Þjóðviljinn - 03.03.1976, Qupperneq 5

Miðvikudagur 3. mars 1976. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5

Hvernig á að skipta brauðinu?
A bandarískt korn eftir að
hafa viðtækari pólitisk áhrif en
jafnvel herbúnaður rikisins?
• Bandaríkin eiga stœrsta
matvœlaforðabúr heims?
• Hvað gerist þegar þeir beita
því í valdabaráttunni?
Foodpower — m'atvælaveidi
er hugtak sem nú ryöur sér til
rúms i efnahagslegri og póli-
tiskri valdabaráttu i heiminum.
Nær helmingur af matvæla-
framleiðslu heimsins er f
Bandarikjunum. Það lætur
nærri að Bandarikin og Kanada
til samans séu I
einokunaraðstöðu varðandi sölu
á matvælum i heiminum. Nærri
öll lönd heims þurfa að flytja inn
matvæli: þess vegna hafa
Bandarikin með útfiutningsað-
stöðu sinni á matvælum álika
sterkt vopn i höndum og
OPEC-rikin hafa með oliuút-
fiutningi sinum. Og i Banda-
rikjunum eru menn að bolla-
leggja um það hvernig nýta
skuii vaidið yfir matvælum
handa mannkyninu.
Það eru aðeins tvenns konar
hráefni sem koma eigendum
sinum i valdaaðstöðu að áliti
Earl Butz, landbúnaðar-
ráðherra Bandarikjanna, og
það eru matvæli og olia. Hann
talar um „agripower”
(landbúnaðarveldi) og „petro-
power” (oliuveldi).
Þegar til lengdar lætur verða
völdin yfir matvælum mikil-
vægari en oliuvöldin, segir hann
i viðtalif bandariska timaritinu
Business Week
öllum kemur saman um að
Bandarikin hafi mest ráð yfir
matvælum af öllum rikjum. A
sama tima og matvælaskortur
hrjáir margar þjóðir og hungur
sverfur að miljónum manna,
aukast matarbirgðirnar i
Bandarikjunum. Matvælafram-
leiðslan iheiminum i heild hefur
lengi verið hættulega litil, en
eigi að siður hrúgast upp matur
i Bandarikjunum i sifellt aukn-
um mæli.
Þær tillögur verða sifellt
háværari i Bandarikjunum sem
krefjast þess að bandarikja-
menn notfæri sér þetta ástand á
pólitiska sviðinu. Ford forseti
og Kissinger utanrikisráðherra
hafa margsinnis minnst á það i
ræðum sinum siðasta misserið
að Bandarikin eigi stærsta
komforðabúr heims, en þessir
ráðamenn hafa látið nægja að
benda þrásinnis á þetta án þess
að hóta neinu beinlinis.
í grein i New York Times i
desember s.l. segir Robert O.
Anderson, formælandi eins
stærsta oliuhrings Bandarikj-
anna Atlantic Richfield
Company: — Við höfum þegar
notað matvælin i pólitiskum til-
gangi á sama hátt og
OPEC-löngin hafa notað oliuna.
Ekki er vist að bandarískir
ráðamenn samþykki þetta, en
þeim öflum virðist stöðugt vaxa
ásmegin i Bandarikjunum sem
vilja framkvæma slika stefnu
skýlaust.
Þvinganir
í Bandariska þinginu hafa
undanfarið komið fram tillögur
um að Bandarikin notfærðu sér
matvælavopnið i baráttunni við
Sovétrikin um áhrif og aðstöðu i
Angóla. Samkvæmt sllkum til-
lögum átti að beita sovétmenn
þvingunum með þvi að hóta
þeim að tekið yrði fyrir hveiti-
innflutninginn frá Banda-
rikjunum. Ford forseti hefur
hins vegar visað slikum til-
lögum á bug, og taldi slikt
óviturlegt þar sem sovétmenn
gætuþráttfyriralltkomistaf án
bandariska hveitisins. En Ford
hótaði i ræðu 5. janúar s.l. að
beita öðrum „takmörkuöum aö-
gerðum” til að reyna aö hindra
sigurgöngu MPLA i Angólu, en
hann útskýrði það ekki nánar.
Margt bendir samt til þess að
bandarisk stjórnvöld hafi þegar
notað þessa valdaaðstöðu sina i
samningaumræðum við Sovét-
menn. Margar heimildir greina
frá þvi að bandarikjamenn hafi
sett það skilyrði fyrir hveiti-
sölunni að sovétmenn létu af-
skiptalausar tilraunir
Kissingers til að miðla málum
milli egypta og israela um
Sinaimálið. Business Week
hefur eftir Butz landbúnaðar-
ráðherra:
— Sovétmenn hefðu getað
hindrað samkomulagið milli
egypta og israela meóan
Kissinger var að flögra á milli
þeirra. Það sem olli þvl aö
sovétmenn héldu að sér
höndum, var eingöngu þörf
þeirra á matvælum úr nægta-
búri Bandarikjanna, segir Butz.
Matvælavopnið á lofti
Bandariski landbúnaðarráð-
herrann þykir nokkuð vigreifur
maður þegar hann sveiflar mat-
vælavopninu. Hann segir enn-
fremur — þegar ég heimsótti
Egyptaland fyrir ári færði ég
þeim dálitið af hveiti (200 þús-
und lestir að verðmæti 37 mil-
jónir dollara). Hann þykist hafa
það eftir Anvar Sadat egypta-
landsforseta að ef hægt væri að
bæta efnahagsástandið heima
fyrir I Egyptalandi, þá væri
hægt að koma á jafnvægi i
stjórnmálum landsins og „snúa
sjónarmiðum þjóðarinnar frá
styrjöld”. Bandariski landbún-
aðarráðherrann og Sadat hafi
siðan gert með sér samkomulag
um að Sadat mætti selja hveitið
og nota andvirðið til að bæta
ástandið heima fyrir t.d. með
vegagerð. — Þetta er land-
búnaðarvald og verkfærið er
matvæli segir Butz við Business
Week.
Matvælasamningur Banda-
rikjanna og Sovétrikjanna sem
liklega er stærsti samningur
sinnar tegundar i sögunni,
geymir mörg athyglisverð
ákvæði. Samkvæmt honum
kaupa sovétmenn a.m.k. 6 mil-
jónir lesta af hveiti og mais ár-
lega næstu fimm árin frá
Bandarikjunum frá 1. október
s. l. að telja. Aftur á móti er
talað um að bandarikjamenn
kaupi i staðinn oliu frá Sovét-
rikjunum á verði sem er lægra
en oliuverðið hjá OPEC-löndun-
um.
Margir ætla að bandarikja-
menn geti notfært sér matvæla-
birgðir sinar til að tryggja sér
hráefni af ýmsu tagi. Þeir verða
t. d. að flytja inn 21 tegund af
málmum, sem eru þeim ómiss-
andi. Seljendurnir eru i flestum
tilfellum lönd sem kaupa i
staðinn mikið af bandariskum
matvælum. Hér má nefna Ind-
land sem selur titan til Banda-
rikjanna og sovétmenn hafa selt
þangað króm. Eina oliulandið
sem i einhverjum mæli flytur
inn matvæli frá Bandarikjun-
um, er Iran.
Árið 1975 var mjög gott
uppskeruár i Bandarikjunum,
en á sama tima var mikill upp-
skerubrestur i Sovétrikjunum.
Uppskera sovétmanna var 50
miljónum lesta undir áætlun
(160 milj. lestir i stað 215). 1
Vestur-Evrópu var uppskeran
lika minni en áætlað var, og allt
styrkti þetta stöðu Banda-
rikjanna i þessum efnum.
Hvernig beita þeir
vopninu?
Fyrir siðari heimsstyrjöldina
voru flutt út matvæli frá öllum
heimshlutum nema
Vestur-Evrópu. T.d. fluttu
Austurevrópurikin og riki
rómönsku Ameriku út álika
mikið af matvælum og Banda-
rikin. Eftir heimsstyrjöldina
gjörbreyttist þetta. Af 115 lönd-
um sem til eru skýrslur um, eru
aðeins örfá sem flytja út mat-
væli (Bandarikin, Kanada,
Frakkland, Astralia, Argentina
og Suður-afrika). Bandariskir
sérfræðingar telja að Banda-
rikin muni hafa 13 miljarða
dollara I tekjur af matvælaút-
flutningi siðasta árs, en sú upp-
hæð nægir til að greiða helming
kostnaðar af oliuinnflutningn-
um.
Að lokum skulu hér tilgreind
ummæli úr skýrslu frá banda-
risku leyniþjónustunni, CIA:
A næstuáratugum munu áhrif
og völd Bandarikjanna aukast
verulega vegna umframfram-
leiðslu bandarikjamanna á mat-
vælum. Sérstaklega mun þetta
styrkja stöðu Bandarfkjanna
gagnvart þróunarlöndunum,
þar sem matvælaskortur og
hungur er landlægt. Eftir þvi
sem maivælaeftirspurnin eykst
verða bandaríkjamenn i aukn-
um mæli að ákveða það, hversu
mikill hluti úr forðabúri þeirra
skuli fara til rikra landa sem
geta borgað og hve mikill hluti
til hins sveltandi hluta heims-
byggðarinnar.
—Byggt á BW
Butz landbúnaðarráöherra
svciflar vopni sinu
EBE þríklofið í
landhelgLsniálimi
Brflssel 1/3 reuter ntb — Utan-
rikisráðherrar aðildarríkja EBE
klofnuðu I dag i þrjár fylkingar i
afstöðunni til landhelgismála
bandalagsins.
Fastanefnd EBE hafði lagt
fram tillögu um að bandalags-
löndin tækju sér 200 milna efna-
hagslögsögu, en að þau mættu
veiða upp að tólf milum hvert hjá
öðru. Bretar og irar lýstu sig and-
viga tillögunni þar sem fiskimið
þeirra þyrftu á meiri vernd að
halda en fram kæmi i tillögunni.
Callaghan utanrikisráðherra
breta setti þessi mótmæli fram,en
nefndi ekki hve stóra landhelgi
bretar krefðust.
A hinn bóginn kváðu danir,
frakkar og belgar of langt gengið
með 12 milna reglunni þar sem
fiskimenn þeirra væru mjög háðir
þvi aö veiða við strendur annarra
bandalagslanda.
Hans-Jtirgen Wischnewski að
stoðarutanrikisráðherra Vestur-
Þýskalands kvaðst hins vegar
vera ánægður með tillögur
nefndarinnar sem hann kvað
mynda góðan grundvöll fyrir
sameiginlega stefnumótun
bandalagsins i landhelgismálum.
Utanrikisráðherra Irlands,
Carret Fitzgerald, kvaðst vera
sammála Callaghan um að 12
milna lögsaga væri ófullnægjandi
en sagði að ráðherrar bandalags-
ins væru sammála um að brýn
nauðsyn væri á að EBE mótaði
sameiginlega stefnu i hafréttar-
málum áður en hafréttarráð-
stefna SÞ kæmi saman næst 15.
mars nk. i New York.