Þjóðviljinn - 25.06.1975, Blaðsíða 7

Mi&vikudagur 25. júni 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Hlálegast er þó
að heyra
Passíusálmena í
rödd Sverris um-
vafða músl-
imskum áróðri.
ar fjölmiðlunar
Fyrst við búsetu
utan Reykjavíkur-
hraðbrautanna,
verða Ijós megin-
einkenni íslensk
Landshlutaútvarp
hefur verið
stundað hérlendis
bæði
við kosningar
og jarðarfarir
FIRÐSAMBÖND
NÝR
HEIMUR
OSKAST
ískristallar á fjallveginum
tepptu samgöngur viö Noröfjörð
með öðrum ökutækjum en snjó-
bilum um ársf jórðungsskeiö i vet-
ur. Siðustu vikur þessarar ein-
angrunar kynntist ég af eigin
raun þvi ófremdarástandi,
sem rikir i viðtökumálum útvarps
á Austfjörðum. Minningin kvikn-
ar: Það er á vorjafndægrum 1975.
Ég sit i stofnuninni að Mýrargötu
13 i Neskaupstað og hlusta með
erfiðismunum á sinfóniugrúpp-
una okkar spila „Frá nýja heim-
inum” eftir Dvorák, og er i raun-
inni milli tveggja veralda, þvi
einsog venjulega smeygir óska-
lagaþáttur marokkanska hljóð-
varpsins sér inni reykviska dag-
skrá, sem berst austfirðingum og
útilegusjómönnum. Vatnsenda-
geislinn marir einatt i hálfu kafi
firðhnerra og blisturs, hlálegast
er þó að heyra Passiusálmana i
rödd Sverris Kristjánssonar um-
vafða muslimskum áróðri. Þessi
afrikustöð er ágengur fylgifiskur
Andrésar Björnssonar þegar
kvöldar. Um miðjan dag hverfur
boðskapur Skúlagötunnar stund-
um gersamlega. Ótrúlegt að eftir
40 ára ljósvakabjástur islendinga
skuli þeim ekki hafa tekist að
hljóðvæða landið skammlaust.
Eitt vetrarkvöld mitt i Neskaup-
stað brá þó svo við, að sendingin
hljómaði skirt og beint, likt og á
venjulegu reykvisku heimili, þá
kynnti Jón Múli samnorrænan
harksöng. Við það tækifæri orti ég
litið gleði- og þakkarljóð, með til-
visan til samtimaatburða i ibúð-
inni:
A Nordjass hcf ég núna hlýtt I
Neskaupstaö,
hnerraö bæöi og hneppt mér aö,
hnetu brutt og andvarpað.
Má þaö kallast mesta fur&a
aö Múla-Jón
sendi inni okkur hjón
austur hingaö góöan tón.
Vist er það heldur ömurlegt, að
verðmætaskapandi alþýöu þessa
lands skuli synjaö um viðunandi
útvarp, til viðbótar öðru óhagræði
og einangrun, sem i dreifbýlisvist
og sjósókn felst.
Rikisfjölmiölarnir eru, einkum
á löngum vetrarkvöldum, helsta
athvarf þeirra islendinga, sem
ekki býðst stöðugur aðgangur að
listsýningum, tómleikum, bióum,
söfnum og hraðbrautarspottum
til að flengriða einsog reykviking-
ar. Rafmiðlungar hafa drjúgan
hluta af tilveru fólksins i hendi
sér, þar eða þeir stýra oft veiga-
mestu eyrna- og augnaáhrifum,
sem almenningur verður fyrir i
þekkingaröflun og afþreyingu. En
hljóðvarp og sjónvarp hrækja úr
sér þvilikum brestum og þyril-
móðu, að til mengunar hlýtur að
horfa i helstu skynfærum við-
tækjaþola.
Sjálfstæðisbarátta islendinga er
sannarlega ekki i alvöru, fyrr en
erindrekar þjóðarinnar á alþjóða
fjarskiptaþingum hafa tryggt
landhelgi okkar i loftbylgjunum.
Þvi þótt hálfgert landráöafólk sé
manni gjarnt að kalla ábyrgðar-
aðila þessa hriktandi dreifikerfis
Rikisútvarpsins, er þannig i pott-
inn búið, að útvarpsbylgjusviö
jarðkúlunnar hefur laskast mjög
vegna fjölda sendistöðvanna og
siaukins sendistyrks. Vaða geisl-
ar hver i annan og erfitt reynist
að finna smugu fyrir ótruflaðar
smástöðvar. Svo ef máttur hljóð-
varpsins okkar ykist verulega er
hætta á þvi að erlendar stöðvar,
sem senda á svipaðri tiðni,
neyddust til að magna styrkinn að
sama skapi, annars kvarta neyt-
endur þeirra undan truflunum af
okkar hálfu og svo koll af kolii.
Annars grillir i vonarglætu, þvi
aðspurt svaraði fjarskiptayfir-
vald okkar i hljóðvarpinu i vetur,
að reyntyrði með öllum ráðum að
rétta hlut islendinga við fyrirhug-
aða endurskoðun og nýja úthlutun
senditiðni á alþjóðaþingi á þessu
ári. En hvaða mannasiðir eru það
hérna á þéttbýlissvæðinu suð-
vestanlands, að sifra um litsjón-
varp og stereóhljóðvarp, meðan
hlustunarskilyrði viða á landinu
eru ekki hætishót skárri en fyrir
heimstyrjöldina siðari?
Alloft hefur veriö bent á, hve
Rikisútvarp i báðum myndum
notfæri sér erlent efni i rikum
mæli, og sömuleiðis, hve mikill
hluti innlenda efnisins er bein
framleiðsla starfsmanna stofnun-
arinnar. Erlendis hefur fremur
sótt i það horf, að útvarpsfólkið
væri tæknilegur milliliður sjálf-
stæðra höfunda og neytenda, likt
og gerist i bókaútgáfunni. En þó
er það kannski fyrst við búsetu
utan Reykjavikurhraðbrautanna,
að ljóst verður megineinkenni is-
lenskrar fjölmiðlunar, semsé ein-
ræða höfuðborgarinnar. Ef undan
eru skildir fréttaritararnir, en
hráefni þeirra birtist þó ævinlega
i formi lagmetis úr fréttastofunni,
heyrist örsjaldan i dreifbýlingum
i hljóðvarpinu, nema undir hand-
leiösluogstjórnfastráöinna starfs-
manna þeirrar stofnunar. „Um
daginn og veginn” er undan-
tekning, en ég furðaöi mig ögn,
þegar þáttur með þessu nafni,
hljóðritaður á Fáskrúðsfiröi, var
fluttur á miðdegissögutimanum.
Mánudagskvöldin virðast þó ann-
ars arfhelgur vettvangur slikra
prédikana, og hér var alls ekki
um endurflutning að ræða. Oljóst
greindi ég ádrepu þessa austur á
Norðfjörð, en hún fjallaði einmitt
um slæm móttökuskilyrði útvarps
á austfjörðum. Þó heyröi ég full-
vel, að eins og til háðungar höf-
undinum höfðu starfsmenn hljóð-
varpsins ekki klippt lokaorð þátt-
arins burt, þvi hvert mark geta
hlustendur tekið á spekingi, sem
lýkur máli sinu klukkan 3 um
miðjan dag með kveðjunni:
„Góða nótt”?
ÓLAFUR
H. TORFASON
SKRIFAR
Meðan sá ágæti útvarpsmaður
Stefán Jónsson fékk miðlað þjóð-
inni af sérstökum hæfileikum til
að vefa með viðmælendum sinum
ylhýrustu voð hljóðvarps,
samræðuna, hið talaða orö, færði
hann okkur sannkallaða dýrgripi.
Veit ég ekki til þess að i annan
tima hafi hljóðvarpið gerst betri
tengiliður aðskilinna byggða
landsins. Páll Heiðar Jónsson,
sem gerir sér einnig far um að
heimta nokka tiund utan Reykja-
vikur, býr á svipaðan hátt yfir
þeim eðliskostum, sem laða fram
frjálsa og flæðandi tjáningu. En
sama máli gegnir um afrek þess-
ara manna og heimsóknarliðs
sjónvarpsins af ýmsu tagi, þaö er
ekki fólkið sjálft sem heilsar okk-
ur i sendingunum, heldur
snurfusaðir sýningargripir á veg-
um upplýsingabraskara rikisins.
Sjálfstætt framtak dreifbýlinga
i rafmiölaframleiðslu er ef til vill
ekki langt undan. Hljóðvarpið
sýnist kjörinn vettvangurÞaöhef-
ur hvarflað að mér, hvort eitt-
hvert hinna 40 eða 50 áhugaleikfé-
laga landsbyggðarinnar muni
ekki um siðir fá að heyrast á
fimmtudagskvöldi á vegum leik-
listardeildarinnar. Sæmilega lag-
tækum mönnum er hægöarleikur
að nema á segulbönd hvort held-
ur er sviösleikrit þau, sem leikfé-
lögin flytja eða hreinar hljóð-
myndir einsog útvarpsleikritin i
Skúlagötuleikhúsinu. Þjóðinni
allri væri akkur i frumsömdum
hljóðmyndum úr sveit og sjávar-
þorpum, kostnaður og vinna i
sambandi við slikt er smáræði i
samanburði við sviðsflutning.
1 sumar hyggst einkaaðili
reyna það úti um byggðir lands-
ins, sem að réttu lagi ætti að vera
hlutverk Rikisútvarpsins: hann
ferðast með hljóðvinnslustofu
sina i sendiferðabil og safnar
hljómsveitum, söngvurum og
öðru góðgæti, sem fólk óskar að
varöveita. Við skulum vona, að i
framtiðinni verði Rikisútvarpið
svo stöndugt, að það geti haft á
hreyfingu um landið bæði hljóð-
vinnslutæki og myndsegulbönd
handa dreifbýlingum að leika
listir sinar á. En það er mesti ó-
þarfi að sitja með hendur i skauti
sökum imyndaðs aðstöðu- og
tækjaskorts. Islenska hljóðvarpið
er til dæmis ekki vandfýsnara en
svo, að ýmsir þeir fréttaaukarnir,
sem Egill Egilsson hefur sent frá
Kaupmannahöfn, til Reykja-
vikur, hljóðrituðust á snældutæki
(kasettutæki) á eina pottþétta
upptökustað ibúðar hans við dyn-
þunga umferðargötu, baðher-
berginu.
Landshljóðvarp hefur verið
stundað hérlendis bæði við kosn-
ingar og jarðarfarir. Endur-
varpsstöðvar útvarps eru nefni-
lega sjálfstæöar útvarpsstöðvar,
þegar viljinn er fyrir hendi. Og
senditækni hljóðvarps er hvorki
flókin, dýr né fyrirferðarmikil,
einsog marka má af skæruliöa-
starfsemi ungra áhugamanna um
dægurlög i Reykjavik og útvarps
rekstri menntaskólanna úti á
landi. Með komu hins nýja sjón-
varpsbils, sem gerir kleift að
senda beint frá öðrum stöðum en
upptökusalnum við Laugaveg,
vantar ekki mikið upp á, að um
endurvarpsstöövar sjónvarps
megi senda staöbundið efni þegar
verkast vill. Við beint sjónvarp
frá Þjóðhátið á Þingvöllum fyrir
ári siðan var til þess arna notast
viö leigða tengla frá Noregi. Ef
einhvern tima rýmkast um fjár-
hag islenskra firðsambanda, eða
annar háttur verður upp tekinn i
notkun auranna, svo dreifikerfið
lagfærist, mundu slikir gripir
vera ofarlega á óskalista þeirra,
sem vilja veg.. dreifbýlisins til
jafns við höfuðborgarsvæðið.
Og það er nú skoðun min, að
róttæk fjölmiðlunarstefna á Is-
landi hljóti að leggja sérstaka á-
herslu á eflingu þessarar stað-
bundnu dreifingaraðstöðu. Losa
semsé dreifbýlinga úr viðtöku-
kreppunni með þvi að búa i hag-
inn fyrir sjálfstætt starf þeirra á
fjölmiðlunarsviði. Þjóðfrelsis-
barátta þessi er i minum augum
þriþætt: 1) Efling aðstöðu i hér-
uðum landsins, svo að sem viðast
búi tækni og þekking á vinnslu út-
varpsefnis. 2) Hagnýting endur-
varpsstöðvanna til þess að senda
reglulega sjálfstætt efni innan
sýslu eða héraðs. Þá yrði afmark-
aður sérstakur timi, til dæmis um
helgar, sem tJtvarp Reykjavik
sendi aðeins til höfuðborgar-
svæðisins, en nokkrar landshluta-
stöðvar sæju um að flytja öðrum
landsmönnum heimabakað efni.
3) Áhersla á lögtryggingu þess,
að umsjón og rekstur landshluta-
fjölmiðlunar og annars sjálfstæðs
útvarpsrekstrar verði byggð á fé-
lagslegum grunni.
Vegna fyrsta atriðisins er rétt
að taka fram, að þótt i framtið-
inni sé hugsanlegt, að samvinna
um kaup og notkun nauðsynlegra
tækja yrði á sýslunnar vegum,
sveitarfélagsins eða hreppsins
(og þá vonandi i sambandi við
fjölmiðlunarkennslu skólanna),
liggja þokkaleg framleiðslutæki
þegar um allt land. Annaðhvert
fermingarbarn á snældusegul-
band og auk 16 mm tækja frétta-
manna sjónvarps eiga fjölmörg
heimili 8 mm ræmuvélar. Að visu
hefur islenska sjónvarpið ekki að-
stöðu til þess að sýna 8 mm
ræmur ennþá, en það er einungis
spurning um vilja ráöamanna til
þess að kaupa eitt einfalt sýning-
artæki. Væri Rikisútvarpið opnað
fyrir aðsendu efni, eins og dag-
blöðin, mundi við blasa nýr heim-
ur mannlegra samskipta i raf-
miölum, ég tala nú ekki um ef
stofnunin hvetti og styrkti dreif-
býlinga i þessu réttlætismáli.
Ekki er ég i vafa um, að þótt
upphafsskeið slikrar starfsemi
litist eflaust af aðferðum og hugs-
unarhætti hefðbundins stofnunar-
útvarps, vaxa úr starfi almenn-
ings fjórangar nýrra leiða. Stund-
um hefur borið á vonbrigðum
heimafólks vegna fréttaflutnings
og heimildarþátta utan af landi.
Stafar það ekki ósjaldan af þvi, að
reykviskir klipparar og frétta-
menn, ókunnugir staðháttum,
spilla aðsendum fréttaræmum
eða bregða villandi blæ á efnið
með röngum samskeytingum.
Hvað er sjálfsagðara en að hinir
viðameiri heimildarþættir um
byggðarlögin séu sniönir og frá-
gengnir i umsjón heimamanna?
Þótt ég hafi nokkuð fjölyrt um
þetta sérstaka hugðarefni mitt,
landshlutaútvarp I ýmsu formi,
getur það varla talist brýnasta og
eðlilegasta úrlausnarefnið strax.
Geigvænlegasti gallinn á út-
varpsmálum þjóðarinnar er
móttökuskilyrðin á útkjálkunum.
Það er móögun við augu og eyru
islenskrar alþýðu að ala þau á
skjálfandi gráma, urgi og öðrum
rafmögnuðum bragleysum.
Erindrekar þjóð-
arinnar á alþjóða
fjarskiptaþingum
verða að tryggja
landhelgi okkar
í loftbylgjum
Geigvænlegasti
gallinn í
útvarpsmálum
þjóðarinnar eru
móttökuskilyrðin
á útkjálkunum
Mætti ekki nýta
áhugaleikfélög við
landshlutaútvarp
og koma upp upp-
tökuaðstöðu úti á
landsbyggðinni?