Þjóðviljinn - 22.12.1977, Side 7

Fimmtudagur 22. desember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
J...Ég er því ekki fyllilega ánægöur fyrr en
karlmenn hafa sagt álit sitt.
Þorir nú enginn aö taka á málinu, eöa hvaö?
Egill
Egilsson,
eölisf ræöingur
Um mótun
karlmannsins
Um kynhlutverk
I öllum samfélögum manna
er hver einstaklingur einhvers
konar summa af líffræöilegum
eiginleikum og þeim áhrifum
sem samfélagiö hefur á hann.
Menn greinir á um hlutföll þar á
milli. Einhvers konar meöaltal
af skoöunum á þvi máli er aö
hver maöur sé blanda erföa og
umhverfis, og umhverfisþáttur-
innskipti verulegu máli. Mótun-
aráhrif samfélagsins fara mjög
eftir hver er staöa mannsins i
þvi, og tvö atriöi ráöa geisi-
miklu um hver þau eru. Þessi
atriöi eru hvaöa stétt maöurinn
fæöist I og hvort kyn hans er.
Sá hluti atferlis einstaklings-
ins sem ræöst af stööu hans i
samfélaginu eroftnefndur hlut-
verk, og er þá kenndur viö stööu
hans. Þannig er sá þáttur af
atferli Jóns sem ákvaröast af aö
hann er karlmaöur nefndur
karlhlutverk hans. Jón fer i
vinnu kl. 7:30 á hverjum morgni
og vinnur 10-12 tima, er aöalfyr-
irvinna heimilisins. Jón skælir
aldrei, talar ekki um tilfinning-
ar sinar viö aöra. Þetta allt er
■ taliö til karlhlutverks hans, af
þvi aö þaö ræöst af þeirri staö-
reynd aö hann er karlmaöur.
Aftur á móti er þaö á hvorri
hliöinni hann sefur eöa hvort
hann kaupir miöa i happdrætti
H.I. ekki eins nátengt kyni hans
og telst ekki til karlhlutverks-
ins.
Mótun
kynhlutverksins i
audvaldsþjódfélagi
Mótun í átt til þeirrar karl-
manngerðar sem er algengust á
Vesturlöndum hefst auövitaö
viö fæöingu sveinsins. Fyrsta
spurning viö fæöingu barns er
hvortþaö sé drengur eöa stdlka.
Og viö fæðingu er um aö ræöa
fjölda væntinga sem eru tengd-
ar kyni þess. Hvert barn þróast
mjög fyrir áhrif samverkana
þess viö þá nánustu. Væntingar
sem foreldrar hafa til barns
og bundnar eru kyni þess móta
tilveru þess. Flestir þeir
sem hafa eitthvað hugsað
um þessi mál vita að við
höfum aörar væntingar til
sveinbarns en stúlkubarns. Um
þetta hafa margir ritað fræöi-
greinar. Frá upphafi tökum viö
ööruvisi á (bótetaflega skiliö)
honum en á henni. Viö stýrum
þeim tilfinningum sem barniö
sýnir, og þar meö sjálfu tilfinn-
ingalifi þess, meö þvl aö láta
okkur þaö vel lika eöa visa þvi
frá. Viö notum önnur hljóö og
tölum meö öörum oröum til
hans en hennar. A þennan hátt
beinum viö foreldrar (og þar
með samfélagið) þróun drengja
og stúlkna inn á mismunandi
brautir. Ekki minnkar þessi
mótunþegar barniö feraö veröa
virkt i leik. Þá fer leikfangaval
eftir kyni, og eftir kyni fara
væntingar tii framferöis og til-
finníngaviöbragöa. Þessi mótun
tekur til allra persónueiginleika
barnsins, þ.ám. greindar. Sýnt
hefur veriö fram á aö greindar-
þáttur eins og rúmskyn er kyn-
bundinn snemma á skólaaldri.
Þaö er I tengslum viö hinn virka
leik drengja aö bilum og boltum
og verkfærum, og aö leikjum
þeirra fylgir meiri hreyfing.
Þannig er sá mismunur sem er
á körlum og konum i samfélög-
um Vesturlanda fyrst og fremst
ákvaröaður af samfélaginu.
Kynin eru steypt i þaö mót sem
hæfir efnahagskerfi landanna,
hæfir kröfu þess um vinnuafl og
ógagnrýna neytendur.
Skipting hlutverka á milli
kynja er aö sjálfsögðu háð gerð
samfélagsins. Hún var önnur á
lénstimunum en nú. Að sjálf-
sögðu fer karlhlutverkið eftir
gerð samfélagsins og að sjálf-
sögðu er það mismunandi eftir
stéttum.
Karlhlutverkiö á
ýmsum timum
og stööum
Ef spurt væri hvenær þaö
karlhlutverk hafi oröiö til sem
er allsráðandi á Vesturlöndum,
liggur ljóst fyrir aö ýmislegt af
þvl er frá grárri forneskju. En
ýmislegt af þvi má sennilega
setja i samband viö iönbylting-
una og þróun kapitalismans. I
þvi sambandi hef ég heyrt þvi
haldiö fram (P. O. Enquist) aö
þaö sé einkum oröið til á siöustu
öld, viö hina miklu útþenslu
kapitalismans. Þó þarf aö
skilgreina hugtakiö miklu nánar
en gert er hér til aö fara út I
„aldursákvöröun” á þvi.
„Háþróaöasta” gerö karlhlut-
verksins er að finna i „háþróaö-
asta” landi kapitalismans, I
Bandarikjunum. „Fyrirmynd-
arkarlmaöurinn” er greinileg-
astur i mörgu sem þaöan er
komiö. Auglýsingar bera oft
skýrast vitni þeirri fyrirmynd
sem „ber aö likjast”. Þessi
bandariska „karlmanngildis-
hugsjón”semég nefni svo hefur
flætt yfir okkur hina. Þetta er
vegna efnahagsy firburða
Bandarikjanna og þar meö
sterkra áhrifa bandariskrar sið-
menningar á aðrar þjóðir.
En 1 hinum ýmsu afkimum
Vesturlanda ná menn þó ekki aö
„fylgjast jafnvel meö” allir. Eg
ólst upp meðal þingeyskra
bænda á fimmta og sjötta ára-
tugnum. Allt lif þar átti sér
a.m.k. þá sterkar rætur i gam-
alli menningu islenskra bænda.
Ég hef aö sjálfsögöu oröiö fyrir
þeirri mótun sveinbarna sem er
lýst aö framan, þvi aö hún er
sameiginleg siömenningu allra
Vesturlanda og enn annarra.
Vegna flutnings i stórborg á
Kennedyárunum er þó eðlileg sú
haröa reynsla sem ég varö fyrir
á meöan ég var aö reyna aö likj-
ast hinni ráöandi karlmannsfyr-
irmynd, viö getum kallaö hana
hina amerisku, þó aö slikt feii
auövitaö i sér einföldun. Hún
gengur einfaldlega svo óskap-
lega miklu lengra i öllu þvi sem
„á aö” einkenna karlmann,
gengur lengra I átt til tilfinn-
ingakulda, hörku, virkni og
samkeppni en sá getur haf a haft
af að segja sem elst upp I rót-
gróinni islenskri bændamenn-
ingu. Vegna umhverfisskipta
uröu þannig til kringumstæöur
sem leiddu ákaflega skýrt i ljós
hvernig fer fram lokastig þeirr-
ar afskræmingar á karlmanni
sem er svo algeng á meðal okk-
ar. Þessi reynsla varð til að ég
ritaði siðar bókina „Karlmenn
tveggja tima”.
Lokaord
Fræðimenn lýsa mismun á
milli kynja með aðferöum sál-
fræöi, liffræöi eöa mannfræöi.
Til aö meövitund veröi til um
þaö mál verður aö halda sig ut-
an vettvangs fræöimanna. Ein
af aöferöunum er aö rita bækur
um persónulega reynslu karl-
manna. Ein af meiginaöferöum
hinnar nýju kvennahreyfingar
er á sama hátt aö skiptast á
persónulegri reynslu og setja
hana þar meö I póiitiskt sam-
hengi.
Aö endingu fáein orö ilt af rit-
dómum um bókina „Karlmenn
tveggja tima”: Ég erekki alveg
sáttur viö aö tvær konur en eng-
inn karlmaður riti um hana
dóma. A nú enn aö fara aö hafa
þetta mál, um kynhlutverkin, aí
sérmáli kvenna, leyfa þeim aö
vasastl þvi svo aö viö karlmenn
getumhaldiðáfram okkar puöi
i friöi? Bókin er um karlmenn.
Nokkrir kaflar hennar eru um
hvemig þeir eru einir sér og án
kvenna, hvernig þeir tala, stæla
hver annan og miöla karlhlut-
verkinu hver til annars. Ég er
þvi ekki fyllilega ánægöur fyrr
en karlmenn hafa sagt álit sitt.
Þorir nú enginn að taka á mál-
inu, eöa hvaö?
EgillEgilsson
Helgi Seljan
Dagvistarheimilin
Loforö —
Einn þeirra málaflokka, sem
hvaö rösklegast hafa verið sveltir
af núv. rikisstjórn eru dagvistar-
heimilin. Engum kemur á óvart
andstaða ihaldsins við auknar
fjárveitingar til þessara mála,
þvi i byrjun stjórnarsamstarfsins
heimtaði ihaldið þetta út með öllu
og vildi hætta allri ríkisaðstoð viö
byggingar, svo og rekstrarstyrki,
en náðu aðeins fram niðurfellingu
rekstrarstyrkjanna. Hins vegar
vonuðu ýmsir, að framsóknar-
menn létu sér þeim mun meir
annt um þetta eina, sem þeir
fengu eftir haldiö úr merkri
félagslöggjöf vinstri stjórnarinn-
ar.
En svo er að sjá sem lika þeir
hafi hér öllu gleymt eða þá látið
að stjórn i þvi sem öðru. Nú stóð
hins vegar alveg sérstaklega á og
nú hafa framsókn þá viðspyrnu,
sem duga hefði átt til þess að ná
fram umtalsverðri hækkun fjár-
veitingar.
1 vor var gert samkomulag við
verkalýðshreyfinguna um stór-
aukna fjárveitingu til dagvistar-
stofnana. Rætt var um tölur s.s.
300 milj. og þó engin tala fælist i
endanlegu samkomulagi var þó
ekki hægt að skilja orðin „stór-
aukið” fé öðru visi en svo, að eitt-
hvað mundi fjárlagaupphæðin
verða nálægt þeirri tölu.
Forsætisráðherra, sem ekki er
þekktur fyrir of mikla glettni á aö
hafa sagt, að best væri að nefna
engar tölur, stundum væri gaman
að koma fólki á óvart. Og með það
fyrirheit var upp staðið, segir
sagan.
Og það er rétt, rikisstjórninni
tókst að koma fólki á óvart, svo
sannarlega.
t frumvarpinu i haust var að
finna ekki 200 milj., ekki 300 milj.,
heldur 165 milj. Eftir óskapleg
umbrot tókst að færa upphæðina
upp i 180 milj., s.s. er i tillögunum
i dag.
Og þá er að sjá, hvernig for-
sætisráðherra og meðreiðar-
sveinar hans meðhöndla og skil-
greina orðið „stóraukið”.
Raungildishækkun nemur rúm-
um 20%,þvi ef upphæðin i ár, 110
milj.,er framreiknuð eftir næsta
árs kostnaði nemur sú upphæð
a.m.k. 147 milj. Eftir eru i beina
aukningu 33. milj. Um þetta þarf
ekki fleiri orð. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur talað, þjónninn hefur
hlýtt.
Málið er ekki broslegt, það er
stærra en svo að þvi hæfi dár og
spé af svipuðu tagi og rikisstjórn-
in nú hefur i frammi.
En hver reiknar i raun meö
meiri efndum i þessu en öðru?
Þess vegna er e.t.v. enginn hissa,
hvað þá meir.
En svo barnalegur var ég, að
þarna hélt ég, að rikisstjórnin
vildi halda andlitinu, jafnvel fá
örlitla andlitslyftingu; ekki hefði
af veitt. Og vist er um það, að svo
barnalegir voru sveitarstjórnar-
menn viðs vegar um landið einn-
ig. Þeir trúðu m.a.s. statt og'
stöðugt á þetta loforð. „Sárt eru
leikinn”, vinur minn Vilhjálmur,
enda biða þeir sjálfstæðismenn
eftir ráðherrastólnum þinum i
næstu samstjórn ykkar á sumri
komanda, og þá vilja þeir gera
veg þinn sem minnstan i þessu
máli til þess að geta kippt rikisað-
stoðinni alveg út með þeirri rök-
semd, að hún hafi hvergi komið
að tilætluðum notum.
Ætli Ellert eigi að sjá um það?
Það kæmi engum á óvart. Dagvistarheimilin hafa veriö rækilega svelt af núverandi rikisstjórn.
Fimmstrengjaljód
Hjartar Pálssonar
Helgafell hefur gefið út nýja
Ijóöabók eftir Hjört Pálsson sem
heitir Fimmstrengjaljóö. Þetta er
önnur Ijóöabók Hjartar, hin fyrri,
Dynfaravisur, kom út 1972. Hann
er og höfundur ritsins „Alaskaför
Jóns Ólafssonar 1874”.
Hjörtur Pálsson lauk
kandidatsprófi i islenskum fræð-
um 1972 og hefur siöan veriö dag-
skrárstjóri Rikisútvarpsins.
Ljóöabókin skiptist i fimm
kafla og segja heiti þeirra sina
sögu um efni þeirra: Hugsanir,
Tilfinningar, Sveigur á Aðventu
(tilbrigöi viö jólaguöspjalliö),
Hverfisgata (raunsæismyndir úr
lifi fátækrar konu), Fjórar limrur
og fleira (gamansöm kvæöi um
náunga og samtið). Úr þeim bálki
nefnum viö visu um kunnuglegt
efni:
Innantóm er sú kenning
aö ekkert I heimi batni
Vér eigum kost á aö krækja
i krónu sem flýtur á vatni.
Þessi visa minnir og á þau orö I
bókarkynningu aö „Hjörtur Páls-
son er i hópi þeirra skálda sem
vilja sameina gamalt og nýtt”.
efndir