Þjóðviljinn - 29.01.1977, Page 7

Laugardagur 29. janúar 1977 ÞJóÐVILJINN — SIÐA — 7
XdagskrX
Nátttröll og draugar
Frá þvi um miftjan siBasta
áratug, þegar iönaöarþjóBirnar
fóru almennt aö gera sér grein
fyrir lishættulegum afleiöingum
iönaöarmengunar, hefur þrengt
mjög aö umsvifamöguleikum
alþjóöaauöhringa i þessum
löndum. Hafa þeir þvi brugöiö á
þaö ráö aö flytja sorafyllstu iön-
framleiðsluna til vanþróaöra
landa, sem hafa vegna fátæktar
og fáf ræöi tekiö viö henni fegins
hendi, en einnig og ekki siöur
vegna sterkra efnahagslegra og
pólitiskra áhrifa auöhringanna
og þjóna þeirra í rikisstjórnum
iðnveldanna á stjórnirog valda-
stétt þróunarlandanna.
Nil er svo komið aö hvergi i
nágrannalöndum okkar fá auö-
hringarnir aö auka mengandi
stóriöju vegna almennrar and-
stööu. Menn dauösjá eftir aö
hafa heimilað megnunariöjunni
að veröa svo mikil sem oröiö er
og gera allt sem i þeirra valdi
stendur til þess aö draga Ur
mengun og koma i veg fyrir
nýja. Settar eru ýtrustu kröfur
um mengunarvarnir, en þaö
dugar ekki til. Cspillt náttUra er
viöast talin til verömætustu
náttúruauöæva og lifsgæöa.
Staöreyndin er sú aö þó fyllstu
mengunarvarnir séu viðhafðar
er aldrei hægt aö útiloka meng-
un frá stóriðjuverum. Þó etv. sé
hægt aö hreinsa burt 90-95 tonn
af hverjum 100 tonnum eitur-
ryks frá verksmiðjum þá eru
þessi 5-10 tonn sem komast i
andrúmsloftið smákornóttasti
hluti eitursins og á þvi mesta
möguleika á aö breiöast út.
Vegna finleikans verður þetta
eiturryk ennþá hættulegra
gróöri og ööru umhverfi og
einnig þessvegna helst þaö leng-
ur i andrúmsloftinu sem mistur
eöa blámóöa, sem þegar má sjá
á lognkyrrum dögum umhverfis
Hafnarfjörð.
Þvi finnst manni aö vaktir
hafi veriö upp draugar eöa lifg-
uð viö nátttröll þegar hver
sveitarstjórnin á fætur annarri
fellur fram knékrjúpandi fyrir
æöstuprestum álguösins biöj-
andi um musteri hans i annaö-
hvert byggöarlag i landinu.
Iðnþróun — vanþróun
Þvi er haldið fram af æðstu-
prestunum aö erlend stóriöja
treysti grundvöll atvinnulifsins
og sé veigamikið spor i átt til
núti'malegrar iönþróunar. Þetta
er öfugmæli. Erlend stóriöja
leiöir miklu fremur til efna-
hagslegrar vanþróunar. Sú fá-
sinna aö virkja hagkvæmustu
virkjunarstaöina þegar I staö til
þess eins aö selja útlendingum
meginhluta orkinnar á spott-
prís, eöa jafnvel gefa meö
henni, gerir islendinga aö enn
meiri framleiöendum hráefna
og útflytjendum óunninnar vöru
en þeir eru fyrir, en hvort-
tveggja- er þetta einkenni efna-
hagslega vanþróaöra landa.
Auk þess er það sóun auöæva
aö fara svona með orkuna frá
hagkvæmustu virkjununum, þvi
varla liöur á löngu þar til nú-
timatæknin i orkuþyrstum
heimi finnur upp aöferö til þess
aö flytja milli landa raforku i
hagkvæmum neytendaumbúð-
um. Og þá er ég ekki aö hugsa
um hugmyndir brjálaðra ame-
riskra visindamanna um aö
virkja allt Island meö stiflu um-
hverfis hálendið og senda siöan
orkuna til Tunglsins.
Með þvi aö koma upp vinnu-
stöðum þar sem erlendar viþ-
miöanir og hagsmunir eru ráð-
andi er íslenskur vinnumark-
aöur og verkalýöshreyfing klof-
in, þar.sem upp ris ný stétt stór-
iðjumanna án tengsla viö Is-
lenskan efnahagsveruleika,
sem gerir hagsmuni auðhrings-
ins aö sinum.
Visir þessarar þróunar er
þegar hafinn. Með stóriðju- og
stórvirkjunarframkvæmdum
siöustu ára hefur myndast stétt
farandverkamanna sem flust
hefur meö þessum framkvæmd-
um. Þessir menn hafa vanist
margfalt hærri launum en al-
mennt launafólk þekkir eöa á
möguleika til aö ná. (Og auövit-
aö hafa þeir unniö myrkranna á
milli fyrir þessum launum.)
Er framkvæmdum lýkur eiga
margir þessara manna erfitt
meö aö samlagast almennum
vinnumarkaöi aftur og sumir
flytjast úr landi, en hópurinn i
heild veröur áhrifamikillþrýsti-
hópur á að slikum framkvæmd-
um sé haldið áfram, sem dæmin
sanna. Þeir eru fastir I vita-
hring þessara framkvæmda, og
hafa tamiö sér lifsmáta sem
krefst samskonar launa og þeir
höfðu og eiga ekki kost á ann-
arsstaðar.
Og hér er enn á ferðinni eitt
einkenni vanþróaöra landa, þó
með nokkuö öðrum hætti sé en
viöast, farandverkamenn sem
byggja afkomu sina á tima-
bundnum verkefnum.
Fyrirtæki i sveitina
Um félagslegar og efnahags-
legar afleiðingar stóriöju og
stórframkvæmda fyrir fámenn-
Eftir
Gunnlaug
Ástgeirsson,
stud. mag.
ar byggöirþarf ekki aö fjölyröa.
Tvö dæmi má þó nefna.
Miklar félagslegar breytingar
og sist til bóta aö flestra dómi
hafa oröið 1 Mývatnssveit eftir
tilkomu Klsiliöjunnar þar. Þá
breytingu þekki ég aöeins af af-
spurn, en gjarnan mættu kunn-
ugir lýsa henni I smáatriöum.
A þeim tima sem stórfram-
kvæmdir hafa staöið yfir við
Þjórsá og þverár hennar, 1967-
1975, hefur búskap I uppsveitum
Rangárvallasýslu hrakað töl-
vert. T.d. fækkaöi kúm i Holta-
hreppium25% á þessum tima, á
meðan tala þeirra var nær
óbreytt á landsvisu.
Mann furðar þvi enn meir á
þvi, aö upp skulu risa sveitar-
stólpar austanfjalls og beinlinis
biöja um tortimingu mannlifs,
atvinnuhátta og náttúru i
byggðum sinum.
Ef marka má Morgunblaöiö á
þriðjudag (18. jan.) óttast þeir
ekki mengun i Vik. Þar blási
mest af landi og sterkir haf-
straumar séu útifyrir. Ef ég
man rétt þá er hann býsna oft á
sunnan og suðaustan viö suöur-.
ströndina, og ætli vestmannaey-
ingar og aörir sjómenn sunnan-
lands veröi hressir meö aö fá ál-
sorann út á Vikina og siðan
vestur með söndum út á Sel-
vogsbanka.
Bústólparnir i Þykkvabænum
kváðu vilja gefa land undir ál-
ver, enda var eftir þeim haft i
fréttum aö þeir „vildu gjarna fá
þetta fyrirtæki i sveitina”, rétt
eins og um trésmiöaverkstæöi
eöa kartöflumúsargerö væri aö
ræöa. Þeim er kannski vorkunn
eftir tvö ár óþurrka og upp-
skerubrests. Etv. hugsa þeir
gott til glóöarinnar aö framleiöa
flúorkartöflur til varnar tann-
skemmdum á alþjóðlegan
markaö. Og þá geta nágrannar
þeirra framleitt flúorkjöt og flú-
ormjólk handa vannæröum og
tannskemmdum heimi.
Draumur
Og ef véfréttir og spádómar
æöstupresta álguösins rætast
um álver i hverjum hreppi suö-
urlandsundirlendis, þá geta orö
skáldsins, sem eitt sinn var
sýslumaður rangæinga og Lax-
nesskallar viöhafnarmikiö bull,
öölast nýja merkingu i vitund
barna mengunaraldar þegar
þau lita til austurs af Kamba-
brún:
Veit duftsins son nokkra dýrö-
iegri sýn
en drottnanna hásal i rafur-
loga?
Gunnlaugur Astgeirsson.
„Skáldsagan hæfir
verðlaunahaf a’ ’
Greinilegter aö hjá norömönnum
og fieiri Noröurlandaþjóöum hef-
ur nú vaknaö áhugi á skáldskap
Ölafs Jóhanns Sigurössonar, og
má vafalaust telja, aö hann
standi aö einhverju leyti i sam-
bandi viö verölaunav eitingu
Noröurlandaráös fyrir ári.
Reyndar höföu ljóöabækur hans,
AÐ LAUFFERJUM og AÐ
BRUNNUM, áöur veriö gefnar út
á sænsku, sömuleiöis var i Dan-
mörku þá hafin þýöing á skáld-
sögu hans, BRÉF SÉRA BÖÐV-
ARS, sem hlotiö hefur mjög góöa
dóma þar eins og kunnugt er af
fréttum. En á árinu sem leiö
komu út i Osló tvær bækur eftir
Ölaf. J.W. Cappelens forlag gaf út
skáldsögu hans, HREIÐRIÐ, I
þýöingu ASTRID KJETSA, ungr-
ar menntakonu sem stundaö hef-
ur islenskunám viö Háskóla Is-
iands, og H. Aschehoug sendi frá
sér úrvai ljóöa hans i þýöingu
norska skáldsins K. ÖDEGARD
og nefnist þaö AÐ BRUNNUM.
Þá hefur Norsk Litterær Arbok
birt grein um Ólaf eftir Véstein
Ólason lektor og sunnudaginn 9.
janúar sl. flutti norska útvarpiö
þátt um kvæöin, þar sem Ivar
Eskeland taiaöi um þau, og lesiö
var úr þeim. Viöbrögö norskra
gagnrýnenda eru allljós af 14 rit-
dómum, sem nú hafa borist hing-
aö til lands, fjalla sumir um
skáldsöguna, aörir um ljóöin, en
nokkrir um bækurnar báöar.
Um höfundinn og verk hans
fram til þessa hafa flestir sömu
sögu aö segja: um hvort tveggja
var fólki á norskri grund yfirleitt
Skáldsaga Olafs
Jóhanns,
Hreiðrið, fær
góðar viðtökur
erlendis
ókunnugt og verðlaunin þvi harla
óvænt. En aö þessu leyti var Olaf-
ur Jóhann Sigurðsson ekkert
einsdæmi um islenskan höfund. I
Bergens Tidende farast Rune
Sörlandorö á þessa leiö: „Meira
en 20 ár eru nú liöin siðan Laxness
fékk bókmenntaverölaun Nobels
og fram til þessa er hann hinn eini
islenski nútimahöfundur sem oss
hefur verið kunnugt um”. I rit-
dómi sinum um Hreiöriö segir
Sörland m.a. aö varnarskjaliö
þar, sem er undirtitill bókarinn-
ar, sé i senn spaugilegt og alvar-
legt og innan marka þess spegli
sagan og skilgreini fyrirbæri is-
lensks þjóöfélags og menningar,
þarkomi fram fjöldi góöra athug-
ana og fyndinna tilsvara en um
sumtsé fjallað af dálitilli beiskju,
sem dæmi nefnir hann umræöu
bókmenntagagnrýnenda. Segir
hann þetta atriöi siöur eiga erindi
viö norska lesendur sökum
ókunnugleika á umhverfi. En
jafnframt þvi sem Hreiörið sé
satiriskur lykilróman hafi þaö
vlöara sviö. „Það er skáldsaga
um þaö að skrifa skáldsögu”,
segir Sörland. Auk þess hafi list
þess i formgerö svo og húmor
sjálfstætt gildi.
1 Adresseavisen skrifar Arvid
Dahle.Ritdómurinn heitir En bok
om en bok. Hann gerir I stuttu
máli grein fyrir efni sögunnar og
segir siöan: „Þegar varnarskjal-
iö er tekiö til endurskoöunar
veröur ljóst aö ritkreppa Lofts
Loftssonar orsakast ekki af um-
hýggju hans fyrir örlögum
þrastafjölskyldunnar, heldur á
húndýprirætur. Viö rennum grun
I fremur en aö viö vitum hvaö hef-
ur komiöfyrir skáldið og hvaö hiö
nýja verk, sem hann vinnur aö
þegar dauöinn stöövar hann,
fjallar um.
Sögumaðurinn, frændi Lofts,
sem reyndar skrifar bækur undir
áhrifum frá honum, kemst ekki
lengra en aö fá óljósan grun um
þaö sem olli hvörfum á höfundar-
ferli hans. En Sigurðsson veit
meira: varnarskjaliö gefur
lesandanum tilefni til eigin álykt-
ana. Hér er um aö ræöa rækilegt
uppgjör viö ákveöin málefni sam-
tiöarinnar á Islandi einkum á
sviöi bókmennta. Beiskust verö-
ur satiran i lýsingu á kaffihúss-
rabbi sjálfskipaöra bókmennta-
vita. Enginn vafi leikur á skoöun
Ciafs Jóh. Sigurössonar á skaö-
Ólafur Jóhann
legum og eyöandi straumum i
bókmenntum samtimans.
Hreiöriö er alvarleg bók, en hún
er svo skemmtilega skrifuö aö
alvaran veröur á löngum köflum
aðeins numin sem undirtónn, sem
þó er bæði hreinn og hljómsterk-
ur. Sjaldan fáum við efni til
ihugunar framreitt á svo
skemmtilegan hátt. Höf. tekur al-
vörumálin fastatökum, en hendir
annars ferskt og frjálslegt gaman
aö öllu og öllum”.
SIBan fer Dahle nokkrum orö-
um um kynslóðabiliö, sem
Hreiöriö vitnar um, en aö lokum
segirhann: „Maöur finnur a.m.k.
ekki oft i samtimabókmenntum
aöra eins vidd og visku og i
„Hreiöri” þvi sem ólafur Jóh.
Sigurðsson hefur gert.”
I Rana Blad skrifar SAMm.a.
eftirfarandi: „Skáldsagan
(Hreiörið) hæfir verðlaunahafa. 1
rauninni gerist fátt dramtiskt, en
meö eftirtakanlegum hæfileika til
að sökkva sér niður I hiö smáa
sem Olafur kryddar meö fingerö-
um húmor og i bland meö háö-
skotum gegn tilhneigingum og
fyrirbærum i samtiö á lslandi,
hrifur hann lesarann meö sér.”
Paal Brekke (Dagbladet) telur
boöskap sögunnar koma fram i
afstööu hennar til frumþarfa
manna og ást á einföldu lifi en
fofdæmingu á hégómaskap og
bókmenntalegu fánýti. A hinn
bóginn telur hann þennan boö-
skap ekki settan fram á sannfær-
andi hátt: „Persónurnar skortir
styrk til aö bera uppi hinn mikla
orðaflaum og langir kaflar hafa
þreytandi sérþjóöleg einkenni.”
Kjell Aspas (I blaöinu Varden)
telur hins vegar aö Hreiöriö veki
áhuga norsks lesanda. Hann ræö-
ir einkum þjóöfélagsgagnrýni
sögunnar og spyr aö lokum: „Er
bókin þá svartsýnisverk? Ekki
eingöngu. Ef rithöfundur upp-
götvar þau margvislegu kýli sem
samtiö hans lægur vaxa og
kveikir tilfinningu fyrir þeirri
nauðsyn aö gefa þeim gaum, eyða
þeim og fjarlægja þau meö rót-
um, þá hefur hann i staðinn veriö
öldungis jákvæöur i grundvallar-
atriöum.”
Islensk satira um samtiöina
nefnisi ritdómur um Hreiöriö i
Tönsbergs Bladeftir R.H-n.Hann
segir: „Sigurösson viröist vera
nokkuðþungur á bárunni en næst-
um hver setning er sönn og ósvik-
in. Hann þolir hvorki hálfverk,
óvönduö áhrifameöul, bók-
menntasnobba, sem tala I sjálfs-
hrifningu hver fram hjá öörum,
néheldur höfunda sem skrifa fyr-
ir markaðinn. Hin fyrsta sýn af
Ólafi Jóh. Sigurðssyni örvar til
nánari kynna af verkum hans.
Vonandi megum við vænta fleiri
þýöinga, gjarnan eftir A. Kjetsa
sem hefur sýnilega leyst verk sitt
vel af hendi.” Um þýöinguna á
Hreiörinu er Paal Brekke sam-
dóma, en hann telur söguna færöa
i vandaöan norskan málbúning.