Þjóðviljinn - 15.10.1978, Blaðsíða 11

Sunnudagur 15. október 1978. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Fjárhagsnefnd Information aö störfum: menn voru sammála um aö spara, en hvernig Endanlegar ákvarbanir um fjármái eru teknar á almennum fundi starfsfólksins.
átti að fara aö þvi?
Starfsfólkið á fyrirtækið
Sjálfstjórn
verkafólks
Viö höfum oftar en ekki lagt á
þaö áherslu í þessum pistlum, hve
mikilvægt þaö sé aö sósialistar
fylgist sem best meö öllum til-
raunum til þeirrar „sjálfstjórnar
verkamanna” sem fyrr og siöar
hefur verið talin ein helsta for-
senda sósialisma sem risi undir
nafni. Vafalaust höfum viö van-
rækt margt i þeim efnum — samt
höfum viö eftir föngum sagt frá
úraverksmiöjunni LIP I Frakk-
landi, sem verkafólk tók á sitt
vald þegar átti aö leggja hana
niður, frá mótorhjólaverksmiöju
á Englandi, glergerö í Þýskalandi
og fleiri fyrirtækjum sem hlið-
stæö tiöindi hafa gerst i.
Þessidæmiog önnur hafasýnt,
að það reynist i verki erfitt aö
skapa „eyjar” i hafi kapitaliskra
framleiðsluhátta. Stjórnvöld og
bankar hafa veriö þessum til-
raunum fjandsamleg yfir-
leitt eins og vonlegt er: Þess-
ir aöilar vilja slika viöleitni
feiga, þaö má ekki leyfa
freistanidi fordæmum aö
festast i sessi. Þeir áhrifamenn
innan rikisstjórna eru fáir sem
hafa stutt við bakið á sjálf-
stjórnarfólki, ein þekktasta
undantekningin var Anthony
Wedgwood Benn, um skeiö
iðnaöarráöherra Verkamanna-
flokksins.
Dýrmæt reynsla
Það er óþarft að fjölyröa um
þaö, hve dýrmæt sii reynsla er
sem verður til i sigrum og mis-
t(8cum sjálfstjórnarmanna. Fróö-
legast hefur veriö aö fylgjast meö
þróun lýöræöis og kjarajöfnunar i
fyrirtækjum i eign starfsfólks —
só reynsla er þaö sem ööru
fremur gerir tilraunirnar
nauösyn: Viö þurfum aö sýna
fram á aö þetta sé hægt, aö
kapitalistar séu engin lifs-
nauösyn. Og þetta er þeim mun
mikilvægara vegna þess, aö þaö
hefur hingaö til ekki tekist aö
sanna meö gildum rökum, aö þaö
sé bundiö i einskonar lögmál að
verkamenn vilji endilega taka
stjóm framleiöslunnar i eigin
hendur — hvaö sem liður góðum
vilja hugsjónamanna. Vaxandi
gagnrýni frá vinstri á rikissósial-
isma Austur-Evrópu („póst-
hússósialismann”) hlýtur að
leiöa til virkari forvitni sósialista
um þaö hver ju þeir geti til leiðar
komið nú og hér.
Þau eignuðust
dagblað
Vikur nú sögunni til
Danmerkur.
Þar kemur út dagblaö sem
hefur að verulegu leyti veriö vett-
vangur fyrir vinst'riumræðu og
margir munu telja aö mennta-
menn hafi vaöiö uppi á siöum
þess. Blaö þetta, Information,
hefur veriö i eign starfsfólksins,
blaöamanna, prentara
afgreiöslufólks, siöan 1970.
Starfsfólkið eignaöist blaðiö á
auöveldan hátt, aöaleigandinn lét
þaö af hendi meö kostakjörum,
meö þeim skilyröum, aö þaöyröi I
eign starfsfólksins, en hver og
einn væri aðeins meöeigandi
meöan hann vinnur fyrir blaöiö —
menn geta ekki tekiö hlutabréfin
meö sér.
Starfsfólkið kom sér upp at-
vinnulýöræöi af bestu sort:
almennir fundir ræöa um fjármál
og starfshætti, kjósa starfs-
mannaráð, ritstjóra og fram-
kvæmdastjóra. Fyrir áhrif
vinstrisósialista meöal starfs-
fólksins var snemma tekin stefna
á aö draga úr launamismun.
Starfsfólki var skipt i fimm hópa,
og dýrtiöaruppbótum var þannig
sldpt, aðþeir semhæst höföu laun
fengu dýrtiöaruppbætur lægsta
flokksins, en þeir sem lægst laun
höföu fengu dýrtiðaruppbætur
efsta flokksins. Meö þessu móti
hefur t.d. dregiö svo úr mun á
launum prentara, blaðamanna og
skrifstofufólks, aö hann er sára-
litill sé miöaö viö dagvinnu, en
áöur höfðu prentarar allmikiö
forskot I timalaunum. Almennir
blaöamenn fá allir sömu laun og
engar uppbætur vegna óreglulegs
vinnutima, en prentarar hafa
aftur á móti ýmislega yfirvinnu
og verða i reynd þó nokkru hærri i
launum en aörir stærri starfs-
hópar. Ekki vitum viö um laun
stjórnenda, nema hvaö fram-
Og
erfíðleika
þess
kvæmdastjórinn virðist vera ut-
anaðkomandi sérfræöingur, sem
semur um sinn hlut eftir þvi sem
kaupin gerast á hans markaði.
Góðæri
Þeir hjá Information draga
ekki dul á, aö oft hafi komiö til
harðra átaka millihinna einstöku
deilda fyrirtækisins um kjara-
mál. En þaö sem geröi þaö kleift
að jafna ágreininginn var öðru
fremur sú staöreynd, að hagur
blaösins fór mjög batnandi. Arið
1970 haföi upplag þess veriö um
19.000 eintök, en komst upp i
37.600 i fyrra. Þessi aukning var
einsdæmi i dönskum blaöaheimi.
Bar þar margt til: menntuöu
ungu fólki, sem hefur áhuga á
blaöinu fjölgaöi jafnt og þétt,
blaöið slapp lika viö verkföll og
græddi tildæmismikiö álangvar-
andi deilu prentara viö
Berlingske Tidende. Aukningin
gaf bæði möguleika á aö hækka
laun hinna lægst launuðu og
fjölga starfsmönnum. Launajafn-
rétti var meira en á öörum
dönskum fyrirtækjum af sömu
stærð. En menn skulu muna, aö
37.000 eintaka upplag i Danmörku
jafngildir aöeins 18-1900 eintökum
á Islandi.
Niðurskurður
En i ár komu upp örðugleikar af
nýrri tegund. Efnahagskreppan i
Danmörku hafði skert tekjur
blaösins, m.a. fækkaöi áskrif-
endum meöal námsmanna. Fjár-
hagsnefnd starfsfólksins komst
aö þeirri niðurstöðu i sumar, að
það þyrfti að skera útgjöldin
niður um 2,5 miljónir króna
danskra. Leitað var ýmissaráöa:
kaffið var skoriö niöur,
ritlaunasjóður til utanblaðs-
manna, hugmyndir voruogum að
skera niður útgjöld vegna félags-
legra rétinda sem starfsfólk á
Information hafði i raun umfram
marga aöra. Eftir langa fundi og
stranga var ákveðið aö hreyfa
sem minnst viö félagslegum
friöindum, en skera þess i staö
kaupiö niður um 5%. (Algengustu
timakaup á Information er
náiægt 59 krónum dönskum).
Sérstaða prentara
En þá kom babb I bátinn. Allir
samningar við starfsfólkið voru
innanhússsamningar — nema
samningarnir við prentara, sem
eru skyldugir til að vera i prent-
ar asa m tökun um dönsku.
Prentarasamtökin lögöu blátt
bann viö þvi aö prentararnir
féllust á kauplækkun i þessu sam-
eignarfyrirtæki, og sjálfir voru
þeir klofnir i málinu. Lýstu
prentarar þvi yfir aö kauplækkun
mundi hafa slæm áhrif út i frá.
Starfsmannaráö Information
féllstá þessar röksemdir, en taldi
samt, að prentdeildinyrði aö taka
ásig nokkurn hluta niðurskuröar-
ins. Var samþykkt að leggja niöur
viss störf I prentverki og tækni-
deild, og einnig aö taka af prent-
urum svonefnda eftirlaunapró-
sentu af innstæöu, sem þeir höföu
fengiö aöeins vegna þess aö þeir
eru meðeigendur að Information.
Hvorki prentarafélagiö danska
né heldur prentarar blaösins hafa
fallist á þessa lausn nema að
nokkru leyti. Prentarasamtökin
óttast sem fyrr aö fordæmið
„smitiút frá sér” og sumir prent-
ara við blaðið eru á sama máli.
Aðrir telja það skipta mestu að
varöveita einingu i þessu sjálfs-
stjórnar- og sameignarfyrirtæki
og segja að sú lýðræöislega til-
raun, sem gerö er á Information
feli i sér verömæti og fordæmi og
reynslu sem geti komið öllum
verklýössamtökum til gagns.
Veigamiklar
spurningar
Um þessi mál er fjallað af
mikilli stillingu i langri skýrslu i
Information, sem viö sækjum efni
til. En þaö er mikiö i húfi: við
höfum dæmi um fyrirtæki þar
sem starfsfólkiö hefur allan
eignar- og ákvörðunarrétt, það
hefur gengið vel á vaxtarárum,
en vdiur upp vanda i erfiðu ári.
Þess vandi snýr ekki sist að hefö-
bundinni faglegri hreyfingu: hve
mikinn sveigjanleika vill hún
sýna, hvort metur hún meira bók-
staf ákvæða um kauptryggingu
eða frumkvæði um sjálfstjórn
verkafólks?
ArniBergmann
SUNNUDAGSPISTILL