Þjóðviljinn - 10.01.1976, Qupperneq 7

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 10. janúar 1976.
Laugardagur 10. janúar 1976. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7
Níels
Hafstein
skrifar
um
myndlist
NYTJALIST
Þá er húsfriðunarár Sameinuðu
Þjóðanna liðið, sérstakur kapituli
i islenskri menningarsögu sem
einkenndist af almennum skrif-
um og umræðum um vernd
gamalla og sögufrægra húsa, um-
hverfismál, náttúruvernd, varð-
veislu minja, staðsetningu nýrra
bygginga og borgarhverfa
o.s.frv.
Má ég vitna i nokkrar fyrir-
sagnir dagblaðanna: Aalto-sýn-
ing i Norrænahúsinu. Elstu hús á
ísafirði friðlýst. Ráðstefna um
verndun gamalla bygginga.
Astand húsanna i Berhöftstorfu
orðið mjög laklegt. Verður 20—30
þúsund manna byggð i Viðey?
Hönnuðir kynna islenska nytja-
list. Einangra veggina að utan.
Safnhúsiö sjálft er merkasta eign
safnsins. Glit kynnir nýja kera-
mikmuni. önnur sýning á
islenskri nytjalist. Islendingar
eru hræddir við tilraunastarf-
semi. Orkuhúsið. Arkitektanem-
ar frá Danmörku halda áfram
mælingum á torfbæjum. Sýning i
tilefni húsfriðunarárs: „Framtið
fyrir fortiðina”. Minnst eins
þekktasta skipulagsfræðings
heims, Grikkjans Doxiadis. Þrjú
fallegustu húsin 1975. Viðeyjar-
stofa: viðgerð að utan lokið.
Torfusamtökin skrifa forsætis-
ráðherra bréf. Verslunarhúsin á
Vopnafirði fá samastað i Arbæ.
Bandariski arkitektinn Fuller til
Reykjavikur. Hugmynd að skipu-
lagi Grjótaþorps. Hvað er að
gerast i Breiðholti? Fyrst bér að
skoða þörfina, siðan hið listræna
gildi. Ljót bygging borgarleik-
húsið. Leikhúsgerðin byggist
fyrst og fremst á islenskum að-
stæðum — segja arkitektarnir.
12.000 tonna gotnesk kirkja flytur
búferlum i Tékkóslóvakiu. lsl.;
lampaframleiðsla. Sýning á
skipulagi Breiðholtshverfanna.
Bing og Gröndahl sendir á mark-
að ný verk með teíkningum
Sigrúnar Guðjónsdóttur. Hús-
form, tiska eða umhverfisaðlög-
un. Fjórða sýning Listiðnar.
Þessu til viðbótar mætti nefna
fjölda merkilegra greina um
framangreinda málaflokka, þar
sem lærðir og leikir létu ljós sin
skina (svo notuð séu margþvæld
orðatiltæki). En mestu máli
skiptir þó almenningsálitið, þetta
furðulega sterka afl sem getur
kollvarpað smáum sem stórum
fyrirætlunum hinna ýmsu aðila,
stjórnmálamanna og kerfisþræla,
og stutt getur hugsjónir sem
verða að rætast. Er ekki fólk farið
að átta sig, núna þegar ofgnægð
óþarfans fer að ganga sér til
húðar, eða næstum þvi, — ég á við
þetta sáiardrepandi kapphlaup
‘um gæði lifsins.
Önnur spurning: Hversu langt
á hin listræna hönd að seiiast á
Fani og fleiri eftir Kristinu Þorkelsdóttur.
vegum skrumsins? Hvar eru
siðferðisreglur teiknarans sem
notar hugvit sitt og hagleik til
þess að þjóna sjónarmiðum sem
eru andstæð listinni, blekking-
unni miklu i auglýsingabraskinu?
Er varan betri ef hún er i listræn-
um umbúðum? Hvað um slagorð-
in sem dynja i eyrum fólksins,
hvernig verða þau afsökuð? Og út
frá hvaða forsendum á að gagn-
rýna þennan samruna efnis og
anda?
Nú er mér ljóst að hin neikvæðu
áhrif listrænnar og haganlegrar
tilhögunar eru miklum mun
minni en það sem verður til góðs,
breiðfylking lærðra manna er nú
sivinnandi að bættum útlitshátt-
um o.þ.h. eins og umsvif
LISTIÐNAR sýna best, aukinn
þroski almennings krefst sifellt
fegurri hluta þar sem saman fara
linur og form og samkvæmir litir.
En áðurnefnd barátta mun
örugglega verða slagur við vind-
inn, nema undirstaðan i mótun
smekksins verði lagfærð og sam-
ræmd baráttuaðferðum lista-
fólksins, — leyfist mér að minna á
formspillt draslið sem skólabörn
eru látin gera, t.d. á gagnfræða-
stiginu.
Framtak LISTIÐNAR, sýn-
ingar félagsins á liðnu ári, er að
minu mati veikburða tilraun til að
kynna framleiðslu og hugmyndir,
veikburða vegna þess að athygli
almennings hefur verið i lág-
marki, og gestir sýninganna hafa
einkum verið fagfólk, áhugamenn
um listræn viðhorf, mynd-
listarmenn og listnemar. Til þess
að áhugi listafólksins á nýsköpun
(ekki endurreisn) nytjahluta o.fl.
verði raunhæfur og tilburðir þess
i kynningu jafnframt, þá verður
fræðslan að fara fram á viðtæk-
ara sviði, i sjónvarpi, i mynd-
skreyttum greinum á siðum dag-
blaðanna og i stórum sýningar-
sölum myndlistarhússins á
Klambratúni.
Vera min i annarri sýslu kom i
veg fyrir að ég gæti skoðað tvær
sýningar LISTIÐNAR i sumar, —
reyndar varð formálinn að gagn-
rýni um fyrstu sýningu félagsins
svo langur að ekkert rúm var
fyrir gripina sjálfa! er mér ljúft
að biðja afsökunar á þvi.
Sýningin Nytjalist 4 i húsa-
kynnum tslensks heimilisiðnaðar
i Hafnarstræti er um margt
fróðleg, uppsetning hluta gerist
vart betri, ekki sist vegna frábær-
lega hannaðra ramma utanum
teikningar o.þ.u.l. einnig eru
uppdrættir þannig á stað settir að
aðdáun vekur, lýsing er góð, en
hvers vegna var ekki prentuð
sýningarskrá?
Sýningunni má skipa i tvo hluta
(og er reyndar svo) þar sem ann-
ars vegar er likan af Borgar-
leikhúsinu umdeilda, uppdrættir
og afstöðumyndir, hins vegar
sýnishorn tveggja augiýsinga-
teiknara, þeirra Friðriku Geirs-
dóttur og Kristinar Þorkelsdótt-
ur. Er rétt að huga að framlagi
þeirra.
Ef telja skai upp hluti Friðriku
Geirsdóttur verða frimerkin
fyrst: útfærslan á 35 kr. merkinu
sem tileinkað er skógrækt sýnir
ljóslega hve langt er hægt að ná ef
undirstöðuatriði myndbyggingar
og lita eru höfð til hliðsjónar, —
ég man ekki eftir markvissari
teiknun, og er leitt að listakonan
skuli ekki hafa getað notað svip-
aða tækni i útfærslum annarra
merkja sinna, en þar er hugsunin
milli efnis og mynda frekar háð
tilviljunarkenndum niðurstöðum,
hér undanskil ég þó skátamerkin.
Þegar teikningar listakonunnar
eru skoðaðar verður ljóst að hún
býr yfir vissum léttleik og
áreynsluleysi sem gægist fram
hér og þar en aftur á móti dempar
þessi áhrif ómarkviss still (getur
veriðað krafan um frumleik, sem
er þáttur i starfinu, útiloki sér-
stæðan- og persónulegan
stilmáta?). Bókakápur Friðriku
vöktu ekki athygli mina. Tisku-
teikningarnar eru keimlikar þvi
sem ails staðar birtast.
Kristin Þorkelsdóttir var
þónokkuð i sviðsljósinu er hún
vann samkeppni um merki
þjóðhátiðarnefndar, og er það að
vonum þvi útfærsla hennar,
réttara sagt lausn, er framúr-
skarandi smekkleg og hóflega
táknræn. Hins vegar kann ég ekki
að meta samspil þessa merkis og
landvættanna á minnispeningun-
um, þessar hrikalegu ófreskjur
eru úr allt öðrum heimi, fráhrind-
andi, klossaðar og ljótar! Auglýs-
ingar Samvinnutrygginga eru hér
talandi dæmi um uppbyggilega
notkun söguformsins, eða það
sem mætti kalla tilbrigði um stef
og þekkist úr tónlist. Bóka-
kápurnar um ljóðabækur
Almenna bókaféi. hafa allt-
af minnt mig á blúnduverk og
gætu blessast utan á forskriftar-
bók eða matreiðslu. Merki fyrir-
tækja og stofnana: Elfur, Byko.
Merki Náttúruverndarráðs. Þetta
er allt fyrsta flokks, (merkilegt
hvað hægt er að seilast langt i
merkjateikningu, — ég hef undir
höndum bók sem sýnir mörg
hundruð útgáfur i merkja-
framleiðslu, merki innan hrings,
merki innan fernings o.s.frv.
jafnvel merki innan merkis.).
Skreytingar Kristinar Þorkels-
dóttur i bókinni Diafani virðast
mér i anda efnisins, en um land-
fræðilegan rétttrúnað get ég engu
svarað. Kristin á það sameigin-
legt með kollega sinum Friðriku
að skorta afdráttarlausan,
persónulegan stilsmáta
samanber : hér er ég og enginn
annar. En báðar vinna þær (að
þvi er virðist) af alúð og heiðar-
leik, og er það ekki fyrir mestu?
Arkitektarnir Guðmundur Kr.
Guðmundsson, Ólafur Sigurðsson
og Þorsteinn Gunnarsson sýna
hugmyndir að væntanlegu
Borgarleikhúsi. Nú hefur verið
svo mikið rætt um þetta blessaða
hús, sérfræðingar og spekúlantar
hafa ýmist lagt blessun sina yfir
það eða fordæmt. Það er þvi
nánast timasóun fyrir ófaglærðan
mann að vasast i þessum málum.
Þegar ég var 10 ára, þá ætlaði ég
að verða arkitekt og teikna falleg
hús, — eins og allir vita, þá eru
skyldleikar með arkitektúr og
skúlptúr, ekki aðeins i endingum
orðanna þ.e. túr, heldur einnig i
þrividdinni, hinu sérstandandi
verki. Það lengsta sem ég komst i
skúlptúr var að forma tilbrigði
við straujárn, en það er einmitt
heildarútlit hins fyrirhugaða
Borgarleikhúss, ekki satt? En i
stað þess að halda sig við grund-
valiarreglur einfaldleikans, sem
getur verið tilbrigðarikur innan
sins ramma, þá hafa arkitektar
Borgarleikhússins fjarlægst
skúlptúrinn eins langt og hægt er
að komast. Hvað er þá eftir? Þótt
undarlegt megi virðast mun
margnefnt hús byggjast i um-
hverfi einfaldleikans, svo ekki sé
talað um formfátækt, og viti
menn, þetta hús brýtur niður til-
breytingarleysi umhverfisins og
hvilir augað i bili. Um skipuíág
hið innra segi ég ekki orð, en von-
andi eru möguleikarnir ekki svo
miklir að leikritin verði útundan.
M AN»):!M..\\I>:|SI..\M>:ISI.;\NI):|SI.AN»»:|SI.AN«):1SI..\NÍ)|ISI.ANI):IS«.ANI»:1SI \N1)
: A5
SI VNf)íi s|;a'nT)TÍsT.aní>
; A5; _
S! \NI):|SI.AN 1>I»SLANÍ)
Ar> *A5 135 • 35 • As.
!sí!andTsTaní>:ísTan»>íisTandTslani>
35 : 35 T” ..>., ■ • 35
ISI.ANDjísT.ANÍTÍSTanÍTÍSÍ ANDjlSl.ANl)
55 > . :35
sTandTísTv
35 ; 35
S1 A N11 sí XnÍV i’ísi.ANI)
> : 35
;: 35 ■
: 35 TT. • : 35
í si! A N Í)Tí sTa’ndTÍs I.ANDI 1S I..VN I)| IS l.AN I
; 35
SI.ANDÍISÍ.ANI
15 T*?.;.;;,.; : 35
sTandTísTani
43
■ 35 :35
Si \ N i>: i sTAN Í)T» S i.ANI)
35 j 35 -»j 35 'T' i 35 T” . 3^35
ísTa.nÍ)TísT.a.nÍ)TísTa.ndTísTanÍ)TísT.\ni
: 35 ~
• 35 ,
, :.\5-
V5 w j 35
'sTa.ndTísTani
• 35 '
Frimerki skógræktar eftir Friöriku Geirsdóttur.
Sýning í húsi Heimilisiðnaðarfélagsins í Hafnarstræti
Listasafni íslands
gefin málverk
Listasafni íslands hefur
verið afhent höfðingleg
gjöf til minningar um
Jónas Hvannberg kaup-
mann. Það eru 5 málverk
úr íslensku atvinnulíf i eftir
Gunnlaug Scheving, sem
Jónas bað listamanninn að
gera í tilefni af lýðveldis-
stofnuninni árið 1944.
Gefendur eru frú Guðrún
Hvannberg, ekkja
Jónasar, og synir þeirra
hjóna, Haukur og Gunnar.
I hátíðlegri athöfn að
viðstöddu safnráði lista-
safnsins og menntamála-
ráðherra þakkaði dr.
Selma Jónsdóttir for-
stöðumaður safnsins þessa
veglegu gjöf.
Jónas Hvannberg var
fæddur á Eyrarbakka 4.
nóv. 1893 og lést í Reykja-
vík 1. apríl 1972.
GFr.
Gefendur máivcrkanna ásamt safnráði Listasafns tslands og menntamálaráðherra.
Viölagasjóöur á
nú aöeins nokkur
húsa sinna óseld
— Viðerum um þessar mundir að
leggja siðustu höndina á uppgjör
sjóðsins við Vestmannaeyja-
kaupstað, sagði Bragi Björnsson,
frkvstj. Viðlagasjóðs þegar við
spurðum hann frétta af starfinu
um þessar mundir. — Nes-
kaupstaður er ennþá i deiglunni
lika og greiðslur og uppgjör
þangað eru að komast á lokastig.
Aðalverkefnið er þó húsasalan.
Við vorum með samtals um fimm
hundruð hús á sinum tima og
höfum núna selt þau öll nema
eitthvað um tuttugu stykki. Viö
gætum hæglega verið búnir að
selja þau lika, en þau eru setin
ennþá þessi tuttugu.og við höfum
ekki kunnað við né séð ástæðu til
þess að selja ofan af fólki ennþá.
Það er feykilega mikil vinna á
bak við þessa sölu, skriffinnskan
er nánast óendanleg i sambandi
við fimm hundruð húsasölur, ekki
sist þar eð menn hafa misjafn-
lega staðið I skilum. Við höfum
reynt að koma fram við fólk af
sanngirni en þó reikna ég með þvi
að viö göngum innan tiðar i það
að stokka upp vanskilamálin og
innheimta af meiri hörku en fyrr.
—gsp-
|| 3 I- ■
I Sl »1 H
lítl i . 1 ■ « Wm
Frá Leikarafélagi Þjóðleikhússins:
„Allt leikhús
er pólitískt”
Athugasemdir vegna skrifa um Góðu
sálina og svar ritstjóra við
athugasemdunum
Þjóðviljanum bárust i gær eftir-
farandi athugasemdir frá
Leikarafélagi Þjóðleikhússins:
,,Hr. ritstjóri.
Fundur leikara Þjóðleikhúss-
ins, haldinn þriðjudaginn 6.
janúar, lýsir furðu sinni yfir
skrifum Sverris Hólmarssonar
um sýningu Þjóðleikhússins á
Góðu sálinni frá Sesúan eftir
Bertolt Brecht.
Leikhúsmenn hafa ekki lagt i
vana sinn að svara gagnrýni,
enda standa þeir sjaldnast hlut-
laust að vigi, erfitt um smekk að
dæma, hvort sem fagþekking er
fyrir hendi eða ekki.
I þetta sinn teljum við þó, að
enn hafi verið farið yfir öll sæmi-
leg takmörk. Viðgetum ekki horft
á það hlutlausum augum, að
áhorfendum leikhússins, sem á sl.
ári voru að höfðatölu meira en
helmingur þjóðarinnar, sé lýst
sem „taugastrekktum borgur-
um.” en leikhúsið sé tæki til
„afþreyingar, sem lyfti þeim
aðeins upp úr amstri arðránsins”
og veki „upp slappar tilfinningar
þeirra”.
Við lýsum yfir þvi, að það sé
ekki aðeins réttur leikhúss i
lýðræðisriki, heldur beinlinis
skylda að taka til meðferðar
verk, sem lýsa ólikum sjónar-
miðum og bera vitni þeim and-
stæðum, sem búa i þvi þjóðfélagi,
sem rekur þetta leikhús. Allt
leikhús er i eðli sinu pólitiskt.
Þjóðleikhús má hins vegar aldrei
vera flokkspólitiskt.
Jafnframt áskiljum við okkur
rétt til þess að fara nákvæmlega
jafnmikið eftir kenningum
Brechts i okkar sviðsetningum og
við teljum þjóna listrænum til-
gangi við áhorfendur okkar i dag.
Þennan rétt hafa leikhús erlendis
fyrirlöngu tekið sér og þótt sjálf-
sagt. Mönnum hefur fyrir löngu
skilist, að verið er að þjóna
skáldinu Brecht og ekki „kenn-
ingamanninum ”. Brecht var
reyndar sjálfur svo mikill
leikhúsmaður, að hann gekk þar á
undan með fordæmi.
Ennfremur segir i ofangreind-
um skrifum: „Brecht taldi, að
leikhús ætti að vera... skóii til að
hvetja til hugsunar, staður þar
sem fólk ætti að takast á við
vandamál. Þjóðleikhúsið er ekki
slikur staður”. Nú er okkur ljóst,
að ritstjórn yðar muni ekki vera
að skapi að beita ritskoðun
einstaklinga, sem att er fram á
siðum blaðsins. Þess vegna
spyrjum við: Telur ritstjórn
blaðsins sér sæmandi skrif sem
lýsa þessu stigi þekkingar og
dómgreindar, og telur ritstjórn
blaðs yðar, að sú starfsemi, sem
nú fer fram, og að undanförnu
hefurfarið fram i Þjóðleikhúsir.u,
verðskuldi staðhæfingar af þessu
tagi?
Með þökk fyrir birtinguna.
Ævar R. Kvaran
formaður
Leikarafélags
Þjóðleikhússins.”
Athugasemd ritstjóra:
1 lok athugasemda Leikara-
félags Þjóðleikhússins er beint til
ritstjórnar Þjóðviljans tveimur
alm. spurningum, sem skylt
er að svara, og þvi vilja ritstjórar
blaðsins taka fram eftirfarandi
meginatriði:
Þeim sem skrifa um einstakar
listgreinar i Þjóðviljann, eins og
myndlistogleiklisterekki gert aö
bera skrif sin undir ritstjóra
blaðsins hverju sinni. Þess vegna
túlka skrif gagnrýnenda list-
greina ekki endilega megin-
viðhorf blaðsins til einstakra
þátta t.d. leiklistar eða mynd-
listar. Hins vegar leggur
Þjóðviljinn áherslu á það að i
blaðinu komi fram mismunandi
sjónarmið: slikt er ekki einasta
skyida okkar, heldur og réttur
þeirra sem lesa blaðið frá degi til
dags. Mætti nefna mörg dæmi
þess að blaðið hefur verið opið
mismunandi sjónarmiðum gagn-
vart listgreinum, en nýjasta
dæmið og það sem skyldast er
umræddri leiksýningu eru að
sjálfsögðu greinar Sverris
Hólmarssonar og Þorsteins
Þorsteinssonar um leiksýninguna
á Góðu sálinni frá Sesúan.
En á hitt skal bent að það mætti
vel vera almenn regla að menn
dæmdu ekki skrif i blað eftir ein-
hverri einni grein heidur eftir
heildarframlagi hvort sem væri
til leiklistarmála. menn-
ingarmála almennt, verkalýðs-
mála o.s.frv. Rétt eins og tam.
Þjóðleikhúsið verður ekki dæmt
af einhverri tiltekinni sýningu
heldur af starfi sinu i heild.
i annan stað vill Þjóðviljinn
leggja áherslu á að sýning á verk-
inu Góða sálin frá Seúsan er
ánægjulegur lista- og menningar-
viðburður og sýningu þessa verks
ber að fagna hér i Þjóðviljanum.
Góða sálin frá Seúsan sem er
dæmileikur um arðráns-
þjóðfélagið á brýnt erindi til
islendinga ekki siður en annarra.
Og það er einmitt eins og segir i
athugasemdum leikarafélagsins
ekki „aðeins réttur leikhúss i lýð-
ræðisriki heldur beinlinis skvlda
að taka til meðferðar verk. sem
lýsa ólikum sjónarmiðum og bera
vitni þeim andstæðum, sem búa i
þvi þjóðfélagi. sem rekur þetta
leikhús.”
Þjóðviljinn telur ástæðu til þess
að fagna þessari yfirlýsingu
Leikarafélags Þjóðleikhússins.
og um leið vill blaðið minna á. enn
með tilvisan til yfirlýsingarinnar.
að ,,allt leikhús er i eðli sinu
pólitiskt. Þjóðleikhús má hins
vegar aldrei vera flokks-
pólitiskt.”
Ritstjórar.