Þjóðviljinn - 04.10.1974, Qupperneq 5

Föstudagur 4. október 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Oreigaskáld í akademíunni
hlutu Nóbelsverðlaun 1974
Þeir Eyvind Johnson og
Harry Martinson eru báðir
aldamótamenn (fæddir
1900 og 1904) og koma fram
um 1930 í bókmenntunum
innan þeirrar fylkingar
sem kölluð var öreiga-
skáld. Þar var gjarna að
finna sjálf menntaða
menn, eins og þeir eru báð-
ir, sem gerðu gjarna úttekt
á eigin uppvaxtarárum í
þroskaskáldsögum, nutu
góðs bæði af AAarx og
Freud og samtíma
módernisma í evrópskum
bókmenntum.
Kyndari fer í land
Harry Martinson er, segir einn
gagnrýnandi, frumlegt skáld,
fullur i senn með leik og ihygli
næmur á það smávaxna og ná-
læga en hefur um leið viða útsýn
til fjarlægra landa og menningar-
svæða og vidda. Hann er alls ekki
aðgengilegur, en um leið vinsæll
af alþýðu.
Harry Martinson fæddist i
Suður-Sviþjóð og ólst þar upp við
púlsvinnu hjá vandalausum eftir
að foreldrar hans hlupu til
Ameriku. Þessum tima lýsir hann
i Nösslorna blomma (1935) og
Vagen ut(1936), sjálfskoðunarriti
af þvi tagi sem öreigaskáldum
var eiginlegt að skrifa vegna þess
að „fátæk börn lifa sterkara lifi
en börn yfirstéttarinnar, þvi það
er svo margt sem særir þau” —
eins og Martinson segir sjálfur.
16 ára fór Martinson til sjós og
var kyndari á öllum heimshöfum
þar til sjúkleiki rak hann i land
1927. Hann gaf út sina fyrstu
ljóðabók, Draugaskip 1929, en það
var ekki fyrr en með kvæðasafn-
inu Nomad 1931 og Resor utan
mál (Ferðir án fyrirheits 1931) og
Kap Farvall (1933) að hann lagði
lesendur að fótum sér. Þessar
gækur geyma myndauðgar og
fjörlegar skýrslur og svipmyndir
frá öllum heimi, sem höfundur
virðist hafa lagt að fótum sér með
mögnuðu hugarflugi og orðgnótt.
Um leið er i þessum verkum
bryddað upp á þvi lifsviðhorfi, að
maðurinn eigi að vera förumaður
með heiminn allan að vettvangi,
láta' hreyfinguna næra sig
skilningi og umburðarlyndi og
forða sér undan andlegum kulda
og ófrjósemi.
Sagt er að Harry Martinson
nái fullum þroska með kvæða-
safninu Passad (1945). Þar
dýpkar hann náttúrukennd fyrri
bóka. Hann fer með ádeilu á
ýmislegt i samtimamenningu, þvi
hann er ekki meinlaus maður þótt
hlýr sé og velviljaður. Hann leitar
að lifslist og lifsspeki og bregður
þá fyrir sig kinverskum öldung
sem situr i skugga með kyrrlátt
bros og mælir með ihugun, kyrrð,
leit að jafnvægi. Staðvindurinn,
sem bókin er kenn við er vindur
hins góða vilja.
Skáldsagan Vagen tilKlockrike
(1948) heldur áfram með föru-
Eyvind Johnson
mannstema fyrri bóka — hún
segir frá manni sem flosnar upp
og fer á flakk. Hann er óvelkom-
inn viðast hvar, tortryggður og
auðmýktur eins og drengurinn i
„Brenninetlurnar blómstra”, en
honum tekst að lifa án þess að
komast á vald beiskju og haturs,
varðveita gleði sina af náttúrunni
og góðvild.
Geimferðaskáldskapur
1 siálfsmenntun sinni hefur
Harry Martinson gjarna leitað
til f jarlægra landa, ekki sist Kina
hins forna. Um leið hefur hann til-
einkað sér heimsmynd nútima-
visinda. Þessi samtvinnun forns
húmanisma og nýs veruleika
kemur fram i frægri ljóðsögu,
Ariana,sem út kom 1956 — siðar
hefur Karl-Birger Blomdal samið
óperu við verk þetta. Með þessu
verki byrjar Martinson geim-
faraöld i kveðskap. Lýst er ferð
með geimskipi frá jörð sem
baneitruð er orðin af geislun. A
leið til Mars fer geimskipið af
braut með sina 8000 farþega
innan borðs og stefnir út til hins
óþekkta. Huggari og verndari
þessa fólks er mima, margslung-
ið sjónvarpsapparat sem getur i
senn sýnt nútið og fortið. En þetta
tæki hefur næmari samvisku en
manneskjan, og þvi springur það
i loft upp þegar það er að sýna
grimmdarlega loftárás á jarð-
neska borg. Þá nær óttinn endan-
lega tökum á farþegum og brýtur
þá niður. Að 24 árum liðnum eru
allir dauðir i skipinu sem geysist
áfram um kaldan geiminn.
Með þessu verki er Harry
Martinson bersýnilega að vara
við háska framfaranna, tækni
samtimans. En um leið, segir
skáldið sjálft, eru lesendur leiddir
út i liflausan og kaldan geim, til
að þeir skynji betur andstæðuna
— hve verðmæt eru engi og skóg-
ar, einfalt lif, mannleg hlýja.
Tilraunamaður
Eyvind Johnson er kallaður
mestur tilraunamaður meðal ör-
eigaskáldakynslóðar. Hann er
fæddur i Norður-Sviþjóð og segir i
fjögurra binda skáldsögu, Roman
Erfiðleikar
hjá Panam
VVASIIINGTON — Afkoma hins
risastóra bandariska flugfélags
Pan Anierican Airways er nú 150
miljónum dollara undir þeirri
ársáællun sem bandarlska sam-
gönguráöuneytið telur þvi hæfi-
legl.
Samgönguráðuneytið leggur á
ráðin um hvernig félagið megi
komast út úr erfiðleikunum án
rikisstyrkja. Er búist við þvi að út
úr þvi komi hækkuð fargjöld og
póstgjöld, breyting á flugleiðum
og það sem bandarikjamenn
kalla að stjórnvöld annarra landa
hætti að mismuna Panam (það
þýðir væntanlega að Panam skuli
hafa sömu aðstöðu til flutninga að
íslandi og frá og Flugleiðir —
hvernig list forráðamönnum
þeirra á það?).
Panam sótti nýlega um 10 mil-
jón dollara rikisstyrk á mánuði en
Ford forseti neitaði að fallast á
það. Félagið segist verða fyrir 70
miljón dollara tapi i ár og þarfn-
ast 50 miljón dollara viðbótar-
hlutafjár.
Harry Martinson — myndirnar
eru frá upphafi frægðarferils
þeirra.
om Olof.frá uppvaxtarárum sin-
um við skógarhögg, elda-
mennsku, pipulagningar og
sjálfsnám .t byrjun þriðja áratugs
fór Johnson á „fylliri” i evrópsk-
um samtimabókmenntum —
lærði mikið af Joyce, Gide og
Proust. Sögur hans frá þeim tima
eru fremur bölsýnn vitnisburður
um mannlegan ófullkomleika i
ýmsum myndum. I þeim fer all-
mikið fyrir „eintali sálarinnar”,
þar sem reynt er að likja eftir
duttlungafullum sveiflum vit-
undarlifsins. Um og eftir 1930 fer
meira fyrir gagnrýninni skoðun
þjóðfélagsins, og þegar liður á
þann áratug reynir hann að gera
upp við sig, hvort valdbeiting sé
réttlætanleg og svarar þeirri
spurningu játandi: Byssustingur-
inn getur bjargað frelsinu, sé
hann i réttum höndum.
Nútiö og fortíð
Eitt sérstæðasta verk Johnsons
er Krilon, sem kom út i þrem
bindum á striðsárunum. 1 breiðri
samtiðarlýsingu með fjölbreyttu
persónusafni kannar Johnson af-
stöðu landa sinna til striðsins,
andstöðu við einræði og aðlögun
að þvi. 1 ,, StrSndernas svall”
(1946) segir hann hina fornu sögu
um Ódysseif á sinn hátt, söguna
af hermanninum sem snýr heim i
breytta veröld. Hjá honum er
Ódysseifur orðinn sjálfsgagn-
rýnin vangaveltumaður, fullur af
efasemdum og óróleika og þar
með maður okkar tima.
1 nokkrum næstu skáldsögum
sinum fylgir Eyvind Johnson eftir
af vaxandi lærdómi og sálfræbi-
legu innsæi þessu viðfangsefni:
sambandi nútiðar og fortiðar. í
Molnen över Metapontion (1957)
er vettvangurinn að verulegu
leyti Suður-ltalia og sagt frá tíð-
indum ýmist úr samtimanum eða
siðan fyrir 2300 árum. Og það er
komið fram við manneskjuna af
sama miskunnarleysi þá og nú —
en heldur ekki meir. Niðurstaða
höfundar er sú, að frelsi, öryggi
og ást mannsins eru ávallt i
hættu, og það er alltaf jafn erfitt
að lifa af án þess að forherðast. 1
Livsdagen láng (1964) er leikið
mjög á þá strengi, að láta sömu
persónur og aðstæður koma fram
á ýmsum timaskeiðum — það er
fjallað um timaleysið i stöðu
mannsins, og hvernig skáld megi
ná tökum á þvi. Eyvind Johnson
hlaut fyrstur manna bókmennta-
verðlaun Norðuriandaráðs árið
1962. Þeir Harry Martinson eru
báðir meðlimir Sænsku akadem-
iunnar, svo að ekki fara peningar
Nóbels langt út úr húsi að þessu
sinni. Á.B. tók saman.
NETWEIGHT 220GRAM.
FISHWEIGHT 150GRAM.
IN
WINt SAUCt
ICEIANDIC
MATJES HERRING FILLET
PACKED BY THE STATE CANNING F
Gaffalbitar
og síldarflök
Sérstök
gæöavara
NET WEIGHT 3 */4 02.
FtSHWEIGHT 3 02.
HERRING TID BITS
PACKfcD 8Y THE STATI CANNINO FACTORY
Húseiningar hf. Siglufirði
AUGLÝSA
Örfá hús af þessa árs framleiðslu teljast enn
laus, og enn er hægt að
komast inn í fyrstu annir ársins 1975.
Mikið efni fyrirliggjandi.
Hringið — komið — sjáið.
Símar 96-71161 og 96-71676
Upplýsingabæklingar sendir.