Þjóðviljinn - 13.05.1979, Síða 8

8 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 13. mai 1979
Það hef ur stundum verið
haft við orð að undan-
förnu, að Ijóðið hefði verið
opnað, og það væri ekki
nema gott um það að segja.
Sú þróun átti að yfirvinna
tregðu lesendanna, sem
gætu þreyst á gátum hins
myrka eða „lokaða" Ijóðs.
í leiðinni töldu sumir lík-
legt, að forðast mætti bruðl
með stóryrði og sterk
skáldskaparmeðöl. Opna
Ijóðið bar því meðal annars
vitni, að skáldið léti sér
nægja að hlusta og horfa,
en neitaði sér um þann
munað, að gefa heims-
mynd háttvirtra kjósenda
á kjaftinn og bjóða upp á
nýja staðinn.
Bók eins og Lifió er skáldlegt
eftir Jóhann Hjálmarsson er
reyndar af þessari ætt. Þótt
Jóhann sé þar ekki eins hlédræg-
ur og í sumum hinna nýrri bóka
sinna, þá er það vist, aö hér er
hversdagsleikinn settur i öndvegi
og þaö er ekki dregiö i efa aö hann
sé ágætur og mikils viröi af sjálf-
um sér. I stefnuskrárákvæöi I
upphafi bókarinnar segir:
Til eru fossar
sem enginn heyrir til,
en keppa þó viö ryksugur,
straumþungar ár
sem renna gegnum stofur...
Eftirlætis náttúrugripir ljóö-
skálda eru fluttir til stássstofu og
þar meö er boöiö á pataldur
ósamkynja fyrirbærum. En nú er
aö taka eftir þvi, aö eldfjall, foss-
ar og varphólmar eru ekki i hús
komin til aö gera litiö úr ösku-
bakka, kaffibolla eöa ryksugu.
Skáldiö heldur fram jafnrétti
allra þessarra fyrirbæra, skáld-
skapurinn mun lykja þau i um-
buröarlyndan faöm sinn. Þaö er I
raun og veru gaman aö velta
þessu jafnræöi fyrir sér um stund
— en niðurstaðan er þvl miöur
ekki alltaf eins hagstæö Jóhanni
Hjálmarssyni og i upphafs-
kvæöinu.
Hann gengur mjög langt i þvi,
aö raöa hliö viö hliö hvunndags-
legum staöreyndum 1 ekki sér-
lega einbeittri von um aö af þessu
nábýii spretti ný sannindi. Til aö
svo megi veröa er stundum gripiö
tilþess ráös aö rjúfa myndröðina,
bæta viö einhverju sem stórt er og
af eillfðarætt. Þannig fær mjög
einföld skrásetning á „Laugar-
dagsmorgni” lyftingu viö aö þetta
hér er sagt um vegfarendur:
enginn er á svipinn
eins og hann hafi lent
á rangri stjörnu
En þaö getur eins veriö, aö slik
upphafning gerist ekki. Stundum
eru þau úrræöi úr skáldskapar-
heföinni sem gripiö er til of
máttvana, blátt afram vegna
þess hve algeng þau hafa veriö og
handhæg:
Lauf falla, snjóflygsur bráöna,
fuglar fljúga burt.
Eins fer þér
maður — mannslif.
A hinn bóginn reynist þaö of oft
ekki duga skáldinu aö nefna
„óskáldlegan” hversdagsleika til
aö heiti bókarinnar sannist.
Jóhann Hjálmarsson er vitaskuld
reyndur höfundur, ellefu ljóöa-
bóka maöur, og hann fer ekki meö
vitleysu eöa smekkleysur. En
kunnáttan getur ekki fært
viöfangsefnin nær lesandanum,
þau eru áfram þar sem þau uröu
á vegi skáldsins.
Hér kann aö fara saman sú lífs-
afstaöa sem fellst á heiminn eins
og hann er og þær efasemdir um
orösins mátt og megin sem öll
skáld meö sjálfsviröingu veröa aö
taka á sinar heröar. Jóhann skrif-
ar meö vilvilja um sænskan
höfund sem „skrifar eins og orðið
hafi merkingu”; viötengingar-
hátturinn bendir til þess aö
Jóhann Hjálmarsson geti þvi
miöur ekki tekiö undir þaö sjálf-
ur. Og íkvæöi um Bækurnarsegir
aö nöfnin frægu blikna og „miili
linanna þar sem áöur bjó skáld-
skapur stendur Tómleiki”.Sjálfs-
gagnrýni eöa gagnrýni skáld-
skapar? hver veit.
Stundum er eins og Jóhann vilji
sjá leiö út úr vanda meö bernskri
afstööu til hlutanna. Þaö er haft
eftirbarniaö „Einu sinnivar deig
sem gat taiað, svo kom kerling og
skar úr þvl tunguna”— og þaö er
tekiö fram aö þetta „bjargaöi
skáldskapnum á Oldugötunni”.
Þetta er gamall og nýr draumur,
viljum viöekki öll-veröa fimm ára
og segja eins og einn granni
minn:
Rigningin veit allt
þvi hún er á daginn
og á næturnar
en það veit sólin ekki
þvi hún fer ofan I
sjóinn á kvöldin..
Menn geta hlustaö á börn — en
komast þeir langt I aö reyna aö
likja eftir sjón þeirra? Þaö er
ekki gott aö vita, en I samteng-
ingarskyni skulum viö viöur-
Sigurður A. Magnússon: llftaugar
milii okkar I hættu?
kenna aö upprifjun bernskunnar
veröur vel aö liöi höfundi þeirrar
bókar sem næst skal vikið aö.
Morgunn í maí
Matthias Johannessen er
höfundur hennar, bókin heitir
Morgunn I mai og er prýdd
öfundsverðum myndum eftir
Erró. Allt mælir meö þvi aö
kalla þá bók „opna”. Höfundur
rifjar upp þá daga þegar ungur
drengur sá striöiö koma til
Islands og reynir aö höndla þá
tima meö þvl aö steypa sér á kaf i
minningasjóinn og hikar ekki viö
aö koma upp meö hvaö sem er
milli tannanna og leggja viö hliö
tiöinda sem siðar hafa gerst. Meö
þessum hætti er bókin galopin
gagnvart staöreyndum. Hún
rúmar þarann i fjöru bernskunn-
ar, hermenn og byssur og fish and
chips, ástandspiur og utangarös-
menn, ættingja og vini, kaffibúö
og kvæðalestur. Bókin er lika opin
fyrir andstæöum geöhrifum,
sorgarefnum jafnt sem gaman-
málum og sitja mitt á milli þeirra
hlutlausar upplýsingar. Hún er
lika opin gagnvart skáldskapar-
reynslu: þetta er bók sem er
skrifuö löngu eftir ljóöabylt-
inguna, en hún vill lika njóta góös
af rimoröum og skáldskapar-
minnum og tilvisunum, misjafn-
lega mikiö dulbúnum.
Úr þessu veröur einatt
skemmtileg blanda. Sá tónn, sá
hugblær, sem af henni stafar fer
langt meö aö telja lesandanum
trú um aö „lifiö sé skáldlegt”. Aö
Matthias Johannessen: á bólakaf
i minningasjóinn.
þessu stuölar lifandi vilji skálds-
ins til aö hafa mörg járn I eldi og
viss aögát aö hann þá ekki brenni
sig á puttunum, ennfremur sjálft
eöli hinna þakklátu bernskutima
þegar allt er nýtt — ærnar kýr og
srnalinn. Rimbrúkunin og tilvis-
anir i skáldskap og menn gefa
bálkinum vinsamlegan þulublæ:
grænkiæddir tjallar meö
hjálma
hlmdu þar við véi —
byssur og vegatálma
viöbúnir þvi aö óvinir
sætu i fleti fyrir
ef köttur heyröist mjálma...
Tökum annaö dæmi þar sem
segir frá töku þýska sendiráösins
I Reykjavik:
Jóhann Hjáimarsson: allir hlutir
jafn mikilvægir?
og Bretarnir komu þann
morgunn
meö karamellur sendiráösins
og réttu brosandi börnum
eins og börn fóöra endur
á tjörnum...
Og fylgir þessu ööru hvoru grin
um hefðbundiö ljóöform, sjálf-
virkni rimsins og fleiri skáld-
skaparmál.
En þaö gerist eins og stundum
áöur i ljóöum Matthiasar aö sömu
einkenni og þættir sem geta oröiö
verki hans til frama geta hæglega
snúist 1 andstæðu slna. Þaö er
sem skáldiö njóti I senn góös og
ills af sukksömu llfi minn-
inganna. Rimbrúkiö getur misst
marks. Gamansemin dottiö og
meitt sig á báöum hnjám. Oröa-
gleöi yfir efninu snúist upp I aga-
laust bruöl. Nábýli ósamkynja
staðréynda reynt mjög á þolin-
mæöina eins og þegar Húa
Kúofeng er farinn aö splgspora
innan um fallna sjómenn á Fróöa.
Umburðarlyndi hins opna stils
felur i sér vissan háska, ekki sist
þegar hún blandast saman viö
gamalkunna rómantíska afstööu
til skáldskaparstarfa, afstööu
þeirra sem telja þaö höfuösynd
aö ritskoöa innblásturinn fræga.
En hvaö sem þessari óvissu
liöur, þá er minningabálkur
Matthlasar Johannessen um
margt skemmtilegt dæmi um
opingáttarstflinn. Hann helgast
hér af lifnaöarháttum minn-
inganna, sem fyrr segir. Honum
er hér ætlaö aö rifja upp hugboð
timans fyrst og fremst, benda á
þaö hvernig allt breytist án þess
aö skáldiö gerist verulega áleitið
viö breytingarnar, viö þaö aö
„veröldin hrundi I kringum okk-
ur”. Höfundur eins og setur sig
niöur i vissa fjarlægö frá tiöind-
unum:
ég horfi á lif mitt
og læt mér nægja
aö skilja þaö aöeins
til hálfs.
I orðum sem þessum birtist
lifsviöhorf sem er skylt þeim sem
Jóhann Hjálmarsson setur fram,
og um leiö gætum viö séö i þeim
tilvisun til vissra fyrirvara um
ljóöiö. Um þaö, hvert er hægt aö
fara næst meö skáldskapinn eftir