Þjóðviljinn - 02.07.1975, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 2. júli 1975.
Hvað er félagsráðgjöf?
Eitt af siöustu verkefnum Al-
þingis i vor var að samþykkja
lög um félagsráögjöf, þar sem
starfsheiti félagsráögjafa er
lögverndað. Það eru aöeins tæp-
ir tveir áratugir siöan fyrsti fé-
lagsráðgjafinn tók til starfa á
tslandi og ennþá eru aðeins 16
félagsráögjafar í starfi hér á
iandi. Margrét Margeirsdóttir,
félagsráðgjafi, sem var formaö-
ur undirbúningsnefndar á ný-
lokinni ráöstefnu norrænna fé-
lagsráðgjafa I Ileykjavik sagöi i
viðtali viö blaöiöinú væru milli
25 og 30 islenskir félagsráð-
gjafanemar á Norðurlöndunum,
en stefnt er að þvi að koma upp
deild i félagsráögjöf viö Háskóla
íslands áöur en mörg ár liða.
Félagsráðgjöf er upprunnin i
HoIIandi, en ruddi sér þó fyrst
verulega til rúms I Bandaríkj-
unum á öörum tug aldarinnar
þegar geðlæknir i New York fór
að mennta fólk sérstaklega til
þess aö sinna ýmsum vanda-
málum geðsjúkra. Þaö er ekki
fyrr en laust fyrir 1930 aö fyrsti
félagsráðgjafaskólinn er stofn-
aður i Bretlandi og skömmu siö-
ar i Danmörku. Fyrsti islenski
félagsráðgjafinn var Guðrún
Jónsdóttir, en núverandi for-
maöur Stéttarfélags islenskra
félagsráðgjafa er Guörún Krist-
insdóttir.
Margrét sagöi ennfremur aö
starf félagsráðgjafa heföi
breyst mjög mikiö á þessum
áratugum frá þvi fyrstu félags-
ráðgjafarnir tóku til starfa. Nú
væri æ meira stefnt að hópmeð-
ferö og unnið með fólk i sam-
bandi við ýmsa aðra aðila og
stofnanir, en áður unnu félags-
ráðgjafar meira einangraðir.
Starfiö flest fyrst og fremst i að-
stoð við einstaklinga sem eiga i
einhvers konar erfiðleikum,
persónulegum og félagslegum.
Stefnt er aö þvi að nýta félags-
ráðgjafa i ýmis konar áætlun-
argerð og uppbyggingu á hinum
ýmsu sviðum þjóðlifsins, þótt
litiö hafi verið gert af þvi hér-
lendis ennþá. Aðferðir og starfs-
svið félagsráðgjafa er mjög
mismunandi eftir þeim stofnun-
um semhann vinnur við, en þær
geta verið margvislegar, t.d.
skólar, sjúkrahús, dagvistunar-
stofnanir, gcðdeildir og margt
fleira. Nú eru um 3000 félags-
ráðgjafar við störf i Sviþjóö,
2500 I Finnlandi, 1600 i Dan-
mörku og i Noregi einnig um
1600. Námið tekur tæp þrjú og
hálft ár og er stöðugt allt árið.
„í Breiðholti þarf að vera fyrir hendi öll
sú þjónusta, sem kaupstaður úti á
landi með hliðstæðan íbúafjölda hefur
upp a
bjóða,
Undanfarin þrjú ár hefur
Lissy Rasmussen verið formað-
ur i félagsmálaráði i Alberts-
lund sem er þrjátiu þúsund
manna bær i úthverfi kaup-
mannahafnar. Albertslund er
fyrsti „skipulagði” bærinn i
Danmörku og á þvi ýmislegt
sameiginlegt með Breiðholts--
hverfinu i Reykjavik. Lissy var
hér á ráðstefnu félagsráðgjafa
og var i samstarfshópnum sem
vann að Breiðholtskönnuninni.
Við byrjuðum þvi á að spyrja
Lissy um þessa könnun.
„Samkvæmt henni bendir allt
til þess að Breiðholtið verði einn
af þessum svokölluðu „svefn-
bæjum”. Við fengum að skoða
hverfið og mér sýnist að þar
vanti ennþá mjög mörg þjón-
ustufyrirtæki sem kaupstaður
með hliðstæðan ibúafjölda hef-
ur. Fyrir utan matvöruverslan-
ir tel ég þýðingarmest að komið
sé upp viðunandi aðstöðu fyrir
börn og unglinga. Sömuleiðis er
nauðsynlegt að einhver aðstaða
sé fyrir alla fjölskylduna, t.d.
garðar, sundstaðir og þess hátt-
ar. Mér sýnist mikið vanta á að
aðstaða fyrir börn sé fullnægj-
andi i nýjustu hlutum Breið-
holtsins. Ég sá t.d. einn ömur-
legasta leikvöll sem ég hef
nokkru sinni séð þarna i Breið-
holtinu. Rólur og vegasölt á
beinhörðu malbikinu og ekki
stingandi strá sjáanlegt svo
langt sem augað eygði. Þetta er
auðvitað til bráðabirgða, en við
verðum að muna að börn eru
ekki börn „til bráðabirgða”
heldur aðeins einu sinni á æf-
inni. Það er of seint að reisa
leikvelli og dagvistunarstofnan-
ir, þegar megnið af börnunum
er vaxið úr grasi,” sagði Lissy.
„Er grundvallarskipulag
Breiðholts likt og Alberts-
lunds?”
„Það má segja að byggt sé á
sömu grundvallarsjónarmiðum,
þar sem reynt er að hafa sem
flestar þjónustustöðvar i einni
miðstöð og nauðsynjaverslanir
dreifðar um hverfið. f Alberts-
lund hefur tekist að byggja upp
vegakerfi, þar sem vegir gang-
andi og hjólandi mæta aldrei
akvegum. Slikt hefur einnig
verið reynt i Breiðholti, en ekki
tekist að fylgja hugmyndinni al-
gerlega eftir. Liklega þykir það
of dýrt.”
„Hvers kyns húsnæði byggið
þið helst i Albertslund?”
„Um helmingur húsnæðisins
er leiguhúsnæði. Við reynum
að byggja sem minnst af háhýs-
um og hefur það komið mér
mjög á óvart að þið skulið
leggja svona mikið upp úr há-
hýsum i Breiðholtinu, þar sem
landrýmið er nóg. Byggingin
þar er álika þétt að ibúafjölda
og i Albertslund, þótt við séum
mjög aðþrengd hvað landrými
snertir. Meðalaldurinn er svip-
aður i Breiðholtinu og hjá okkur
og uppbyggingin að ýmsu leyti
mjög lik.”
„Hafið þið dagvistunarstofn-
anir fyrir öll börn i Alberts-
lund?”
„Já, i dag höfum við það. Við
höfum lagt mikla áherslu á að
allar konur sem vilja vinna utan
heimilis, eigi kost á þvi. Ég tel
að það sé mikil hætta á að kon-
ur, einangrist sem dveljast
heima i mörg ár iheð börnum
sinum i hverfum eins og t.d.
Breiðholti og eiga engan kost á
að komast út að vinna vegna
skorts á dagvistunarheimilum.
Sáralitil starfsemi fer fram i
þessum hverfum og það er mjög
fátt sem hægt er að dreifa hug-
anum við. En til þess að dag-
vistunarstofnanir séu reistar,
þarf fyrst að viðurkenna þörf
þeirra fyrir börnin og rétt kon-
unnar til þess að vinna utan
heimilis. Meðan hvorugt er fyrir
hendi er varla hægt að ætlast til
að miklum fjármunum sé varið
i byggingu slikra stofnana.
Sömuleiðis er hægt að koma i
veg fyrir óteljandi óhöpp og af-
brot unglinga, með þvi að skapa
þeim aðstöðu til vinnu og félags-
starfs. Það er nauðsynlegt að
vinna frá upphafi að þvi að gera
þessi nýju hverfi manneskjuleg
og aðlaðandi, þannig að þau
verði ekki bara „stökkpallur”
fyrir ibúana i „annað og betra”
hverfi. Þess vegna er stórhættu-
legt að draga uppbyggingu
„Við læsum börnin ekki inni með lyklum,
heldur með mannlegum samskiptum”
„Markmiðið með starfi okkar
er að hjálpa unglingunum inn i
þjóðfélagið, en ekki að hjálpa
þjóðfélaginu við að halda áfram
að kasta þeim út”, segir Britta
Hansson, sænskur félagsráð-
gjafi, sem hefur sérmenntað sig
i barnasálarfræði og undanfarin
13 ár veitt forstöðu meðferðar-
heimili fyrir unglinga, sem hef-
ur vakið mikla athygli. Við
ræddum við Brittu er hún sat
ráðstefnu norrænna félagsráð-
gjafa og hún sagði okkur frá
heimilinu á Nyboda við Stokk-
hólm, þar sem tekið er á móti
unglingum sem eiga við alvar-
lega erfiðleika aö striða, svo
sem áfengis og fikniefnanotkun
eða taugaveiklun. Sum hafa
komist i kast við lögin eða verið
visað úr skóla.
„í raun og veru hafa þessir
unglingar sýnt einkenni alvar-
legra vandamála, þótt einkenn-
in séu aðeins bending á sjálft
vandamálið. Þessi börn tjá sig á
þann hátt, sem er eyðileggjandi
fyrir þau sjálf og umhverfið.
Okkar markmið er ekki fyrst og
fremst að reyna að aðlaga ung-
lingana umhverfi sinu. Við
reynum þess i stað að hjálpa
þeim til þess að sjá að þeirra
tjáningarform og hegðun gerir
þeim sjálfum mest illt. Við vilj-
um ekki að börnin hætti endi-
lega að mótmæla eða sýna eðli-
Jega svörun við umhverfi sinu,
en við viljum að þau geri það
þannig, að hvorki þau eða aðrir
hljóti af þvi skaða. Þannig reyn-
um við að hjálpa þeim til þess
að finna nýtt tjáningarform.
„Að hvaða leyti er Nyboda
heimilið ólikt öðrum stofnunum
fyrir afbrotaunglinga eða ung-
linga með hegðunarerfiðleika?”
„Okkar stefna hefur verið að
reyna að koma upp heimili fyrir
þessa unglinga, en ekki stofnun.
Okkur finnst að árangursrikara
sé að skipta stofnununum niður i
smærri einingar, þannig að unnt
sé að einbeita sér meira að ein-
staklingnum. Hér á þinginu hef-
ur einmitt verið rætt mikið um
hvað komið geti i stað stofnana,
en Nyboda heimilið virðist vera
ein árangursrikasta tilraunin af
þessu tagi. Nyboda er i raun
venjulegt heimili, þar sem við
hjónin og okkar börn tókum
unglingana inn á heimilið sem
okkar jafningja. Maðurinn minn
var áður verkfræðingur, en hef-
ur nú helgað sig þessu starfi
eingöngu. Hjá okkur eru að
jafnaði 6 börn auk okkar barna,
og við höfum einnig fleira
starfsfólk sem starfar meira
eða minna á heimilinu”.
„Hvað dveljast börnin lengi
hjá ykkur?”
„Þau dveljast a.m.k. 3 ár og
ganga i almennan skóla frá
heimilinu. Þetta er þó meira en
venjulegt fósturheimili, þar
sem um skipulega og markvissa
meðferð er að ræða. Grundvöll-
urinn er meðvituð stefna og
starfið miðast fyrst og fremst
við raunverulegar þarfir barn-
anna. Þessar þarfir þarf að
finna og meta til þess að unnt sé
að takast á við orsakirnar”.
„Geturðu sagt okkur i hverju
meðferðin er fólgin?”
„Við læsum börnin ekki inni
með lyklum, heldur reynum við
að gera það með mannlegum
samskiptum og nánu sambandi.
Slíkt tekst oft ekki fyrr en eftir
langan tima og þess vegna
leggjum við áherslu á að hafa
börnin nógu lengi. Slik heimili
eru oft gagnrýnd, og svo mun
einnig vera hérna hjá ykkur, en
sú gagnrýni er oftast byggð á
skilningsleysi á raunverulegum
þörfum þessara barna og ung-
linga. Þar með er ekki sagt að
við eigum ekki að gera kröfur til
þeirra, en við megum heldur
ekki gleyma að gera kröfur til
umhverfisins og þá ekki sist
skólans og heimilanna. Mikið af
börnunum kemur vegna erfið-
leika i skóla, en sjaldan heyrir
maður minnst á að skólinn geti
átt einhverja sök. Barnið er oft-
ast talið eina vandamálið, ekki
skólinnogsistaf öllu kennarinn.
Meðferð okkar má skipta i
þrjá meginþætti. Sá fyrsti er
meðferð á heimilinu sjálfu. 1
öðru lagi er samband við stofn-
anir, skóla og félaga sem
unglingarnir hafa samband við
utan heimilisins og svo i þriðja
lagi viðtöl og hópmeðferð með
foreldrum barnanna. Slik með-
ferð er mjög þýðingarmikil, þvi
heimilið er i langflestum tilfell-
um uppspretta erfiðleikanna”.
„Hvers kyns vandamál eru þá
algengust á heimilunum?”
„Við reynum að velja börnin
allt frá barnaskólaaldri til tán-
inga og með sem ólikastan bak-
grunn. Uppspretta vandamál-
anna er nær alltaf samband for-
eldranna, eða öllu heldur sam-
bandsleysi. Það eru ekki stórir
og „dramatiskir” atburðir sem
valda, heldur langvarandi sam-
bandsleysi, skortur á möguleik-
um, vilja oggetu til þess að við-
urkenna og takast á við erfið-
leikana. Þannig magnast þeir
stöðugt og lokast inni. Fátækt,
drykkjuskapur og slagsmál eru
sannarlega ekki það eina sem
hefur slæm áhrif á sálarlif
segir Lissy
Rasmussen,
danskur félags
ráðgjafi, sem
hefur tekið þátt
í uppbyggingu
dansks bæjar,
sem á margt
sameiginlegt
með Breiðholti
þjónustufyrirtækja og dagvist-
unarstofnana á langinn. Það
getur haft ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar fyrir framtið hverfis-
ins.” sagði Lissy að lokum. þs
segir Britta
Hansson, sem
veitir forstöðu
einu
athyglisverðasta
meðferðarheimili
fyrir unglinga á
Norðurlöndum
barna, heldur ekki siður þeir
þúsund hversdagslegu atburðir
sem barniö veröur vitni að dag-
lega, en eru sprottnir af sam-
bandsleysi, tilfinningakulda og
skorti á trúnaði og einlægni.
Barnið mótmælir þessu ástandi
á sinn hátt og viðbrögð foreldr-
Framhald á bls. 10