og eðlilegri viðhorfum gagn-
vart starfsaldri. Ein þeirra er
Erla Hatlemark, sem Þjóðviijinn
ræddi við.
Erla Hatlemark býr i Kópavog-
inum, er 31 árs, gift og á eitt
barn. Hún hefur starfað sem flug-
freyja hjá Loftleiðum i 7 ár, þaraf
3 sem fyrsta flugfreyja. Henni
likar starfið vel, en litur á það
sem hverja aðra atvinnu og hlær,
þegar minnzt er á „glamour” i
sambandi við það:
— „Glamour”! Það hefur
kannski verið, þegar fólk hafði
minni möguleika til ferðalaga en
nú er. Nei, þetta er eins og hvert
annað starf, skemmtilegt starf,
en oft erfitt, og ekki sérlega vel
launað miðað við kröfur.
Eins og fram kom i fréttum ný-
lega eiga flugfreyjur i deilum við
flugfélögin vegna dagpeninga,
sem greiddir eru við dvöl erlend-
is, og stóð Erla einmitt i þvi
samningaþófi, sem lauk með að
flugfreyjur skutu málinu til fé-
lagsdóms. Úrskurður hefur enn
ekki verið kveðinn upp, en möra-
um mun leika forvitni á að vita,
hvernig þetta mál er vaxið. Eru
ekki dagpeningarnir aukahlunn-
indi fyrir flugfólkíö? Lækkuðu
þeir eða hækkuðu ekki nóg?
— Þessir dagpeningar eru fyrir
uppihaldinu úti, og verða litil
hlunnindi úr þvi, segir Erla. Dag-
peningarnir eru reiknaðir þannig,
að þeir séu fyrir dvalarkostnaði á
sæmilegu hóteli og fyrir mat á
hótelinu.
Deilan kemur til af þvi, að um
dagpeninga flugfreyja eiga sam-
kvæmtsamningum að gilda sömu
reglur og um dagpeninga flug-
liða.
Framað þessu hafa dagpening-
arnir verið greiddir, aðeins þegar
um er að ræða dvöl i erlendri
höfn.
En nú sömdu flugmenn um
daginn um breytt dagpeninga-
kerfi, sem er þannig, að reiknaö
er með timanum frá þvt 45 minút-
um fyrir áætlaðan brottfarartima
og þar til hálfri klst. eftir lend-
ingu i heimahöfn. Jafnframt er
tekinn af matur um borð og þ.h.
og þeir verða sjálfir að sjá sér
fyrir fæði. 1 innanlandsflugi fá
þeir lika dagpeninga samkvæmt
hinu nýja kerfi. En þessir dag-
peningar eru greiddir sem viss
upphæð á dag, allt niðuri fjórðung
úr sólarhring eða 6 tima.
Þessar breytingar koma útaf
fyrir sig ekki illa út. En það, sem
við getum ekki sætt okkur við, er,
að þeir semja um mismikla dag-
peninga eftir starfsaldri. Þannig
fá flugmenn, sem búnir eru að
fljúga meira en fimm ár fulla
dagpeninga, eöa 100% dagpen-
inga, eins og það er kallað. Þeir,
sem hafai verið frá 6 mánuðum
uppi fimm ár, fá 70% dagpening-
anna og þeir, sem hafa verið
minna en 6 mánuði, fá 60%. Nú er
þaö svo, að langflestir flugmann-
anna eða yfir 95% falla i efsta
flokkinn, en hjá okkur eru það
ekki nema 14% flugfreyjanna,
sem gera það, hinar eru allar
undir.
Semjum sjálfar
— Eigið þið sjálfkrafa að falla
undir það sama og þeir?
— Við höfum hingað til fylgt
þeim, en þarna varð svo mikil
breyting á kerfinu, að við báðum
um viðræður um þetta, enda ekki
eðlilegt, að flugmenn semji fyrir
okkur. Þessar viðræður stóðu
þrjá daga og buðu fulltrúar flug-
félaganna okkur þá auk þessa, að
tvær stúlkur 1. og 2. freyja I
hverri áætlun fengju eins manns
herbergi, en hinar þessar yngri,
2ja manna herbergi, sem flug-
mönnum mundi aldrei vera boðið
uppá. Framað þessu höfum við
samið við hótelin sjálfar, en sam-
kvæmt nýja kerfinu eiga flugfé-
lögin að sjá um gistinguna.
A þessu strönduðu umræðurnar
algerlega, þvi hingað til höfum
við haft rétt á að kaupa okkur eins
manns herbergi. En þeir vildu
heldur ekki taka neitt tillit til
starfsaldurs okkar og hve óeðli-
legt kerfið væri fyrir okkur, sem
erum svo fáar komnar uppi efsta
flokkinn. 1 sambandi við herberg-
in báru þeir það fyrir sig, að við
hefðum oft tekið 2ja manna her-
bergi, en við teljum okkur eiga
rétt á hinu, ef við viljum og ekki
hægt að pina okkur til að sofa hjá
einhverri manneskju, sem viö
þekkjum kannski ekki neitt. Ekki
hafa þeir heldur tekið matarpen-
ingana af flugmönnunum ef þeir
hafa keypt sér hamborgara i
staðinn fyrir almennilegan mat!
Þetta er alveg hliðstætt.
A hún aö boröa
pylsu og ég steik?
— Skiptir þetta breytta kerfi
einhverju talsverðu peningalega?
— Hæsti flokkurinn, þ.e. þær
sem fá 100% dagpeninga, fara i
öllum tilfellum betur útúr nýja
kerfinu en þvi gamla, þær eru
með hækkaða dagpeninga. En sú,
sem er i lægsta flokknum fer i
flestum tilfellum út með lækkun
og i öllum, ef hún er með annarri
stúlku i herbergi — þá tökum við
hótelið sem peninga, reiknum það
prósentvis sem hlunnindi. 1
versta tilfelli kemur hún út með
31,5% lækkun. Miðflokkurinn,
70% flokkurinn, er á sama hátt i
versta tilfelli með 22,9% lækkun.
— Svo þið eruð fyrst og fremst
að berjast fyrir þær yngri.
— Já, viðerum ekki nema 14%,
sem fengjum hækkunina og
myndum aldrei samþykkja að
taka hana bókstaflega úr vasan-
um hjá yngri stúikunum. Hugs-
aðu þér, ef ég, sem er i efsta skala.
sitji með stúlku, sem hefur miklu
lægri laun en ég. A hún þá
kannski að borða pylsu, meðan ég
get fengiö mér steik fyrir dagpen-
ingana?
Málin standa þannig, að við
höfnuðum tilboði flugfélaganna,
en þau tilkynntu siðan bréflega,
að greitt yrði eftir gamla kerfinu.
Þessu stefnum við fyrir félags-
dóm.
— Hvernig eru annars kjör
flugfreyja? Nú hafið þið að mörgu
leyti óvenjulegar starfsaðstæður,
bæði hvað vinnutima snertir, og
eins þykist ég hafa heyrt eitthvað
um, að þið verðið að hætta störf-
um á vissum áldri. Er það rétt?
— Já, starfsaldur er takmark-
aður. Við megum ekki byrja fyrr
en 20 ára gamlar hjá Loftleiðum,
19 ára hjá Flugfélag-
inu. Samkvæmt reglunum er
aldurinn 20-26 ára ráðningaaldur
og hætti stúlka störfum fær hún
tæpast endurráðningu eftir þann
aldur. Ef ég t.d. tæki mér hlé
núna, fengi ég sennilega ekki
ráðningu aftur, þrátt fyrir langa
starfsreynslu.

Ævintýraljóminn
farinn að fölna?
Starfsævin 16 ár og sú sem eignast
barn á ekki rétt á starfi sínu áfram
I Rætt við Erlu Hatlemark um störf og kjör flugfreyja
Uppá punt eða hvað?
A þeirri sumar- og vetraráætl-
un, er flugfreyja verður 36 ára
veröur hún svo að hætta. Þó fá
þær sem voru fastráðnaroghöfðu
starfað a.m.k. 3 ár 1969, að vera
til 40 ára aldurs vegna sérstakra
samninga, þar sem þessi starfs-
aldurstakmörkun þótti óréttlát
fyrir þær, þvi hún hafði hvergi
verið tekin fram áður. En allar
stúlkur ráðnar eftir 1969 verða að
hætta 36 ára.
— A hverju byggist eiginlega
þessi aldursákvörðun? Eiga kon-
ur að vera eitthvað siður færar
um þessa vinnu, eftir að þessum
aldri er náð? Eða er hugsunin að
hafa þarna ungar stúlkur uppá
punt — farþegum til augnayndis?
— Þetta er einhliða ákvörðun
flugfélaganna og við höfum aldrei
getað skilið hana. Við álitum ein-
mitt, að stúlka sé orðin betri flug-
freyja t.d. eftir þritugt, þvi yngri
stúlkurnar eru að sjálfsögðu
miklu óþroskaðri og hafa ekki
öðlazt sömu starfsreynslu og það
er vissulega verið að kasta þarna
i súginn starfsreynslu. Það eru
ekki bara i flugvélunum ungir
strákar, sem hafa gaman af að
horfa á ungar stelpur, heldur lika
og ekki siður fullorðið fólk, eldri
konur, kannski, sem finnst öryggi
að þvi að hafa þroskaðar
manneskjur um borð, bæði i sam-
bandi við flughræðslu og annað.
Svona aldurstakmörkun ofanfrá
tiðkastheldurekki allsstaðar, t.d.
ekki hjá Pan American. Nú, i
sambandi við útlitið finnst mér nú
persónulega kona ekki siður geta
verið augnayndi 36 ára eða fertug
en þritug. En satt að segja hefur
okkur aldrei verið gefin nein
raunveruleg ástæða fyrir þessari
ákvörðun.
Engar uppbætur
— Nú hafa flugmenn takmark-
aðan starfsaldur eða a.m.k. er
þaðnotaðsem afsökun fyrir gifur-
lega háu kaupi þeirra, að starfs-
ævin sé svo stutt. Hvenær hætta
þeir?
— Það fer eftir læknisskoðun,
skilst mér, en ég held að þeir
starfi oftast framundir sextugt.
— Fáið þið þá ekki lika ein-
hverjar kaupuppbætur vegna
stuttrar starfsævi, mér sýnist hún
verða i mesta lagi 16-17 ár eftir
þvi hjá hvoru félaginu flugfreyjan
er?
— Nei, engar, og við höfum
aldrei fengið það tekið til greina.
Þetta kom til tals i siðustu samn-
ingum og þásögðuþeir að við gæt-
um fengið annað starf hjá þeim,
ef laust væri, þegar við næðum
þessum aldri. En aðeins ef laust
væri, það er ekki tryggt.
Hvaö er kaupið?
Um kaupið segir Erla, að
grunnlaunin séu á fyrsta ári
19.067 kr. á mánuði, sem gerir
með visitöluuppbót, miðað við 1.
júni s.l. 24.273 kr. Við þetta bætist,
þegarflogiðérá þotum, svokölluö
þotuþóknun, sem er um 40 kr. á
timann fyrir þær yngstu, en
hækkar hlutfallslega. Eftir 2ja
ára vinnu eru stúlkunum tryggð-
ar 40 flugstundir, en á 1. og 2, ári
er engin slik trygging.
Kaupið hækkar siðan árlega i 4
ár fyrir 2. flugfreyju. Þá veröur
smávegis hækkun, þegar hún fær-
ist uppi stöðu 1. flugfreyju, þ.e.
yfirflugfreyju um borð og siðan er
hækkun, þar til stúlka hefur verið
5 ár 1. flugfreyja. Þá reiknast
meö hálfur starfsaldur framyfir
tvöársem 2. flugfreyja. Sé stúlka
t.d. búin að vinna 3 ár sem 2.
freyja fer hún ekki upp i 3ja ár
sem 1., heldur reiknast þriöja
starfsárið hálft ár. Flestar hækka
uppi 1. flugfreyju eftir 4 ár i
starfi, þó fer það eftir þörfum fé-
lagins hvert sir.n.
Hæsta kaup, sem flugfreyjan
gefur komizt uppi, er eftir 5 ár
sem fyrsta flugfreyja. Þá eru
grunnlaunin tæp 28 þúsund, en
siðan tryggir Flugfélagiö 30 flug-
stundir og Loftleiðir 40 og veröur
kaupið þá með vlsitöluuppbótum
og þotuuppbótum og þotustund-
um miðað við 1. júni s.l. kr. 39.275
hjá Loftleiðum. Þá er stúlkan bú-
in að vinna 8-9 ár alls sem flug-
freyja og hærra kemst hún ekki i
launum.
Aukakostnaður og
skipt orlof
Það kostar ýmislegt aukalega
að stunda flugfreyjustarfið, t.d.
vegna óreglulegs vinnutima. Þær
þurfa oft að vera á ferðinni á nótt-
unni, þegar engir strætisvagnar
ganga og bæði þessvegna og eins
af þvi að þær þurfa alltaf að taka
með sér stórar töskur, fer drjúgur
skildingur i leigubila. Flugfélögin
greiða 1500 kr. á mánuði (1. flug-
freyju 1900, þvi hún þarf að skila
peningum) i bilapeninga, en
kostnaðurinn skiptir i rauninni oft
þúsundum, segir Erla.
Þótt flugfreyjur fái ókeypis
vinnufatnað, fylgir honum lika
mikill kostnaður vegna hreinsun-
ar. Einkum er þetta stór liður hjá
Loftleiðum, þar sem skipt var um
búninga og teknir ljósdrapplitir
búningar i stað hinna blau og
reyndist þurfa að hreinsa dragtir
og kápur i annarri hverri ferð.
Þetta hafa stúlkurnar reynt að fá
bætt, en ekki tekizt.
Þá mundi sennilega ekki öllum
falla fyrirkomulag orlofsins, en
þvi verður að skipta i tvennt og
taka helming að vetri og helming
að sumri. Engin uppbót er greidd
þessvegna, en umsamið fri er 28
almanaksdagar.
Minni menntunarkröfur
til karlmanna?
— Hvaða menntunar er svo
krafizt af þeim, sem vilja gerast
flugfreyjur?
— Ekki neins ákveðins prófs.
segir Erla, en staðgóðrar, al-
mennrar menntunar-, góð kunn-
átta i ensku og einu Norðurlanda-
máli er skilyrði og helzt þarf að
kunna annað hvort frönsku eða
þýzku lika. Krafizt er inntöku-
prófs á námskeið og siðan er próf-
að eftir það.
— Hvaða menntun álitur þú, að
stúlka þurfi að hafa til að geta
staðizt þessar kröfur?
— Helzt stúdentspróf, enda
hafa það margar.en þær sem ekki
eru stúdentar hafa þá lært tungu-
mál erlendis. Á prófinu er þess
jafnframt krafizt, að stúlkurnar
séu vel að sér um heimsmálin og
hvað er að gerast á hverjum tima
og að sjálfsögðu vel fróðar um ts-
land og islenzk málefni.
Það kemur fram hjá Erlu, að
starfiö er nú ekki lengur alger-
lega kynbundið, nokkrir karl-
menn vinna orðið á flugvélunum
sem flugþjónar. Þeir hafa starfað
nokkur ár og eru yfirmenn, vinna
sambærileg störf eftirlitsþernun-
um, sem fljúga meö einstaka
sinnum til að lita eftir aö flug-
freyjurnar vinni sin störf eins og
til er ætlazt. Einn hefur starfað 2-
3 ár sem óbreyttur og svo eru
nokkrir nýliöar.
— Hafa þeir sömu kjör og flug-
freyjurnar?
— Það ætla ég aö vona! Þeir
eru I félaginu og það er sagt, að
þeir hafi sömu kjör. En við erum
satt aö segja svolitið tortryggnar,
þvi það er fremur fátitt, að karl-
menn ráði sig uppá þau byrjunar-
laun, sem flugfreyjur hafa. Enda
fá félögin náttúrlega ekki nærri
eins menntaða karlmenn i þessi
störf og stúlkurnar, þvi strákur,
sem er t.d. stúdent, fær miklu
hærra launað starf annarsstaðar.
Eins og þjóöfélagiö er i dag, gera
stúlkur, miklu minni kröfurj þess
sjást dæmi á hverri skrifstofu.
Eitt atriði i sambandi við flug-
þjónana finnst okkur lika at-
hyglisvert. Við fyrstu flugfreyj-
urnar erum t.d. ekkert merktar
sérstaklega, erum I samskonar
einkennisbúningi og hinar og ekk-
ert, sem greinir okkur að sjáan-
lega. En nýbyrjaðir flugþjónar
eru með gullátripu i erminni og I
samskonar búningi og flugmenn,
i sama lit. Þó aö þeir séu þannig
undirmenn okkar 1. freyjanna,
eru þeir samt með stripu. Það er
ekki hégómamál þegar við mót-
mælum þessu, þvi þetta skiptir
máli af öryggisástæðum eða
hvort heldur þú að farþegarnir
mundu fremur snúa sér i vand-
kvæðum að borðalögum karli
með gyllta hnappa eða stúlku I
ómerktum búningi og hvort næði
fremur aga meðal farþeganna?
Ljóminn farinn af
— Getur ekki stundum verið
erfitt að standa I kjarasamning-
um vegna þess hve margar ungar
stúlkurdreymirum þetta starf og
vildu fórna miklu bara fyrir að
komast i það?
— Það eru bara nokkrar hinna
yngstu. sem hugsa þannig, rétt
þegar þær koma inn i starfið. Þær
gefast lika margar upp af þvi að
þetta reynist ekki vera slikt
draumastarf sem af hefur verið
látið. En það álit er lika mikið að
minnka, það er orðið svo miklu
auðveldara að ferðast fyrir al-
menning og þetta er orðið rétt
eins og venjuleg vinna, ekkert af-
skaplega spennandi. Hjá Loftleið-
um eru það til dæmis aðeins
tveir aðilar, sem stoppað
erá.LúxembúrgogNew York, og
hjá flugfélaginu er stoppað ein-
staka sinnum i Kaupmannahöfn.
Eftir að þoturnar komu til er
miklu minna um dvöl erlendis og
þótt við fáum frimiða einu sinni á
ári, þarf lika peninga til aö fara i
slikt fri, rétt eins og hjá öðrum.
Kannski einmitt vegna þessara
breyttu viðhorfa held ég áð við
förum að standa betur gagnvart
samningum. Ahuginn hjá stúlk-
unum fyrir kjaramálum sinum er
greinilega mikiö að aukast.
Mega giftast, en ekki eiga
böm
— Einu sinni máttu fæugfreyj-
ur ekki vera giftar, en það er nú
breytt eða hvað?
— Ég byrjaði fyrir sjö árum og
ég held, að það hafi verið fyrsta
árið, sem teknar voru inn giftar
konur. Hjá Flugfélaginu eru ekki
enn teknar inn giftar konur, en
þær fá að halda áfram þótt þær
giftist meðan þær eru starfandi.
Flugfreyjurnar mega eiga
börn, segir Erla, en samningar
um barneignafri hafa gengið
mjög illa, svo illa, aö i rauninni
veröa þær að hætta ef þær verða
barnshafandi.
— I siðustu kjarabaráttu lögð-
um viö mikla áherzlu á að fá eitt-
hvert fri á launum og eins að fá
yfirleitt eitthv. fri frá störfum
til aö eignast barn, þótt ólaunað
væri. Það er skýrt i reglunum, að
við megum ekki starfa ófriskar.
en verðum að skýra trúnaðar-
lækni félagsins frá þungun og
hann ákveður siðan hvað við get-
um flogið lengi. Og það er i raun-
inni mjög stutt, sem við getum
starfað þannig, bæði af þvi að við
verðum alltaf að vera i topp-
formi, vinnan i vélunum er erfið
og þrengsli mikil og varla væri
heldur hægt að vera að sauma á
okkur nýja einkennisbúninga
fyrir þetta timabil.
En eftir að viö höfum sagt upp
vegna barneignar eigum viö ekki
rétt á að koma aftur i starfið, en
það er sá réttur sem við höfum
verið að reyna að berjast fyrir.
Það eina sem viö náðum fram eru
hálfsmánaöarlaun við barneign.
Það er sambærilegt við verka-
lýösfélög eins og t.d. verzlunar-
mannafélagið, en munurinn er sá,
að þar geta konur starfað fram-
eftir öllum meðgöngutimanum og
eiga siðan rétt á starfinu aftur
seinna, en við getum starfað i
hæsta lagi 3 mánuði og verðum
svo að segja upp. Það er svo alveg
undir hælinn lagt, hvort flug-
freyja er ráðin aftur eða ekki eftir
aö hafa átt barn.
Lausir samningar í haust
Þau sjálfsögðu mannréttindi
kvenna að missa ekki atvinnu
sina þótt þær eignist börn er eitt
af þeim málum, sem sett verða á
oddinn i kjarasamningum flug-
freyja i haust, þegár samningar
eru lausir. Veröur fróölegt að
fylgjást með viðbrögðum þeirra
sömu, sem virðast álita konur úr
leik hálffertugar,- vh