Þjóðviljinn - 27.05.1978, Qupperneq 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 27. mal 1978.
Ég hef tekiö þátt i islenskri
stjórnmálabaráttu i þriðjung
aldar og á margar minningar frá
þvi timabili, góöar og miöur góö-
ar. Mjög góðar minningar eru
tengdar viö Kópavog. Ég á minn-
ingar frá þvi nútimabyggö tók aö
þróast hér i Kópavogi^ sú byggö
var i meginatriðum sjálfsbjargar-
viðleitni fátæks fólks sem fékk
ekki að bjarga sér i Reykjavik. Sú
barátta leiddi til mikilla átaka
sem hinir eldri I ykkar hópi muna
eins vel og ég, átaka við rikis-
stjórn og Alþingi, viö banka og
aðrar stofnanir sem stjórna þjóð-
féiaginu. A þeim árum kom ég oft
i Kópavog og kynntist mörgum
þeim er höfðu forustu i sjálfs-
bjargarviðleitni fátæks fólks.
Það hefur orðið minna um
kynni min af Kópavogi eftir að
gjáin skelfilega var grafin
gegnum miðjan bæinn og ég eign-
aðist bíl á sextugsaldri. Ég minn-
ist þess ekki að ég hafi nokkurn
tima árætt af eigin rammleik að
beygja út úr gjánni ófrýnilegu inn
i Kópavogsbyggð af ótta við að ég
yrði siðan að villast um þetta
ágæta byggöarlag til æviloka og
kæmist aldrei i gjána á nýjan
leik. Gott fólk hefur hins vegar
orðið til þess að aðstoða mig
nokkrum sinnum og ég hef komið
i nokkur hús i Kópavogi eftir að
gjáin var grafin, einnig siðustu
skýrslum sem ég hef athugaö er
heildarniðurstaðan sú að ef orðiö
fötlun er notað i viðtækustu
merkingu eru þeir fimmtán
hundraðshlutar þjóðarinnar,
sjötti til sjöundi hver maður.
Samkvæmt þeirri hlutfallstölu
eru um tvær þúsundur manna
fatlaðir hér i Kópavogi — ég
endurtek: um tvær þúsundir
manna.
Krafa fatlaðra á að
vera jafnrétti
Þessi samkoma okkar er
helguð 11 alda baráttu islenskrar
alþýðu. 1 þeirri sögu er einn
þátturinn svartari en allir aðrir,
meðferðin á fötluðu fólki. Sú saga
hefur ekki verið skráð, en ég gæti
nefnt ykkur mörg átakanleg
dæmi úr sögu forfeðra okkar öld'
fram af öld. Ég læt það þó eiga sig
að þessu sinni, en minni á að þetta
er ekkert sérislenskt fyrirbæri,
þetta er svartur kafli í gervallri
mannkynssögunni. Það var ekki
fyrr en i siðustu heimsstyrjöld að
skriður komst á endurhæfingar-
lækningar, trúlega upphaflega að
undirlagi herfræðinga sem ekki
gátu fengið nóg af fallbyssufóöri,
en þessar endurhæfingarlækn-
,ingar héldu áfram, hafa þróast
Magnús Kjartansson:
Magnús Kjartansson
„Svolítil fró fyrir siðlausan róg”
árin eftir að ég fatlaðist. Ég hef
komið i samkomuhús það sem
evangelisk-lúterski söfnuðurinn,
þjóðkirkjan, hefur hér i bænum;
ég fór þangað á minningarsam-
komu um Þorstein vin minn
Valdimarsson skáld, sem minnst
var áðan. Ég sá þá að fatlaður
maður sem bundinn er við hjóla-
stól á þess engan kost að komast
inn i það samkomuhús af eigin
rammleik, og sama máli gegnir
raunar um allar þær kirkjur á
Islandi sem ég hef komið i.
Það virðist vera afstaöa
evangelisk-lúterska trúfélagsins
að engu máli skipti hvar fatlaðir
Vistast að lokum samkvæmt
kenningunni, hvort þeir lenda i
efra eða I neðra eða i hjáleigunni
hjá Húsavikur-Jóni. Sama máli
gegnir um þetta hús sem við
erum nú i, menningarmiöstöð
Kópavogs, hér kemst enginn inn
af eigin rammleik,ef hann er
bundinn við hjólastól, stefnan er
sú að fatlað fólk á ekki aö
dveljast innan um aðra og
taka þátt i lifinu til jafns við.
aðra, það á að láta sér nægja
að sitja út i horni og horfa á lifið i
sjónvarpi eða hlusta á það i út-
varpi, vera áhorfendur, ekki þátt-
takendur. Siðan ég fatlaðist hef
ég ekki komið i félagsheimilið
myndarlega sem sósialistar
komu sér upp hér af miklum
dugnaði, en ef ég man rétt á
fatlaður maður i hjólastól þess
engan kost að komast upp með
lyftunni; þaö er ekki til þess ætl-
ast aö fatlað fólk taki þátt i
stjórnmálabaráttu. Og nú vil ég
biðja ykkur að hugsa. Er nokkurt
venjulegt hús i Kópavogi hannað i
samræmi við þarfir fatlaðra,
nokkur vinnustaður, nokkur
verslun, nokkur þáttur i sam-
göngumálum? Mig skortir
þekkingu til þess að svara þess-
um spurningum, en mér kæmi
ekki á óvart þótt það reyndist
svo, að hér hafi ekki verið hugsað
um vandamál fatlaöra i sam-
bandi við nokkur skipulagsmál,
frekar en annarsstaðar á landinu.
Ég segi þetta ekki vegna þess
að ég sé gefinn fyrir aö bera
einkavandamál min á torg, enda
er ég betur sjálfbjarga en margir
aðrir. En sem fatlaður maður er
ég fulltrúi ákaflega stórs hóps.
Vitið þið hve margir fatlaöir búa i
Kópavogi, ef orðiö fatlaður er
notað i viðtækustu merkingu um
alla þá sem ekki geta athafnað sig
i þjóðfélaginu til jafns við alheil-
brigt fólk? Það hefur aldrei verið
kannað hér i Kópavogi frekar en
annarsstaðar á íslandi, þegar
undan eru skildir þeir sem fá
einhvers konar bætut frá al-
mannatryggingum. En þetta
hefur verið kannað annarsstáðar
á Norðurlöndum. í finnskum
Ræða haldin á
samkomu
sósíalista
í Kópavogi
mjög ö'rt og leitt til byltingar á
þessu sviði heilbrigðismála.
Ótrúlega stór hluti fatlaðra getur
náö fullu heilbrigði, og mikill
meirihluti þeirra getur náð svo
miklum styrk andlega og likam-
lega, að þetta fólk gæti lifað eðli-
legu lifi I sambýli og samvinnu
við þá sem alheilbrigöir eru.
Einnig á Islandi hefur orðið mikil
þróun I endurhæfingar-
lækningum. Þær hafa hérlendis
verið bútaðar niður i fleiri þætti en
svo, að ég hafi nokkurt yfirlit yfir
þá, og verið i höndum áhuga-
mannasamtaka. Þessi ágætu
samtök hafa eitt sammerkt; þau
stunda starfsemi sina af mannúð,
hjartagæsku, meðaumkun, likn
og fleiri fögrum dyggðum. Ég hef
mætur á þessum mannlegu dygð-
um, en ég sætti mig ekki við for-
sendu þess hvernig haga á mál-
efnum fatlaðra. Krafa okkar sem
fatlaðir eru á að vera jafnrétti,
ekkert meira og ekkert minna.
Samtök okkar eiga ekki að vera
liknarsamtök, heldur baráttu-
samtök fyrir breyttum þjóð-
félagsháttum. Einmitt á þvi sviði
er mikill vandi óleystur hvar-
vetna um heim en óviða jafn
herfilega og á tslandi. Þjóðfélög
eru hvergi þannig skipulögð aö
fatlaðir geti athafnað sig þar til
jafns viö þá sem heilbrigir eru.
Það hafa gerst kraftaverk á sviði
heilbrigöismála og endur-
hæfingarmála, en hvað tekur
siðan við? Lokað þjóðfélag. Það
stendur i islenskum lögum frá
1970 að fatlaö fólk skuli hafa for-
gangsrétt til vinnu, en þeir ráð-
herrar sem fjallað hafa um mál-
efni fatlaðra siðan, hafa ekkert
gert til þess að framkvæma lögin.
Maður sem er mikið fatlaður
getur hvergi unnið, vegna þess að
byggingarsamþykktir, lögreglu-
samþykktir og samgöngur miðast
einvörðungu viö alheilbrigt fólk.
Hin miklu afrek læknisvisinda og
endurhæfingar leiða ekki til fulls
árangurs vegna þess að skipulag
borga er ekki miöað við fatlað
fólkj það á áfram að fela sig að
hurðarbaki eins og óhreinu börnin
hennar Evu. Hér á ég ekki við
kenninguna um verndaöa vinnu-
staöi, heldur það grundvallar-
atriði að fatlað fólk á að njóta
jafnréttis hvarvetna i þjóð-
félaginu, I öllum störfum, á öllum
vinnustöðum.
Það skortir ekki fögur orð á
tyllidögum um umhyggju fyrir
fötluðu fólki, menn kaupa merki
og happdrættismiða. En sé látið
reyna á I alvöru verður annað
uppi á teningnum. Ég hef vakiö
athygli á málefnum fatlaðra á
siðustu tveimur þingum en litlum
árangri náð umfram fögur orð úr
ræðustóli. Ég minni á eitt litið
dæmi. Alþingi Islendinga hefur
ekki haft mikið að segja um þau
einstæöu stjórnsýsluafglöp
Gunnars Thoroddsens að dæla 20
þúsundum miljóna króna niður i
Viti á Kröflusvæðinu; I sambandi
við það mál virðast þingmenn
eiga erfitt með að gera upp hug
sinn. En þeir áttu ekki vitund
erfitt með að gera upp hug sinn
þegar ég flutti tillögu um það við
afgreiðslu fjárlaga þessa árs að
einum þúsundasta af Kröflu-
upphæðinni yrði varið til þess að
koma fyrir lyftu i auðu lyftu-
göngunum i Þjóðminjasafns-
byggingunni, svo að fatlað fólk I
hjólastólum gæti notið Þjóð-
minjasafns og Listasafns Islands.
Tillagan var felld að viðhöfðu
nafnakalli af öllum þingmönnum
Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks undir forustu
Gunnars Thoroddsens sem fer
með mál okkar fatlaðra. Fatlað
fólk á ekki aðgang að gjöf þjóðar-
innar til sjálfrar sin i tilefni
lýðveldisstofnunar; það er I raun
ekki hluti af þjóðinni.
Ofstækisviöhorf jafn
gamalt mannkyninu
Og enn er grunnt niður á gamla
svarta ofstækisviðhorfið. A föstu-
daginn var las ég grein eftir
Svarthöfða I Visi, en höfundur
þeirra greina er yfirleitt Indriði
G. Þorsteinsson rithöfundur, sem
er góöur fulltrúi stjórnar-
flokkanna beggja enda á opinberu-
framfæri með margföld árslaun
fatlaðra. Hann segir i þessari
grein: „A sama tima og aðrir
staðir blómgast I háum meðal-
tekjum situr Reykjavik að mann-
fjölda sem að tiu hundraðshlutum
til eru gamalmenni.” Hann talar
af sömu hatursfullu fyrirlitningu
um börn og barnaheimili. Hann
segir orðrétt: „Það er fyrir löngu
komið i i ljós, að sú kynslóð, sem
aflar tekna i opinbera sjóði
borgarinnar, er yfirleitt ekki til
umræðu fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar. Freðýsurnar eru
frambjóðendur barna og gamal-
menna. Annað varöar þær ekki
um.”
Þetta ofstækisviðhorf er jafn
gamalt mannkyninu og hefur oft
leitt til ógnarlegra atburða,
einnig á okkar öld. Þýsku nasist-
arnir tortimdu ekki aðeins
gyðingum og sósialistum I búðum
sinum, þeir tortimdu einnig
fötluðu fólki á þeim forsendum að
það væri úrkynjað og gömlu fólki
með þeim rökum aö það væri
gagnslaust. Með þessu dæmi er
ég ekki að gera Indriða G. Þor-
steinssyni upp neinar aðrar skoð-
anir en hann hefur sjálfur birt, ég
er aðeins að benda á hvert það
getur leitt að hugsa eingöngu um
þá „kynslóð sem aflar tekna.” Og
þá kemur upp I huga minn limra
Jóhanns S. Hannessonar:
„Þegar Gróur á Leiti eru grafnar
og glatkistan Mörðunum safnar,
þá er svolitil fró
fyrir siðlausan róg,
að Svarthöfði lifir og dafnar”.
Ykke.r finnst kannski beiskja i
þessum orðum minum, en ég hef
alltaf verið bjartsýnismaöur og
er þaö enn. Hitt veit ég af eigin
reynslu og annarra, að árangur
næst aldrei á nokkru sviði án
baráttu. Það hefur lengi verið
timabært að færa málefni fatl-
aðra af sviði liknar yfir á baráttu-
völl. Kosningarnar á sunnu-
daginn þurfa að snúast um
vandamál fatlaðra ekki siður en
önnur stórmál; fatlað fólk á
tslandi ^hefur rýrasta afkomu
allra þjoðfélagshópa og er þar að
auki félagslega einangrað, fær
aðeins i takmörkuðum mæli að
lifa lifinu. Mér fyndist fara vel á
þvi að Kópavogur, sem hófst
vegna sjálfsbjargarviöleitni
hinnar snauðu, taki forustu i
sókninni fyrir þvi að tryggja
fötluðu fólki jafnrétti. Það er m.a.
hægt með þvi að breyta
byggingasamþykkt Kópavogs
þannig, aö það verði sett sem
skilyrði fyrir nýjum sambýlis-
húsum, samkomuhúsum, vinnu-
stöðum, skólum o.s.frv. að fatlað
fólk i hjólastólum geti athafnað
sig þar til jafns við aðra. Þaö
kostar ekki fé, aöeins fyrir-
hyggju. Það er hægt með þvi áð
breyta lögreglusamþykktinni
þannig að fatlað fólk geti farið um
i hjólastól af eigin rammleik án
þess að þurfa að reka sig á að
þegar á næsta horni er óyfir-
stiganleg torfæra. Það er hægt að
stefna að þvi marki að
almenningsfarartæki verði
hönnuð þannig að fatlað fólk, m.a.
i hjólastólum, geti ferðast meö
þeim, en þaö mál er nú i brenni-
depli i baráttu fatlaðra i Sviþjóð.
Ég gæti nefnt mörg verkefni
önnur, ef menn vilja stefna að þvi
að Kópavogur verði jafnréttis-
byggð.
Svarthöfðar þessa byggðarlags
koma vafalaust með þau gagnrök
að með slikum framkvæmdum
myndi fatlað fólk streyma til
Framhald á bls. 2 2
Skólaslit Sam-
vinnuskólans
Félags-
málanám-
skeiðið
fullgilt
kennara-
nám
Samvinnuskólanum að Bifröst
var slitið hinn 1. mai. 1 Bifröst var
i vetur 81 nemandi, þar af 37 I 1.
bekk og 44 i 2. bekk. Luku annars-
bekkingar allir burtfararprófi frá
skólanum.
I skólaslitaræðu skólastjóra,
Hauks Ingibergssonar, kom m.a.
fram, að s.l. vetur voru haldin i
samvinnu við Kaupfélag Borg-
firðinga I Borgarnesi verslunar
námskeið fyrir nemendur I 2.
bekk. Fóru námskeiðin fram i
Borgarnesi, og dvöldu tveir nem-
endur þar i senn i vikutima, þar
sem þeir stunduðu afmarkað nám
og starfsþjálfun I sölubúðum
kaupfélagsins undir leiðsögn
verslunarstjóranna þar. Er þetta
annað árið i röð, sem slikt sam-
starf er á milli Samvinnuskólans
og Kaupfélags Borgfirðinga.
Margar skoðunarferðir voru
farnar á vetrinum, til þess að
nemendur gætu séð með eigin
augum hin ýmsu fyrirtæki, sem
samvinnumenn reka viðs vegar
um landið. Voru þær ferðir sér-
staklega skipulagðar með það
fyrir augum að auka yfirsýn
nemenda yfir atvinnulifið og
starfshætti I hinum einstöku at-
vinnugreinum.
Félagslif og félagsmálakennsla
hefur alltaf verið i hávegum höfð i
Bifröst, og hefur Æskulýðsráð
íslands nú viðurkennt félags-
málanámið I skólanum sem full-
gilt kennaranám. Hafa útskrifað-
ir nemendur Samvinnuskólans
þvi rétt til að kenna á félagsmála-
námskeiðum um land allt og nota
það kennsluefni, sem Æskulýðs-
ráð gefur út i þvi skyni.
Efstar á burtfararprófi úr 2.
bekk urðu Lára Agústa Snorra-
dóttir, Patreksfirði sem hlaut
8,84, Guðbjörg Skúladóttir,
Borgarfirði, 8,75, og Guðlaug
Baldvinsdóttir, Dalvik með 8,71.
Framhaidsdeild í Reykja-
vík
Þá var framhaldsdeild Sam-
vinnuskólans i Reykjavik slitið
hinn 11. mai. Þar gengu til prófs
16 nemendur i 3. bekk, sem allir
luku prófum, og 18 nemendur i 4.
bekk. Luku 17 þeirra stúdents-
prófi, en hinn átjándi mun ljúka
prófi siðar á árinu, þar sem hann
stundaði nám utanskóla s.l. vetur
vegna trúnaðarstarfa á vegum
samvinnuhreyfingarinnar.
Efst á stúdentsprófi varð Vil-
borg Hauksdóttir, sem hlaut 8,67,
önnur varð Maria Jónsdóttir með
8,57, og þriðja Steinunn Jónas-
dóttir með 8,50. Aðrir nýstúdentar
voru Andrés Magnússon, Arnar
Gr. Pálsson, Asgerður Þorsteins-
dóttir, Guðbjörn Smári Hauks-
son, Guðjón Kristjánsson, Kristin
Einarsdóttir, Kristján Skarp-
héöinsson, Ragnar Jóh. Jónsson,
Ragnheiður Jóhannsdóttir, Sigur-
jón Ingi Ingólfsson, Svanhildur
Árnadóttir, Olfar Reynisson, Vil-
helmina Þ. Þorvaröardóttir og
Vilhjálmur Sigurðsson.