Þjóðviljinn - 18.01.1976, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 18. janúar 1976
SVAVAR GESTSSON:
Einu sinni í Boulogne-
skógi, nú í Brlissel
Sá maður er ekki til á Islandi
sem dregur i efa nauðsyn þess að
stækka islensku landhelgina. En
sú hefur ekki alltaf verið raunin.
Það var til dæmis ekki um slikt að
ræða 1958 þegar islendingar
færðu landhelgi sina út i 12 sjó-
milur. Þá voru háðar mjög harð-
ar deilur um næstu aðgerðir i
landheigismálinu og munaði
minnstu að vinstristjórnin sundr-
aðist i þeim ágreiningi. Lúðvik
Jósepsson fór með forustu fyrir
útfærslunni 1958 fyrir hönd Al-
þýðubandalagsins og það var ein-
örð afstaða þess og Lúðviks sem
réði úrslitum um að fært var út i
12 sjómilur þrátt fyrir verulega
andstöðu meðal fámennra stjórn-
málahópa hér innanlands.
Átti að reka
Lúðvík úr
stjórninni?
Vinstristjórnin 1956-1958 hafði
heitið þvi að stækka landhelgina
ogum þaðstefnuatriði var enginn
ágreiningur meðal forustumanna
stjórnarflokkanna á yfirborðinu.
Allir lýstu þeir fylgi við útfærslu
landhelginnar — en raunar
iskyggilega margir með almenn-
um skrúðmælum. En á einlægn-
ina reyndi snemma árs 1958.
1 mars það ár var haldin alþjóð-
leg ráðstefna um landhelgismál.
Þar reyndist meirihluti þátttak-
enda fylgjandi 12 milna reglu.
Lúðvik Jósepsson lagði til i rikis-
stjórninni i mai 1958 að landhelgin
yrði færð út i 12 sjómilur. Eftir
það hófst mikið taugastrið meðal
stjórnmálaflokkanna. Sjálfstæð-
isflokkurinn lagðist gegn þvi 21.
mai að ákvörðun yrði tekin um
stækkun landhelginnar i 12 milur.
I staðinn lagði hann til að teknir
yrðu upp samningar við Atlants-
hafsbandalagið og einkanlega
breta um aðgerðir sem
NATO-rfkin gætu fallist á. Af-
staða Alþýðuflokksins — stjórn-
arflokksins — var i rauninni þeg-
ar á átti að herða mjög hliðstæð
stefnu Sjálfstæðisflokksins. Hann
lagði einnig til að teknir yrðu upp
samningar við Nató. Framsókn-
arflokkurinn var einnig deigur.
Lúðvik Jósepsson undirritaði
reglugerðina um útfærslu i 12 sjó-
milur 21. mai 1958. Hermann Jón-
asson forsætisráðherra krafðist
þess þá að reglugerðin yrði ekki
birt lögformlega; yrði það gert
sagðist hann mundibiðjast lausn-
ar fyrir Lúðvik Jósepsson ráð-
herra einan eða fyrir alla stjórn-
ina.Lúðvik hélt fast við ákvörðun
sina. 23. mai hafði Hermann Jón-
asson boðað rikisráðsfund þar
sem hann ætlaði að tilkynna
stjórnarslit. Þá fyrst lét Alþýðu-
flokkurinn undan og féllst á efni
nýrrar reglugerðar án undan-
genginna samninga við NATO.
Hins vegar hélt Sjálfstæðisflokk-
urinn afstöðu sinni til streitu.
Astæðan til þess að Alþýöubanda-
laginu tókst að knýja fram út-
færslu landhelginnar i 12 milur
var þvi sú að þjóðin var einhuga
gegn undansláttarmönnum i
stjómarandstöðu og i stjóminni
sjálfri.
„Svikarar” og
„griðníðingar”
En ástæðan til þess að forustu-
menn þessara þriggja flokka voru
ýmist deigir eða andvigir út-
færslu landhelginnar var sú að
þeir tóku NATO fram yfir is-
lenska hagsmuni. 1 þvi skyni að
renna rökum undir þá kenningu
var búin til sú áróðurslumma að
útfærsla landhelginnar og áhug-
inn á henni af hálfu Alþýðubanda-
lagsins væri til þess eins að reka
rýtinginn i bak Nató. Vora for-
ustumenn Alþýðubandalagsins
kallaðir ,,svikarar”, „griðniðing-
ar”, sem væru við útfærsiu land-
helginnar einasta að hlýða fyrir-
mælum frá Moskvu. Þessi orð
vora úr Visi, en eitt stjórnarblað-
anna, Alþýðubiaðið, sagði að með
útfærslu landhelginnar væru
kommúnistar að iðka „ljótan
leik”. Tilgangur hans væri ,,að
slita Island úr tengslum við vest-
rænar þjóðir, að sprengja sam-
vinnu íslendinga við þær.” Sagði
blaðið að útfærslan jafngilti þvi
,,að móðga á hinn freklegasta
hátt þær þjóðir sem við deildum
við um þessi mál.”
Það var þvi umhyggjan fyrir
Atlantshafsbandalaginu sem réði
úrslitum um afstöðu ieiðtoga Al- r
þýðuflokksins og Sjálfstæðis- 1
flokksins 1958.
I Boulogneskógi
við París
Það var nákvæmlega sama við-
horfið sem réði nauðungarsamn-
ingunum 1961. Þá skuldbundu is-
lensk stjórnvöld sig til þess að
taka upp samninga við breta ef til
mála kæmi að islendingar vildu
stækka landhelgina úr 12 sjómil-
um. Ef bretar ekki vildu sætta sig
viðútfærslu átti að skjóta málinu
til alþjóðadómstólsins i Haag.
Það er nauðsynlegt nú þegar
ráðamenn þjóðarinnar era enn
einu sinni komnir á svartakaf i
makk við Nató að rifja það upp
hvaða afleiðingar það hafði i för
með sér 1961, þegar Alþýðu-
bandalagið var utan stjórnar.
Bretarhöfðu tapað þorskastrið-
inu sem hófst 1958. Þeir veiddu
mjög litiðog árangur þeirra varð
hverfandi i fiskveiðum. En i land-
inu jókst jafnt og þétt andúð þjóð-
arinnar i Atlantshafsbandalaginu
en það voru eins og siðar
Nató-herskip sem studdu sjóræn-
ingja bretanna og vörðu veiði-
þjófnaðinn. Mjög fljótlega eftir
myndun viðreisnarstjórnarinnar
hófst leynimakk stjórnarinnar við
Nató. Alþýðublaðið viðurkenndi i
mars 1961 „fimm mánaða starf á
bak við luktar dyr”. Úrslitaum-
ræðan um þetta mál fór fram i
Boulogne-skógi við París þar sem
þávoru aðalstöðvar Nato, 16. des.
1960. Þar ræddust þeir við Guð-
mundur 1. Guðmundsson og Alec
Douglas Home. En málinu var
haldið leyndu þar til mörgum
mánuðum seinna.þvi eftir var að
handjárna stjórnarliðið. Meðan
þær athafnir stóðu yfir var hik-
laust logið að þjóðinni og alþingi
um að ekkert hefbi gerst.
Guðmundur 1. Guðmundsson
sagði tam. á alþingi 6. febrúar
1961:
„i þessum tillögum kom ekki
fram nein tillaga eða neitt tilboð
af islands hálfu um lausn máisins
og við höfum ckki heldur siðar
sett fram neina slíka tillögu.”
1 lok febrúar var „uppkastið”
lagt fyrir alþingi. Hættulegasta
ákvæði þess var auðvitað að is-
lendingar skuldbundu sig til þess
að færa ekki út fiskveiðilögsög-
una nema bretar samþykktu eða
alþjóðadómstóllinn i Haag úr-
skurðaði. I umræðunum vöruðu
talsmenn Alþýðubandalagsins
eindregið við þessu ákvæði samn-
ingsins einkum vegna þess að
fljótt myndi nauðsynin krefjast
þess, að færa landhelgina út enn
frekar. Lúðvik Jósepsson sagði i
umræðunum:
„Ég er heldur ekki i nokkrum
vafa um það, að sú mun þróunin
verða, að eftir nokkur ár verður
12 m Ilna beitið viðurkcnnt sem al-
menn iandheigi nokkurn veginn
með öllum þjóðum i heiminum,
og þá þykir þaö alveg sjálfsagt að
strandríki hafi ekki aðeins 12
milna fiskveiðilandhelgi, heldur
hafi strandrikið miklum mun
stærri fiskveiðilögsögu út frá sin-
um ströndum.”
Meira að segja Bjarni Bene-
diktsson sem þvingaði málið i
gegn á alþingi viðurkenndi að á
þvi gæti orðið löng bið að alþjóða-
dómstóllinn nokkurn tima viður-
kenndi rétt okkar yfir landgrunn-
inu að stærri hluta:
„Ég játa, að það kann að
verða löng bið, þangaö til við
fáum alþjóðasamþykkt eða
viðurkenningu einstakra rikja
fyrir rétti okkar yfir land-
grunninu aðeinhverju eða öllu
leyti.”
En af hverju vora stjórnarliöar
aö knýja þennan samning fram,
sem gerður var í bækistöðvum
Nató nokkrum mánuðum áður?
Svarið við þeirri spurningu fæst
við að skoða viðbrögð ihaldsblað-
anna og breiðsiðuuppslátt Al-
þýðublaðsins 8. mars 1961, en þar
sagði: „Takmark kommúnista er
að spilla sambúðinni við Nató”.
Það var fylgispektin viðNató sem
réði gerðum stjórnarliðanna.
Ekkert annað komst að i þeirra
huga. 1961 var Alþýðubandalagið
ekki i rikisstjórn til þess að
hindra óhæfuverkin, sem ihaldið
knúði fram.
„Fruntaskapur” og
„siöleysi”
lOárum eftir að þessir atburðir
gerðust var mynduð og vildi
einungis biða eftir úrslitum haf-
réttarráðstefnunnar. Landhelgin
væri semsé ekki einu sinni 50 mil-
ur i dag ef sú stefna hefði ráðið
þvi ekki sér enn fyrir endann á
hafréttarráðstefnunni. Alþýðu-
flokkurinn tók kröftuglega undir
og kallaði tillöguna um 50 milna
landhelgi „fruntaskap”, „dóna-
skap”og „æfintýramennsku” og
„siðleysi” svo fátt eitt sé nefnt.
Vinstristjórnin færði landhelgina
út og losaði þjóðina af klafa
Haag-dómstólsins. En i barátt-
unni um 50 milna landhelgina.
heyrðist enn i Nató-dindlunum
hér á landi: Það verður að semja!
Það má ekki spilla samkomulag-
inu við vestrænar vinaþjóðir!
Kommúnistar vilja spilla sam-
starfinu í Nató! Jafnframt gaf
Morgunblaðið i sifellu i skyn að
þjóðin væri upp á kant við vinstri-
stjórnina i landhelgismálinu. Hún
hefði ekkert umboð hennar, þvi
þarréðu kommúnistar öllu. Morg-
unblaðið kallaði þannig yfir þjóð-
ina breska herskipaofbeldið með
áróðri sinum. Enn tókst að vinna
sigur i landhelgismálinu samt
sem áður og enn vora bretar á
undanhaldi. En þá hófust utan-
stefnur á nýjan leik.
Óheilindi Ólafs
Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra vinstristjórnar fór til
London og lýsti þvi yfir áður en
hann fórutan að hann ætlaði eng-
ar tillögur að flytja i London að-
eins að kanna hvort eitthvað nýtt
kæmi fram af hálfu breta. Þegar
hann kom út kom i ljós að hann
hafði logið að samstarfsmönnum
sinum i rikisstjórninni. Hann var
fyrstur manna til þess að flytja
tillögur i London og hann kom
heim með tillögurnar sem úr-
slitakosti sina og breta. Alþýðu-
bandalagið féllstá tillögurnar þar
sem i þeim fólst viðurkenning
breta á rétti islendinga til 50
milnanna og þar sem Ólafur hót-
aði stjórnarslitum ef ekki allir
ráðhérrar stjórnarflokkanna
samþykktu tillögurnar. Ástæð-
urnar til þessara óheilinda Ólafs
Jóhannessonar i vinstri stjórninni
eru tvær. I fyrsta lagi var At-
lantshafsbandalagið orðið óvin-
sælt á Islandi og i annan stað ótt-
aðist ólafur sifellda fylgisaukn-
ingu Alþýðubandalagsins, sem
hafði haft ótviræða forustu innan
stjórnarinnar um útfærsluna i 50
sjómilur.
En i þetta skiptið kom Nató
hvergi við sögu i sama hátt og
1961. Það hindraði stjórnaraðild
Alþýðubandalagsins.
Hættulegur -
málatilbúningur
Enn er komið til útfærslu land-
helginnar. 1 þetta sinn kemur það
i hlut rikisstjórna Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokksins
að færa landhelgina út og nú i 200
milur, en þá stefnu hafði vinstri-
stjórnin áður markað. Runnir eru
út samningar um veiðar útlend-
inga innan landhelginnar, en rik-
isstjórnin hefur þrátt fyrir and-
stöðu meirihluta þjóðarinnar gert
samninga við vestur-þjóðverja.
Ástæðan til þess að Sjálfstæðis-
flokkurinn féllst á að standa að
útfærslu i 200 milur var sú að
þjóðin hafði fengið viðbjóð á
stefnu hans i landhelgismálinu i
deilunni við breta um 50 milurn-
ar. Hann vissi að hann átti ekki
annars úrkosti en að reyna að
hunskast með og þess vegna töl-
uðu ráðamenn hans um að þeir
vildu fá sem stærsta landhelgi,
200 sjómilur. Fáir trúðu á að for-
usta flokksins meinti nokkuð með
þessum yfirlýsingum og þeir sem
eldri eru mundu eftir samskonar
yfirlýsingum frá 1958. Þá vildi
Sjálfstæðisf lokkurinn sem
stærsta landhelgi að eigin sögn,
en Nató átti að ákveða stærð
hennar. Því miður virðist það
sama uppi á teningnum nú. Sjálf-
stæðisflokkur hefur til þessa vilj-
að vlsa öllum vandamálum land-
helgismálsins til Nató, enda þótt
landhelgismálið sé okkar innan-
rikismál sem komi Nató eða öðr-
um útlendingum ekki við. Það er
Fulltrúi islands hjá Nató, til vinstri, Tómas Tómasson, og fulltrúi Nató á islandi, til hægri, Magnús
Þórðarson.
Landhelgismáliö er innanríkismál okkar,
en herskipin tilheyra hernaöarbandalaginu