Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 15

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. desember 1976
Föstudagur 24. desember 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA i!5
Jólagæla
fyrir
born
Nú er veðrið bjart og blitt,
brúnir gyllir sól,
myrkrið bráðum búið
og blessuð komin jói.
Minnumst barnsins sem bar
birtu i þennan heim.
öll við skulum auðmjúk lúta
öðlingi þeim.
Þótt nú sé svelluð gata og grund,
gleymum ekki þvi
að vorsól jafnan vekur
viðkvæm blóm á ný.
Minnumst barnsins o.s.frv.
Ljóssins hátið ljómar senn,
liður hjá og dvin
Eins og gullinn geisli
glampar hann inn til þin.
Minnumst barnsins sem bar
birtu i þennan heim.
öil við skulum auðmjúk lúta
öðlingi þeim.
Hjörleifur Guðmundsson.
Jóla-
sveinninn
og
börnin:
Sumir segja, að börn nú-
tímans séu bráðþroskaðri
en börn fyrir nokkrum ár-
um eða áratugum. Þeir
hinir sömu segja að vegna
aukinnar fjölmiðlunar viti
þau sannleikann um ýmis-
legt, sem börn hafa tekið
sem sannleika, miklu fyrr
en áður var. Inní þetta
kemur vitaskuld sagan um
jólasveininn. Það eru ekki
mörg ár síðan börn trúðu á
tilvist jólasveinsins í fjöll-
unum fram til 10 eða 11 ára
aldurs og ekki margir ára-
tugir síðan börn efuðust
ekki fyrr en um fermingu.
En nú er þetta breytt.
Hvenær hætta börn
nútímans að trúa á tilvist
jólasveinsins í f jöllunum?
Okkur datt í hug að taka
nokkur börn tali og spyrja
þau um þetta atr., börn á
aldrinum 5 til 11 ára. Þar
sem aðeins eitt barn af
hverjum aldursflokki var
tekið tali má ekki líta á
þetta sem neina algilda
könnun og að niðurstaða
hennar sé endilega rétt,
f jarri því. En eigi að síður
sér maður við svona litla
könnun hvenær börnín taka
að efast um tilvist jóla-
sveinsins og hvenær þau
hætta að trúa því að hann
sé til, svona nokkurnveg-
inn. Við byrjuðum á þvi að
ræða við 5 ára krakka og
héldum síðan áfram upp á
við til 11 ára aldurs.
Bjarki Sigfússon
5 ára
„Auðvitað er jólasveinninn til,
ég hef séð hann sjálfur.”
— Hvar á hann heima?
„Hvað er þetta maður, auðvit-
að i fjöllunum, veistu ekki að
hann á heima þar”?
— Ertu viss um að þessi jóla-
sveinn sem þú hefur séð sé alvöru
jólasveinn?
„Auðvitað, ég var alveg uppvið
hann. Svo setur hann lika alltaf
gott i skóinn minn i glugganum”.
— Hvernig getur hann það ef
glugginn er lokaður?
„Ég passa að hann sé alltaf
opinn Svo kemur hann og teygir
hendina inn og lætur gottið i skó-
inn. Það má ekki loka gluggan-
um. Ég var á jólaballi einu sinni
og þar var alvöru jólasveinn. En
svo eru lika til platjólasveinar.
Það eru bara menn sem klæða sig
alveg eins og alvöru jólasveinn-
inn. Þeir sem voru á Austurvelli
um daginn eru svoleiðis jóla-
sveinar.
— En þeir sem koma i sjón-
varpið?
„Það eru alvöru jólasveinar.”
— Ertu hræddur við jólasvein-
inn?
„Ég, hneiii. Það eru bara
sm'ákrakkar sem eru hrædd við
hann.
— Hefurðu reynt að vaka eftir
honum þegar hann kemur með
gott i skóinn?
„Nei, aldrei... jú annars, einu
sinni en ég sofnaði óvart.” Það
þýðir vist heldur ekki neitt, hann
kemur ekki fyrr en maður er
sofnaður.”
Sólveig
Sveinbjörnsdóttir
6 ára
„Jólasveinninn á heima á
fjöllunum, mamma segir það”
„Hvað er þetta maður, auðvitað á hann
heima á fjöllunum”
— Ertu alveg viss?
„Já, alveg viss, svo hef ég lika
séð hann, tvisvar meira að segja.
Hann er voða skrýtinn karl jóla-
sveinninn, en hann er ofsa
skemmtilegur. Sá sem kom á
jólaballið var voða skemmtilegur
og ég held að hann hafi verið góð-
ur. Veistu hvað mamma þeirra
heitir? Hún heitir Grýla og er ljót.
— Hvernig getur svona ljót
kerling eins og Grýla átt góða
krakka eins og jólasveinana?
„Það er svoldið skrýtiö, en ætli
þeir séu ekki svona góðir af þvi
þeir koma á jólunum, þá eiga allir
að vera góðir.”
— Hefurðu fengið gott i skóinn
frá jólasveininum?
„Já, alltaf. Ég set skóinn út i
glugga og svo kemur hann með
gottið þegar ég er sofnuð”.
— Hefurðu reynt að vaka eftir
honum?
„Það þýðir ekki neitt, hann bið-
ur alltaf þar til maður er sofnað-
ur. Krakkar mega ekki sjá hann á
nóttunni, eða kvöldin, bara á jóla-
ballinu og á daginn og svoleiðis.
— Varstu hrædd við jólasvein-
inn á jólaballinu?
„Nei, ekki neitt, bara litlu
krakkarnir, nema bróðir minn,
hann var minnstur af öllum en
var samt ekkert hræddur við jóla-
sveininn”.
Páll Kristjánsson
7 ára
— Veistu hvar jólasveinninn á
heima?
„Ætli það sé ekki i Esjunni,
annars er hann ekki til i alvör-
unni, það eru bara menn sem
leika jólasveina. Ég sá það alveg
einu sinni. Þá kom maður uppi
skóla og sagðist vera jólasveinn
og var i búningi, en hann var bara
með venjulegt svart skegg, en
ekki hvitt eins og jólasveinar. Og
svo var hann ekki einu sinni með
neinn poka”.
— Hvernig datt þér það i
hug að jólasveinninn væri ekki til,
var það þegar þú sást þennan
með svarta skeggið?
„Já, og svo fattaði ég það
bara”.
— Ertu alveg, alveg viss um að
hann sé ekki til?
„Já, núna er ég alveg viss, en
fyrir jólin i fyrra var ég ekki
viss”.
— Setur þú skóinn úti glugga?
„Neihei, þaö er bara mamma
sem setur gott i skóinn og þegar
maður trúir ekki lengur að jóla-
sveinninn sé til, þá setur hún ekk-
ert i hann.”
— Heldurðu að allir i þinum
bekk trúi þvi að jólasveinninnn sé
ekki til i alvöru?
„Nei, einn strákur trúir þvi
alveg að hann sé til. Við vorum að
segja honum að hann væri ekki
til, en það var alvég sama, hann
trúði þvi”.
— Bara einn strákur?
„Kannski eru fleiri, það getur
verið”.
— Fannst þér samt ekki meira
gaman meðan þú trúðir þvi að
jólasveinninn væri til?
„Jú, það var voða gaman,
miklu meira gaman en núna þeg-
ar maður veit að jólasveinninn er
bara plat”.
— Vildirðu missa jólasveininn
úr sjónvarpinu og af jólaböllun-
um í
„Nei, það vildi ég ekki, hann
verður að koma á jólaballið og i
sjónvarpið, annars er ekkert
gaman og ekki neitt jólaball held-
ur”.
Jón Þór
Guðmundsson
8 ára
„Veistu það að ég held að það
séu engir alvöru jólasveinar til,
ég held að ég sé alveg viss. Það
eru bara karlar, sem klæða sig i
jólasveinaföt og leika jólasveina.
— Hvernig komst þú að þessu?
„Ég bara fór að vita þetta
svona. Og svo setti ég einu sinni
skóinn úti glugga og svo gat ég
ekki sofnað en mamma hélt að ég
væri sofandi og kom og setti gott i
skóinn og svo voru lika stóru
strákarnir að tala um að engir
alvöru jólasveinar væru til.
— Heldurðu að allir krakkarnir
i þinum bekk viti að jólasveinar
eru ekki til?
„Já, allir vita það, nema
kannski tveir, þeir eru stundum
að segja að jólasveinninn sé til,
en þeir fatta þetta áreiðanlega
bráðum”.
— Seturðu skóinn út i glugga?
„Já, alltaf, en ég geri það bara
til að dobbla mömmu um gottiri.
Ég sagði henni það ekki þegar ég
fattaði að hún setti gott i skóinn,
þá hefði hún kannski hætt að gera
það.
— Finnst þér þá ekki asnalegt
að sjá jólasvein á jólaballinu eða i
sjónvarpinu?
„Nei, það er ekkert asnalegt,
það verður að vera jólasveinn ^
jólaballinu og i sjónvarpinu og á
Austurvelli, annars væri ekkert
gaman”.
Lára
Há Ifdá na rdóttir
9 ára
„Ætli jólasveinninn eigi ekki
heima uppá fjöllunum, annars
trúi ég þvi ekki að alvöru jóla-
sveinar séu til”.
— Ertu alveg viss?
„Ja, næstum þvi alveg. Ég held
að það séu bara menn sem klæða
sig i jólasveinabúning”.
— Setur þú samt skóinn enn út i
glugga?
„Já”.
— Hversvegna, ef jólasveinninn
er ekki til?
„Bara. Ætli mamma setji ekki
gottið i skóinn, ég hugsa það, hún
sagði það lika einu sinni. En ég
set skóinn samt út i glugga”.
— Hvenær vissirðu að jóla-
sveinar væru ekki til i alvörunni?
„I fyrra. Aður trúðiég þvi alltaf
að þeir væru til”.
— Var ekki meira gaman með-
an þú hélst að þeir væru til i
alvöru?
„Jú, og þá trúði ég þvi lika að
Grýla væri mamma þeirra. En
þótt ég trúi ekki að jólasveinninn
sé til i alvörunni, þá vil ég að þeir
komi á jólaballið og i barnatima
sjónvarpsins”.
Arnheiöur
Bergsteinsdóttir
10 ára
„Auðvitað eru engir alvöru
jólasveinar til, heldur þú að mað-
ur sé eitthvað smábarn, já ég er
alveg handviss um að þeir eru
ekki til i alvöru”.
— Seturðu skóinn út i glugga?
„Já ég geri það”
— Er það ekkert smábarna-
legt?
„Nei, ég geri það bara til að
græða gott af mömmu. Ég veit
alveg að hún setur gottið i skóinn,
ég sá hana gera það einu sinni. Þá
hélt hún að ég væri sofnuð, en ég
var vakandi”.
— Var það þá sem þú hættir að
trúa að jólasveinninn væri til?
„Já, já, og eins voru krakkarn-
ir að tala um að hann væri ekki til
i alvörunni. Ætli ég hafi ekki verið
7 ára þegar það var.
— En hætti mamma þin ekki að
setja gott i skóinn þegar hún vissi
að þú trúðir ekki lengur á jóla-
sveininn?
„Nei, tvar bróðir er svo litill að
hann trúir þvi að jólasveinninn sé
til og setur skóinn út i glugga og
þá getur mamma ekki annað en
sett i minn skó lika”.
— Finnst þér ekki leiðinlegt að
vita það núna að jólasveinninn er
ekki til i alvöru?
„Nei, ekki þegar maður er
orðin svona stór, en það var voða
gaman meðan maður hélt að
hann væri til og Grýla væri
mamma hans og svoleiðis”.
Nanna Dröfn
Sigurdórsdóttir
11 ára
Jólasveinninn getur ekki verið
til i alvöru, hann gæti ekki búið á
fjöllunum. Það gæti enginn mað-
ur lifað þar”.
— Hver segir að hann sé ekki til
i alvörunni?
„Við vitum það bara krakkarn-
ir. Svo hef ég lika séð mömmu
setja gott i skóinn, þá vissi ég að
hann væri ekki til, það er langt
siðan það var”.
— Heldurðu að fólk sé þá bara
að skrökva að krökkunum að
jólasveinninn sé til?
„Þetta er bara hjátrú i fólkinu
auðvitað”
— Hvað heldurðu að þú hafir
verið gömul þegar þú hættir að
trúa að jólasveinninn væri til?
„Svona 7 eða 8 ára. Þá vissu
allir'krakkarnir i minum bekk að
hann væri ekki til i alvöru”
— En þú setur nú samt skóinn
úti glugga?
„Já ég geri það, en það er bara
til að fá gott frá mömmu, hún set-
ur alltaf eitthvað smávegis i
hann”.
— Finnst þér þá ekki heimsku-
legt að jólasveinn skuli koma á
jólaballið og i sjónvarpið og út-
varpið og svoleiðis?
„Nei, hann verður að koma.
annars er ekkert jólaball og engin
jólabarnatimi. Svo er lika til svo
mikið af litlum krökkum, sem
trúa að hann sé til og þau verða að
fá að sjá hann. Svo var lika miklu
meira gaman þegar maður var
litil og trúði þvi að hann væri til,
það var ofsa gaman”.
Bjarki Sigfússon
Jón Þór Guðmundsson
Pált Kristjánsson
Lára Hálfdánardóttir
Arnheiður Bergsteinsdóttir
Nanna Dröfn
Sólveig Sveinbjörnsdóttir
:
mw#>
Það fer ekki hjá því, að
skáld og hagyrðingar
fyllist andagift um og í
kringum jól og tjái hug
sinn til þessarar hátíðar
Ijóssins. Þeir, sem gerst
þykjast vita, telja að
menn hafi gert sér daga-
mun um sólstöður til að
fagna hækkandi sól, allt
frá grárri forneskju.
Síðar tóku kristnir menn
að fagna fæðingu drengs-
ins f rá Nazared og notuðu
þá tækifærið og slógu
þeirri fagnaðarhátíð
sinni saman við jólahald
manna um sólstöður.
Islensk skáld, eins og skáld
annara landa hafa að sjálfsögðu
ort um jólin og jólahald um ald-
ir. Fátt af þeim skáldskap
kunna menn almennt. Þó er þar
undantekning á, þar sem eru
ljóð fyrir börn, um jólin og jóla-
sveinana eftir Jóhannes úr Kötl-
um og Ragnar Jóhannesson, en
segja má að skáldskapur þeirra
um þetta efni sé það eina sem
almenningur kann af jólaskáld-
skap, að undanteknum nokkrum
sálmum sem sungnir eru um
hver jól.
Okkur datt því i hug, að rifja
upp hvað skáld á ýmsum timum
hafa sagtum jólin og jólahaldið.
Þjóðvisur eru margar til um
jól og jólahátiðina. Þannig
hljóðar eitt af eldri jólakvæðum
islenskum:
Hátið ber að höndum ein
hana vér allir prýðum
lýðurinn tendri ljósin hrein
liður að tíðum
liður að helgum tfðum.
í þessu veraldar veldi
veit ég að liöur á
komiö er að kveldi
kveikja vel má.
Herrann skapaði loft og láð,
lýði og blómstrið friða.
Sá var hagur, sem það kunni
að smiða
Annað þjóðkvæði hljóðar svo:
Æðst allra eika
eitt tré ber skjól.
Þar vildi ég leika
þrihelg jól.
Emanúel heitir hann,
herrann minn enn kæri
með visnasöng ég vögguna þina
hræri
Grýlukvæði eru oft tengd jól-
um, enda jólasveinarnir sagðir
synir hennar, þ.e. meðan jóla-
sveinarnir voru taldir hrekkja-
lómar, jafnvel vondir menn, en
ekki fallegir og góðir gamlir
menn sem gengu um og færðu
börnum gjafir, eins og siðar
varð. 1 Grýluþulu segir svo m.a.
Grýla kallar á börnin sin
þegar hún fer að sjóða
til jóla.
„Komið hingað öll til min
ykkur vildi ég bjóða
Leppur, Skreppur
Lápur, Skrápur
og Leiðindarskjóða,
Völustallur og Bjóla”.
Látum útrætt um þjóðkvæði,
en litum á hvernig Stefán frá
Hvitadal yrkir um jól i undur-
fögru kvæöi:
Þau lýsa fegurst
er lækkar sól
i blámaheiði
min bernsku jól.
Er hneig að jólum
mitt hjarta brann.
í dásemd nýrri
hver dagur rann.
En ugg á stundum
mig yfir brá
Og von á mörgu ég vissi þá.
Þvi jólasveinar
úr jökulgeim
tritluðu um fjöllin
og tindust heim.
Ég aldrei sjálfur
þau undur leit.
Hann Kertasniki
og kveldsins sveit.
Ég man, sá lýður
i myrkri ólst.
Og jólakötturinn
jafnan fólst...
Ljóðinu lýkur með þessu
erindi:
Lýstu þeim héðan
er lokast brá,
heilaga guðsmóöir
himnum frá.
I ljóðinu „Jólakvöld” segir
Sigurður Sigurðsson frá Arnar-
holti m.a.
Barnsins kvöld — með
kóngaljós
og jólatré
1 kirkjunni svona vænan blund á
móðurhné
Engan jólakött. En hjólavagn
með innan I
og svo gúmmífugl að kreista
bi, bl, bi.
„Undir jól” eftir Jón
Magnússon.
Þó að fjúki fönn I skjól,
fagnar allt sem lifir
HiIIir undir heilög jól
hæsta fjallið yfir.
Skáldjöfurinn Hjálmar Jóns-
son frá Bólu yrkir svo á jólunum
1871:
jól
Held ég nú loks min hinstu
hörmunga klæddur skugga
fýkur i gjörvöll frelsis skjól
fjöll hylja sól
fátt má öreigan hugga...
Siðan telur skáldið upp raunir
sinar og endar kvæðið þannig:
Son guðs, frá þessu segi ég þér,
sjálfur þvi liðið hefur
allt hvað á jörðu amar mér
i eymdum hér
eflaust þú huggun gefur.
Og i annað sinn kveður
Hjálmar á jólum:
Lifdaga þvi lækkar sólin,
lúrast vinnukraftur minn
ekkert til að jeta um jólin
jek á nú I þetta sinn.
öll eru slitin iöjutólin
ellin hrukkar gráa kinn,
færa mig i feigðarkjólinn
forlög manna skilgetin.
Séra Bjarni Gissurarson
(1621-1712) segir svo m.a. i
kvæði er hann nefnir „Söngvisa
á jólahátiðinni”
Fögur jól
fagra sól
færðu I mitt hús.
Ég vil glaður
játa það
minn Jesú
þú ert skjól,
sæla sól,
sanna lif hrós,
bótin meina,
braut hreina
bjarta ljós.
Þá eru til nokkrir málshættir
tengdir jólum og þá auðvitað
stuðlaðir, eins og allir góöir
málshættir.
„Ekki eru ætið jól”
„Far þú vel, svo fóru jólin”.
t Ljóðinu „Jólin okkar” eftir
Jóhannes úr Kötlum, sem hann
yrkir ungur maður segir svo
m.a.
Nú birtist heiminum heilög
sól.
Nú heilsa börnunum dyrðleg jól.
Nú glaðnar hið innra og ytra,
þvi allstaðar Ijósin glitra.
Og hundruð þúsunda hjörtu slá
i hljóöustu bæn, i æðstu þrá
og alheimsins taugar titra...
Siðan orti Jóhannes ljóð sem
hann nefnir „Jólanótt”
Kerti loga, gul og græn og
blá
—gleðin kemur, eins og skip að
landi
fullt af þvi sem allir elska
og þrá
—enginn maður vill aö skipið
strandi.
Laufabrauðið, litil jólastjarna
lýsir hugskot gamalmenna og
barna.
Jesú Kristur kemur hér i nótt,
kannski á ösnu, máski á brúnum
hesti.
Trúuð hjón, sem tala aldrei ljótt
taka á móti hinum þrevtta
gesti.
Herrann brosir, horfir milt á
frúna
hann má ekki vera aö slóra
núna.
Úti heirni er allt i grænum
-andskotinn
sjo
heilum
þar
löndum ræður.
Ljóssins fursti finnur aldrei ró,
fyrr en allir veröa góðir bræður,
Júðans ríki jóla sinna biður
Jesú Kristur út i myrkrið rióur
örn Arnarson um jóla-
klukkurnar og kvæði byrjar
þannig:
Jólaklukkur kalla
hvelluin hreim.
Hljómar þessir gjalla
um allan heim.
Ómar þessir berast
yfir stærstu höf
upp til jökulfrera
niður i dýpstu gröf..
Við skulum ljúka þessum
skrifum með ljóöinu Jól, eftir
örn Arnarson, fegursta jóla-
kvæði, sem undirritaður hefur
lesið.
Jól
Nú rennur jólastjarna
og stafa geislum lætur
á strák i nýju buxum
og telpu i nýjum kjól.
Hve kertaljósin skina
og sykurinn er sætur
og söngurinn er fagur
er börnin halda jól.
Og mitt i allri dýrðinni
krakkakrili grætur
—það kemur stundum fyrir,
að börnin gráta um jól—
en bráðum gleymist sorgin
og barnið huggast lætur
og brosir gegnum tárin,
sem fifill móti sól.
Þá klappa litlar hendur,
og dansa fimir fætur,
og fögrum jólagjöfum
er dreift um borð og stól.
Nú rætast margar vonir
og draumar dags og nætur.
Ó, dæmalaust er gaman
að lifa svona jól.
Og ellin tekur hlutdeild
i helgi jólanætur
er heirnur skrýðist Ijóma
frá barnsins jólasól.
En innst í hugans leynum
er litið barn sem grætur
og litla barnið grætur
að það fær engin jól.
—S.dór