Þjóðviljinn - 04.11.1975, Side 5

Þriöjudagur 4. nóvember 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Spánn að Franco gengnum:
Kommúnistar eru sterkasti
andstöðuaðilinn
Santiago Carrilio— „viljum jafnvel vinna meö þeim, sem böröust
og munu berjast gegn okkur.”
Þegar þetta er ritað hefur búr-
bóninn Juan Carlos tekið viö
sem rikisieiötogi Spánar og
Franco er sagður deyjandi.
Ljóst virðist aö þar með sé lokiö
valdaferli þessa manns, sem
leiddi samfylkingu íhalds og
fasisma til sigurs i spænsku
borgarastyrjöldinni, sem kost-
aöi um 600.000 manns lifið, og lét
að henni lokinni fangelsa um
tvær miljónir stjórnmáiaand-
stæöinga og myröa um 200.000
af þeim. Fyrir mörgum, jafnt
fylgismönnum og andstæöing-
um, er Franco fyrir iöngu orö-
inn tákn stöðugleika núverandi
valdakerfis i landinu. Við dauða
eöa afsögn einræöisherrans eru
bundnar vonir og ótti þorra
spánverja viðvikjandi mismun-
andi djúptækum breytingum.
Hæpið er að gera sér of sterk-
ar vonir um að spænska þjóðfé-
lagið breytist ört i manneskju-
legra horf við fráför Francos. I-
haldssamasti hluti valdahóp-
anna, með yfirmenn hans og
lögreglu og drjúgan hluta auð-
valdsins i broddi fylkingar,
reynir efalaust af fremsta
megni að halda i óbreytt eða
sem minnst breytt ástand.
Þessir aðilar óttast að þeir
kunni að missa taumhaldið, sem
þeir nú hafa I þjóðfélaginu, ef
eitthvað sé gefið eftir i lýð-
ræðisátt. Þar að auki verður að
hafa I huga að Spánn nútimans
er land um margt ólikt ná-
grannanum Portúgal. Portúgal
er að mörgu leyti ennþá vanþró-
að þriðjaheimsland, en Spánn
hinsvegar iðnvætt riki með fjöl-
mennri millistétt, sem býr við
sæmileg kjör og er að visu lik-
lega yfirleitt hlynnt breytingum
i lýðræðisátt, en jafnframt
hrædd við hverskonar meiri-
háttar rask á hinu pólitiska og
þjóðfélagslega kerfi.
Sundurleit andstaða
Engu að siður er andstaðan
gegn Franco-ihaldinu svo öflug,
fylgismikil og sumpart vel
skipulögð að erfitt er að gera sér
i hugarlund annað en verulegar
breytingar til batnaðar verði á
stjórnarfari Spánar I framtið-
inni. Sú andstaða getur varla
margbrotnari og sundurleitari
verið. A róttækasta kanti henn-
ar eru borgarskæruliðar, fá-
mennir en vel agaðir hópar of-
urhuga, sem hiklaust leggja lif
og blóð i sölurnar. Af þessum
hópum er FRAP kunnastur, i
fréttaskeytum stundum kall-
aður maóiskur, en úr honum
voru þrir andófsmannanna
fimm, sem teknir voru af lifi á
dögunum. A gagnstæðum kanti
er frjálslyndari hluti fjármála-
manna og margir yngri foringja
i hernum. Þar á milli eru svo
flokkar kommúnista, sósialista
og fleiri flokkar til vinstri og i
miðið, leynisamtök verka-
manna, mikill hluti klerkastétt-
arinnar og sjálfræðishreyfingar
þjóðernisminnihluta, einkum
baska.
Tvær samfylkingar
Margt er á huldu um það
hvernig þessu sundurleita liði
gengur að sameinast i barátt-
unni og hversu eindregnir sumir
þessara aðila reynast i andstöð-
unni. Flestir þeirra, að frátöld-
um borgarskæruliðunum og
ETA, hinni herskáu baráttu-
hreyfingu baska, segjast aðeins
vilja berjast til áhrifa og valda
með friðsamlegu móti og for-
dæma vopnaða baráttu borgar-
skæruliðanna. Stjórnmálaflokk-
ar Spánar, sem allir eru bann-
aðirog útlægir nema Movimien-
to Nacional, flokkur Francos,
hafa myndað með sér tvær sam-
fylkingar. Onnur er Junta
Democrática, þar sem Komm-
únistaflokkur Spánar er sterk-
asti aðilinn, en hefur einnig inn-
an sinna vébanda fleiri vinstri-
og jafnvel miðhópa. Hin er Con-
vergencia Democrática, sem i
eru Sósíalistaflokkur Spánar,
sem sagður er standa nærri
sósialdemókrataflokkum Vest-
ur-Evrópu, kristilegir demó-
kratar og ýmsir svæðisbundnir
flokkar með umbótastefnu-
skrár.
Styrkur kommúnista-
flokksins
Fréttaskýrendum ber yfirleitt
saman um að Kommúnista-
flokkurinn sé sá af andstöðu-
flokkunum, sem sé langbest
skipulagður, öruggastur til at-
hafna og þar með liklegastur til
árangurs. Þrátt fyrir vægðar-
lausa og þrautskipulagða lög-
regluógnarstjórn Franco-veld-
isins er hann sá eini af flokkun-
um, sem hefur öfluga leyni-
hreyfingu starfandi á Spáni
sjálfum, og er sú hreyfing sögð
jafnvel enn öflugri en sú sem
Kommúnistaflokkur Portúgals
hafði þar i landi áður en
Caetano-stjórninni var steypt.
Hann hefur náið samstarf við
leynisamtök verkamanna og
giskað er á að um 10—15 aí
hundraði þjóðarinnar fylgi hon-
um að málum.
Það hefur ekki farið leynt, að
Kommúnistaflokkur Spánar er
á margan hátt gerólikur portú-
galska bróðurflokknum, sem að
margra áliti er nokkuð moskvu-
sinnaður, kreddubundinn og
gamaldags. Spænski kommún-
istaflokkurinn er hinsvegar
þekktur fyrir lýðræðislega af-
stöðu og sjálfstæði gagnvart So-
vétrikjunum og er að flestu leyti
likur italska kommúnista-
flokknum, enda er samstarf
þessara flokka náið. Viss um-
mæli Santiagos Carrillos, leið-
toga spænska flokksins, benda
jafnvel til þess að hann telji
flokk sinn ekki standa fjær
Sósialistaflokki Soaresar en
portúgalska bróðurflokknum.
Þessi afstaða spænskra komm-
únista hefur leitt til þess að þeir
hafa nú ekki einungis mikið
fylgi meðal verkamanna og
námsmanna, heldur og ýmissa
millistéttarhópa, svo sem lækna
og verkfræðinga.
Stefnt að lýðræðis-
legum sósíalisma
Kommúnistaflokkur Spánar
leggur áherslu á, að langtima-
markmið hans sé ekki sósial-
ismi i sovéskri mynd, heldur
lýðræðislegur sósialismi svip-
aður þeim, sem Dubcek og hans
fylgismenn voru byrjaðir á að
koma á i Tékkóslóvakiu. Innrás
Sovétrikjanna og fylgirikja
þeirra i Tékkóslóvakiu 1968
leiddi lika næstum til fullra vin-
slita sovéska kommúnista-
flokksins og þess spænska. Car-
rillo er eins og Dubcek þeirrar
skoðunar að sósialismi Vestur-
Evrópu verði að vera i sam-
ræmi við sögulegar erfðir henn-
ar, en ekki innflutt eftirliking á
sósialisma I öðrum heimshlut-
um.
1 bráðina leggur flokkurinn
mesta áherslu á að ná sam-
komulagi við aðra flokka á sem
breiðustum grundvelli, i þeim
tilgangi að skapa sterka og
samstillta samfylkingu gegn
Franco-sinnum. „Flokkurinn
vill vinna með hvaða stjórn-
málasamtökum á Spáni sem
eru, jafnvel þeim sem börðust
gegn okkur i fyrri daga og þeim
sem munu án efa berjast gegn
okkur i framtiðinni,” sagði Car-
rillo nýlega i viðtali við franska
blaðið L’Humanite. Og i viðtali
við bandariska fréttatimaritið
Newsweek sagði Carrillo, að
flokkur hans hefði ekkert við
það að athuga að starfa á Spáni
undir konungsstjórn. 1 þvi við-
tali gaf Carrillo meira að segja i
skyn, aö hann gæti sætt sig við
Juan Carlos við stjórnvölinn og
tók skýrt fram að hann kærði sig
ekki um að stjórnmálamenn
Franco-veldisins yrðu útilok-
aðir úr stjórnmálum i framtið-
inni. Hann tók ennfremur fram
að hann teldi að á Spáni hefðu
kommúnistar besta möguleika
til að berjast til aukins fylgis og
áhrifa innan þingræðisramma,
enda kvaðst hann fylgjandi
þingkosningum með vestrænu
sniði hið allra fyrsta.
Afstaða
sósía listaf lokksins
Af tveimur fyrrnefndum sam-
fylkingum spænsku stjórnmála-
flokkanna er Junta Demo-
crática greinilega öflugri, og
raunar er svo að sjá að hin sam-
fylkingin hafði öðrum þræði
verið mynduð til þess að koma i
veg fyrir að forusta kommún-
ista i baráttunni yrði mjög ein-
hliða og áberandi. „Við verðum
að skipuleggja okkur, þótt við
eigum á hættu að verða hand-
teknir,” sagði leiðtogi Conver-
gencia Democrática, fjármála-
maður að nafni António Garcia
Lopez, nýlega. „Annars verða
kommúnistar einráðir á svið-
inu.”
Einn helsti aðilinn i Conver-
gencia Democrática er Sósial-
istaflokkur Spánar, sem þótt
undarlegt kunni að virðast hefur
tileinkað sér nánast ofstækis-
fulla andstöðu við Kommúnista-
flokkinn. Sennilega stafar þetta
einkum af þvi, að Sósialista-
flokkurinn telur sig hafa litla
möguleika i keppninni um fylgi
verkalýðsins við kommúnista.
Sósialistaflokkurinn er jafnvel
sagðurandvigur þvi að bannið á
Kommúnistaflokknum verði af-
numið, ef þingræði yrði endur-
reist á Spáni. Ýmsir aðilar i
Convergencia Democrática,
sem þó teljast lengra til hægri
en Sósialistaflokkurinn, hafa
hvað þetta snertir tekið skyn
samlegri afstöðu og stefna að
samstarfi við Junta Demo-
crática. Þar á meðal er vinstri
armur kristilegra demókrata.
Hvaö skeöur næst?
Reynslan hefur sýnt að svart-
asta afturhaldið, sem staðið
hefur á bak við Franco, hefur
jafnvel ekki liðið smávegis
málamyndaumbætur á stjórn-
arfarinu, sem Arias forsætis-
ráðherra og fleiri hafa staðið að
með hálfum huga. Taki Juan
Carlos og aðrir eftirmenn Fran-
cos hinsvegar þann kostinn að
reyna að halda öllu i sama horfi,
virðist stjórnarandstaðan nógu
öflug til að geta vakið nógu
sterka mótmæla- og verkfalla-
öldu til að efnahagur landsins
yrði i verulegri hættu. Þeir
árekstrar gætu hugsanlega haft
i för með sér nýja borgarastyrj-
Öld. Þegar svo er komið að
gamla ihaldið getur jafnvel ekki
fyllilega treyst hernum lengur
og kaþólska kirkjan. einn vold-
ugasti aðilinn i þjóðlifi Spánar,
hefur orðið á þvi fremur illan
bifur, er óliklegt annað en eftir-
menn Francos kjósi fremur að
gefa eitthvað eftir en að eiga
slika árekstra á hættu. dþ.
9. og 10. umferð svæðismótsins:
Líberzon og Ribti
ennforystu
halda
Liberzon frá tsrael hefur tekið
forystu i mótinu eftir 10 umferð-
ir, þegar þriðjungur mótsins er
eftir, með 8 vinninga, Ribli er I
öðru sæti með 7 1/2, Parma er
með 6 1/2, Friðrik og Jansa með
6, Zwaig og Ostermayer með 5
1/2, Timman og Hamann með 5
og biðskák og Poutiainen með 5
vinninga. Liberzon, Timman og
Zwaig eiga eftir að sitja hjá.
Friðrik tefldi með hvitu gegn
Zwaig í 10. umferð. Skákin var i
jafnvægi allan timann, þó virtist
Friðrik hafa öllu betri stöðu þar
eð biskupar hans voru virkari.
Rétt einu sinni varð Friðrik m jög
knappur með tima og tók jafntefli
eftir 24 leiki. Friðrik átti leik i
þessari stöðu: Hvitt: Kgl, Ha5,
Hdl, Bc5; b2, e3, f2, g3, h2. Svart:
Kf7, Hc8, Hd8, Bh3; a7, e5, f6, g7,
h7.
Jafntefli varð einnig hjá Ribli
og Ostermeyer. Ribli hafði löng-
um frumkvæði i skákinni og átti
peð yfir er jafntefli var samið eft-
Stórmeistarinn Liberzon frá
Israel er efstur meö 8 vinninga úr
10 skákum. Hann er aðeins mælt-
ur á hebresku og rússnesku, sem
fáir aðrir skilja, og beitir þvi
óspart höndum til að tjá sig eins
ogséstá þessarimynd, sem S.dór
tók i fyrri viku.
\
ir 40 leiki, og ætlar Ribli sýnilega
ekki að taka neina áhættu i þeim
skákum sem eftir eru. Næst teflir
hann gegn Jansa og Parma og
siðan gegn þrem neðstu mönn-
um i siðustu umferðunum; er
Ribli þvi vissulega sigurstrang-
legastur i mótinu.
Athygli áhorfenda i þessari um-
ferð beindist einna mest að skák
Hartstons og Liberzons, þeim er
að sjálfsögðu ljóst að vonir Frið-
riks um að komast i millisvæða-
mótið eru bundnar þvi að Liber-
zon tapi skák. En þessi von brást i
þetta sinn þótt Hartston tefldi
djarflega eða kannski vegna þess.
Hartston fórnaði manni og fékk
sóknarfæri en Liberzon sá við öll-
um hættum, lét manninn eftir og
var með unnið tafl, þegar skákin
fór, enda lét Hartston ekki sjá sig
Frh. á 14. siðu.