Þjóðviljinn - 10.08.1973, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN
Franskur hershöfðingi gerist
friðarsinni
snýst gegn kjarnorkutilraunum Frakka
Þegar franskir hermenn réöust
um borð I skipið Fri, sem var
staðsett inni á hættusvaeöinu við
Mururoa-rif til að mótmæla
kjarnorkutilraunum Frakka þar,
fundu þeir ekki aöeins unga rót-
tæka mótmælendur, kirkjunnar
þjóna og aðra friöarsinna af ýmsu
þjóðerni, heldur lika mann, sem
óvenjulegt var að finna I sllkum
félagsskap, franskan hershöfð-
ingja að nafni Jacques Paris de
Bollardiere. Þrátt fyrir tign sfna
fékk hann engu betri meðferð af
hálfu þeirra manna, sem voru
lægra settir I hernum en hann, þvl
aö hann var handtekinn, fluttur til
Papeete og siðan sendur á her-
spltala I Paris. Þá loks var hann
látinn laus. Um leiö var tilkynnt
aö honum væri endanlega vlsað
úr hernum og hann settur á eftir-
laun, en hann hafði fram að þeim
tima verið I varaliði franska
hersins.
Bollardiere tók þessu mjög vel.
Hann endursendi Pompidöu
Frakklandsforseta heiðursmerki
úr frönsku heiðursfylkingunni,
sem honum hafði verið veitt, og
lýsti því yfir um leið að nú teldi
hann sig frjálsan til að helga sig
baráttumálum sinum.
Þessir atburðir hafa vakið
mikla athygli I Frakklandi, og
hafa mörg blöð birt langar frá-
sagnir um ævintýri hershöfðingj-
ans I suðurhöfum. Vikublaðið Le
Nouvel Observateur skrifaöi t.d.
að þótt Bollardiere og félögum
hans hafi ekki tekizt aö trufla til-
raun Frakka eins og þeir ætluðu
að gera, hafi þeim þó tekizt að
kynna almenningi skoðanir sinar.
Þessi atburður er vafalaust einn
merkasti þáttur þeirra deilna
sem nú fara fram i Frakklandi
um réttmæti og gildi kjarnorku-
vigbúnaðarins.
Áður en þetta gerðist höfðu t.d.
oröið miklar ritdeilur milli erki-
biskupsins af Orleans og franska
hershöföingjans Joybert: Erki-
biskupinn fordæmdi algerlega
kjarnorkutilraunirnar i nafni
friðarstefnu, en Joybert sagði
honum þá ruddalega að skipta sér
ekki af öðru en þvi sem honum
kæmi við: prestar bæru ekkert
skyn á vigbúnað og ættu ekki að
reka nefið ofan i slikt!
Þrátt fyrir menntun sina i hern-
um og feril sinn þar, er Bollardi-
ere algerlega á bandi erkibisk-
upsins, og byggir hann skoðun
sina á sömu forsendum, friðar-
stefnu og trú. En að baki þessarar
skoðunar er hins vegar langur
ferill, sem skýrir hana og gerir
hana e.t.v. enn djúpstæðari en
skoðun erkibiskupsins og fylgis-
manna hans i Frakklandi; a.m.k.
er hann eini maðurinn i þessum
hópi sem fylgdi skoðun sinni eftir
með athöfnum.
Bollardiere er 65 ára, og var
hann atvinnuhermaður I þrjátiu
ár. Hann baröist I öllum styrjöld-
um Frakka, fyrst gegn Þjóðverj-
um i seinni heimsstyrjöldinni,
siöan gegn þjóðernissinnum i
Indókina og loks gegn þjóðfrelsis-
hreyfingunni i Alsir. En þegar
hann var einn af yfirmönnum
franska hersins I Alsir kom i ljós
djúpstæöur skoöanamunur milli
hans og annarra herforingja þar.
Franski herinn tók að beita
pyndingum i stórum stil, og allir
herforingjarnir voru hlynntir
slikum aðferðum, eöa sáu a.m.k.
ekkert athugavert við þær. Jafn-
vel herprestar, skriftafeöur
þeirra sem pyndingunum stjórn-
uðu, vöröu þær meö guöfræðileg-
um rökum.
Bollardiere var hins vegar al-
gerlega andvigur þessum bar-
áttuaðferðum, þvi að hann taldi
aö þær gætu ekki samræmzt
kristinni samvizku sinni. Hann
gerði allt sem hann gat til þess að
binda enda á þennan sið, en þegar
það reyndist ókleift, baðst hann
lausnar undan virkri herþjónustu
og var honum þá leyft að hverfa
aftur til borgaralegs lifs sem
hershöfðingi I varaliði.
En yfirvöld hersins kvittuðu
fyrir þrátiu ára feril með þvi að
setja hann i nokkurra daga varð-
hald fyrir að hafa skýrt frá skoð-
unum sinum opinberlega.
Eftir þetta lét Bollardiere ekk-
ert á sér bera i tiu ár og hugleiddi
á þeim tima afstöðu sina til her-
mennskunnar. En þegar Massu
hershöfðingi gaf út i fyrra endur-
minningar sinar frá Alsirstriðinu,
þar sem hann viðurkenndi það
ekki aðeins opinberlega i fyrsta
sinn að pyndingar hefðu tiökazt I
Framhald á 11. siðu.
Jacques Paris de Bollardiere.
BBBBODMBEHBEa
Zhores Medvedev sviptur
sovézkum borgararétti
Á þriðjudag bárust þær
fréttir frá London, að sov-
ézki líffræðingurinn og rit-
höfundurinn Zhores
Medvedev hefði verið
kvaddur i sovézka sendi-
ráðið í borginni og honum
tilkynnt að hann hefði verið
sviptur sovézkum ríkis-
borgararétti vegna „ó-
sæmilegrar framkomu".
Medvedev kom til Eng-
lands í fyrra í boði Konung-
legu læknisfræðistofnunar-
innar til að starfa þar í eitt
ár.
Medvedev er ekki fyrsti andófs-
maðurinn sovézki sem yfirvöld
losa sig við á þennan hátt. Undan-
farna mánuði hefur ýmsummönn-
um, sem hafa veriö óþægir yfir-
völdum, verið sagt að fara úr
landi ella mundu þeir hafa verra
af, og fyrir nokkrum mánuðum
var vegabréfið tekið af eðlis-
fræðingnum Tsjalidze, einum af
vinum og samstarfsmönnum
Andreis Sakharovs, er hann var á
ferðalagi i Bandarikjunum.
Medvedev hefur farið að öllu meö
gát i Englandi, m.a. neitað blaða-
mönnum um viðtöl. En á dögun-
um rauf hann þögn sina með þvi
að gefa út bók sem nefnist ,,Tiu ár
frá þvi að Ivan Denisovitsj kom
út” og segir þar frá útkomu hinn-
ar frægu skáidsögu Solzhenitsins,
deilunum um hana, baráttu Tvar-
Bræðurnir Zhores og Roj Medvedev.
dovskis og annarra frjálslyndra
afla fyrir þvi að bækur Sol-
zhenitsins héldu áfram aö koma
út og frá þeim brögðum sem yfir-
völd og fjandmenn Nóbelsskálds-
ins i rithöfundastétt hafa beitt
þaö. Vafalaust er þaö þessi bók
sem er beint tilefni þess að
Medvedev hefur verið sviptur
rikisborgararétti.
Zhores Medvedev er um fimm-
tugt. Faðir hans var þekktur bylt-
ingamaður — var hann handtek-
inn i hreinsunum Stalins og lét lif-
ið i fangabúöum á Kolima. Hann
nam liffræöi, en tviburabróðir
hans, Roj, er sagnfræðingur.
Zhores hefur getið sér gott nafn
sem sérfræðingur i liffræðilegum
vandamálum ellinnar. Arið 1962
skrifaði hann bók um Lisenko,
sem hafði um tima verið nær ein-
ráður i sovézkri liffræði og ekki
skirrzt við að beita glæpsamleg-
um aðferðum til að ryðja úr vegi
visindamönnum sem voru á öðru
máli. Einokun Lisenkos hafði hin
hrapallegustu áhrif á sovézk vis-
indi og landbúnað — heita mátti
að erfðafræði lægi niðri i landinu
meöan á veldi þessa fúskara stóð.
Bók Medvedevs var að visu ekki
prentuð, vegna þess.að Khrusjev
hélt enn verndarhendi yfir Lisen-
ko, en bókin fór samt mjög viða i
afritum — var hún einna fyrst
bóka sem til verða i svonefndu
„samizdat” (óprentuð rit sem
ganga i afritum), sem hlaut við-
tæka dreifingu. Einn af vesirum
Lisenkos, Olshanski, skrifaði nið-
grein um Medvedev árið 1964.
Skömmu siöar fékk Medvedev
bréf sem hófst á þessa leið:
„1 sumar las ég „Greinar” yðar
(um Lisenko). Um margra ára
skeið hefi ég ekki lesið bók sem
hefur náð öðrum eins tökum á
mér. Einlægni hennar, sannfær-
ingarkraftur, einfaldleiki, réttur
tónn — allt verður þetta ekki nóg-
samlega lofað. . . Á þessari
ábyrgðarstund langar mig að
þrýsta fast hönd yöar, láta i ljósi
ammaasBm
stoltfyrir yöar hönd, fyrir ást yðar
á sannleikanum og visindum ætt-
lands okkar. . .” Bréfið var frá
Alexander Solzhenitsin. Medve-
dev segir i bók sinni „Tiu ár”, að
„þetta voru einu skriflegu við-
brögðin við grein Olshanskis. En
þetta bréf eitt var lika nægilegur
stuðningur til að glata ekki trúnni
á afl samstöðunnar”. Siðan þá
hefur hinum gagnrýna liffræðingi
og rithöfundinum verið vel til
vina. Þeir hafa eftir föngum stutt
hvor annan f sameiginlegri viö-
leitni til að fá yfirvöld til að viður-
kenna i verki rétt þeirra til mál-
frelsis. Þeir æru báðir úr hópi
þeirra andófsmanna sem vilja
einmitt lifa og starfa á ættlandi
sinu og hafa forðazt að brjóta i
bága við sovézk lög. Solzhenitsin
vildi ekki fara til Stokkhólms til
að taka við Nóbelsverðlaunum
sinum vegna þess að hann óttað-
ist að sér yrði ekki leyft að snúa
heim aftur.
Zhores Medvedev hefur og
skrifað gagnrýna úttekt á opin-
berum samskiptum Sovétrikj-
anna við önnur lönd á sviði vis-
inda og mennta, á ritskoðun og
skoðun á pósti og fleira i þá veru,
— hafa greinar þessar komiö út á
ensku undir nafninu The Medve-
dev Papers. Eins og vænta mátti
tóku yfirvöld ekki mildilega á
þessari gagnrýni. Zhores gekk
alllengi atvinnulaus og árið 1969
var hann settur á geðveikrahæli
— sjúkdómsgreiningin var hin
frumlegasta, Zhores var talinn
ganga með „umbótadellu”. Hann
hafði skamma dvöl á hælinu, þvi
að margir starfsbræður hans
urðu til að andmæla meðferðinni
á honum, ennfremur hinn heims-
kunni visindamaður Kapitsa og
hið ástsæla skáld AlexanderTvar-
dovski, sá sem mest og lengst
barðist fyrir rétti Solzhenitsins til
að gefa út bækur sinar. Þeir
bræður, Zhores og Roj, hafa
skrifað um þetta mál allþekkta
bók, sem viða hefur farið og nefn-
ist „Hver er geðveikur”? Roj
lauk á miðjum siðasta áratug við
sagnfræðilega úttekt á ferli
Stalins og lét verða sitt fyrsta
verk að afhenda miðstjórn
Kommúnistaflokksins eintak. En
timar höfðu breytzt frá þvi að
Khrusjev flutti ræður sinar. —
Stalin var aftur kominn i bann-
helgi. Aftur á móti var Roj rekinn
úr flokknum fyrir framtak sitt og
siðan úr starfi — hefur hann
gengið atvinnulaus siöan.
Hin nýja bók Zhoresar um Sol-
zhenitsin hefur þegar hlotið all-
mikið lof i heimsblöðum. Frá-
sögnin er skýr, itarleg, æðrulaus
— og efnið er að sjálfsögðu hið
merkasta. Rakin er skref fyrir
skref þróunin i sovézku menning-
arlifi allt frá þvi aö Dagur I lifi
Ivans Denisovitsj hlaut einróma
lof (þá likti Pravda höfundinum
meira að segja við Tolstoj — en
nú hneykslast sama blað ákaflega
ef menn dirfast aö nefna þessa
menn i sömu andrá) þar til að
Solzhenitsin fær ekkert birt eftir
sig, er bannað að lesa upp opin-
berl., og meira að segja er Ivan
Denisovitsj smám saman fjar-
lægður úr bókasöfnum i landinu.
Aðferðir þær sem hafa verið not-
aðar i striðinu við Solzhenitsin
eru samkvæmt bók þessari hinar
furðuiegustu. Fyrirlesarar hafa
látiðað þvi liggja, að rithöfundur-
inn hafi sýnt hugleysi i styrjöld-
inni, diplómatar hafa hvislað þvi
að mönnum út um allan heim.að
hann kynni ekki að skrifa, um
hrið gerði maöur einn,sem þóttist
vera Solzhenitsin ., tiökvæmt á
helztu veitingahús Moskvu — sló
hann þar mjög um sig; eyddi
morð fjár. Þar er lika skýrt frá
þvi, hvernig sovézka leyniþjón-
ustan kemur sjálf óprentuðum
handritum á framfæri við rúss-
nesk útlagasamtök, sem gefa þau
út — er þetta gert til að ákæra sið-
an viðkomandi höfund fyrir glæp-
samleg tengsl viö andsovézk
samtök.
í lok bókarinnar segir Medve-
dev á þessa leið: „Hvers vegna
var Dagur úr lifi Ivans prentaður
i landi okkar i miljónum eintaka
og fékk hinar beztu undirtektir
langflestra lesenda, gagnrýnenda
og pólitiskra foringja, en Agúst
1914, sem ekki hefur fengizt gefin
út og ekkert timarit hefur tekið til
athugunar, er tætt i sundur af
leigðum gagnrýnendum, sem ein-
att fela sig undir svartri grimu
falsks dulnefnis? Getur það verið,
að við séum aftur á leið til ofbeld-
is og valdniðslu? Getur það verið,
að listin, sem stutta stund ljómaði
fyrir okkur i nokkrum litum (en
ekki öllum) regnbogans verði aft-
ur máluð i aðeins einum lit?”
(Þýttog endursagt.)
■ tiirimwi