Þjóðviljinn - 02.07.1981, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 2. júlí 1981.
Þar sem umræöan um Kleifar-
vegsheimiliö aö undanförnu hefur
veriö villandi i grundvallaratriö-
um — einkum sú umræöa sem
fram hefur fariö i fjölmiölum, tel
ég réttaö draga fram ýmis atriöi,
sem legiö hafa i láginni.
Kleifarvegsheimiliö er aöeins
eitt margvislegra úrræöa sem
beitt er til aö mæta vanda tauga-
veiklaöra nemenda i grunnskól-
um Reykjavikur. A vegum
fræösluyfirvalda borgarinnar eru
starfandi 3 sálfræöideildir, þar
sem umtalsveröur hluti verkefn-
anna er kliniskt starf meö tauga-
veiklaöa nemendur. 1 öllum
hverfisskólum borgarinnar er
hluta sérkennslumagnsins bein-
linis variö til vinnu meö tauga-
veiklaða nemendur. I vetur hefur
þar veriö um aö ræöa u.þ.b. 10
starfsgildi kennara. Þá voru
starfrækt svonefnd skólaathvörf
fyrir taugaveiklaöa nemendur i 6
af skólum borgarinnar, þar unnu
15 manns (miöað viö heil störf).
Ennfremur 2 dagdeildir fyrir
taugaveikluö börn með sem svar-
ar 7 heilum störfum kennara og
loks einn dagskóli meö 5 heilum
starfsgildum. Ef gert er ráö fyrir
,,a) Húsnæöiö veröi notað til
þess aö starfrækja meöferðar- og
skólaheimili fyrir taugaveikluö
börn I Reykjavik.
b) Fræösluráö Reykjavikur
annist rekstur heimilisins og
veröi fagleg stjórn þess i höndum
Sálfræðideildar skóla i Reykja-
vik.”
Bæöi Barnaverndarfélag
Reykjavikur og Hvitabandiö
logöu á þaö áherslu þá og siðar
(m.a. i bréfi B.R. 31. jan. 1976 og
H. 2. feb. 1976 til fræöslustjóra) að
heimiliö starfaöi „allan sólar-
hringinn árið um kring” og ,,sé
stjórnaö af sálfræöilega eöa upp-
eldisfræöilega menntuöum for-
stöðumanni’"
Starf meðferöarheimilisins
hófst haustiö 1974. Jón Karlsson
sálfræöingur sem áöur hafði
starfaö á Geödeild barnaspitala
Hringsins var ráöinn forstööu-
maður, en auk hans 7 uppeldis-
fulltrúar, auk ráögefandi læknis,
sálfræöings og sérkennara. Kenn-
ari i 1/2 starfi kom siöar. Gert var
ráö fyrir samfelldum starfstima
allt árið. Aö loknum undirbúningi
hússins og námskeiði fyrir starfs-
liö var fyrsta vistbarnið tekið inn
Kleifarvegur 15 þar sem meöferöarheimilið hefur veriö til húsa
Um Kleifarvegsheímilið
aö þriöjungur starfs sálfræöi-
þjónustunnar (15 starfsmanna)
beinist aö taugaveikluöum börn-
um, þá vöröu fræösluyfirvöld
borgarinnar sl. skólaár sem svar-
ar 42 mannárum til strafa með
taugaveikluö börn — auk hinna 8
starfsgilda á Kleifarvegsheimil-
inu.
Þá má ekki gleyma þvi i þess-
ari umræöu að Félagsmálastofn-
un Reykjavikur hefur einnig úr-
ræöi til hjálpar taugaveikluöum
börnum og foreldrum þeirra,
einkum vistunarúrræöi. I rikis-
geiranum eru lika úrræði fyrir
reykvisk skólabörn með geöræn
vandkvæöi og atferlistruflanir,
svo sem Geðdeild barnaspitala
Hringsins, Skóli geödeildarinnar,
öskjuhliöarskóli og Unglinga-
heimili rikisins.
Þrátt fyrir þaö sem hér hefur
veriö tilgreint fer þvi viös fjarri
aö nefnd úrræði nægi til þess að
sómasamlega sé séö fyrir þörfum
hins fjölmenna hóps taugaveikl-
aöra barna og foreldra þeirra.
Sú staöreynd aö fjármunir til
aögeröa á þessu sviði hafa alla tiö
veriö af skornum skammti knýr
okkur til ábyrgrar gagnrýni á þau
úrræði sem viö höldum úti og
stöðugrar leitar aö nýjum val-
kostum sem liklegir viröast til aö
skila enn betri árangri og til fleiri
taugaveiklaðra barna en rikjandi
skipan gerir kleift.
Úrræöin sem komiö hefur verið
upp eru þvi sifellt til skoðunar og
endurmats i ljósi reynslunnar af
hverju einu og hliföarlaust eru
þau borin saman viö nýjungar
sem gefiö hafa góöa raun annars
staðar. Svo hefur veriö og er um
hin ýmsu sérkennsluúrræði og
sálfræöiþjónustuna. Kleifarvegs-
heimiliö er hér engin undantekn-
ing. Ég minni á aö á siðasta ára-
tug lagði Reykjavikurborg niöur
tvo rótgróna heimavistarskóla
fyrir taugaveikluö börn og nýtti
fjármagnið og mannaflann á ann-
an hátt sem talinn var skila betri
árangri.
Tillöguna sem fræösluráöiö
hefur samþykkt um breytta skip-
an starfseminnar á Kleifarvegi 15
ber að skoða i þessu ljósi, skoða
hana i eðlilegu samhengi viö önn-
ur úrræði sem fyrir eru á þessu
sviöi, taka miö af prinsipafstöðu
Menntamálaráöuneytisins til
kostnaðarþátttöku viö rekstur
meðferðarheimilis fyrir tauga-
veikluð börn og siðast en ekki sist
draga lærdóma af erfiðleikunum
við starfsræksluna á Kleifarvegi
undanfarin ár.
Til glöggvunar skulu nú raktar
fáeinar staðreyndir um tilurö
heimilisins og þróun mála þar til
þessa.
Þann 13. mai 1974 buðu Heimil-
issjóður taugaveiklaöra barna og
Hvitabandiö Fræösluráöi
Reykjavikur aö gjöf helming and-
viröis húseignarinnar Kleifar-
veg 15. svo fremi Borgarsjóður
keypti húseign
1. nóvember. Forstöðumaðurinn
og hinn ráögefandi sálfræöingur
mótuöu meöferöarstefnuna sem
var sérstök útfærsla á svonefndri
umhverfismeðferð (miljöterapi).
Tveir sálfræöinemar sem störf-
uöu sem uppeldisfulltrúar á
heimilinu á árunum 1974-1976
hafa i kandidatsritgerö sinni frá
1979 lýst starfinu, gert grein fyrir
/
Urræðin eru sifellt
til skoðunar og
endurmats í ljósi
reynslunnar og
hlífðarlaust borin
saman við nýjungar
sem gefið hafa góða
raun annarsstaðar
erfiöleikunum og leitast viö aö
meta árangurinn af meöferöinni.
Þeir telja árangurinn býsna góö-
an miöaö við aðstæöur, sem á
ýmsan hátt voru erfiðar — eink-
um vegna fjárskorts.
Þaö sem sér i lagi varö þyrnir i
auga fræðslu- og borgaryfirvalda
eftir reynsluna af tveimur fyrstu
starfsárunum var léleg nýting
.vistplássanna. Ef nýtingin fyrsta
starfsárið er skoöuö kemur i ljós
aö aðeins 1041 vistdagur af 1824
mögulegum vistdögum var nýtt-
ur, eöa 57%.
Annaö fyrirbæri var þaö sem
kom mjög á óvart, og ekki hefur
tekist að vinna bug á siðar þrátt
fyrir itrekaöar tilraunir. A tima-
bilinu frá 26. mai til 9. júni 1975
hurfu börnin af heimilinu, flest i
sveitadvöl. Þaö tókst ekki aö ná
vistbarni aftur inn á heimilið fyrr
en þann 1. október 1975 aö afloknu
16 vikna hléi. Og þaö tókst aöeins
fyrir haröfylgi forstööumannsins
að tryggja nokkru betri nýtingu
vistplássanna 2. starfsárið. Um
þessa erfiöleika segir þáverandi
forstööumaöur i bréfi til fræðslu-
ráðsins dags. 7. april 1976:
0 ,,í starfsreglum heimilisins er
gert ráö fyrir þvi, aö Sálfræði-
deildir skóla i Reykjavik visti
börn á Meðferðarheimilinu að
undangenginni rannsókn. Nú
veröur aö játa, aö hingaö til
hefur þetta aðeins veriö hluti
sannleikans. Þannig hefur ver-
iö aö ég hef sjálfur þurft aö
ganga inn i rannsóknir helm-
inös harnanna yéniuíeca i um-
hvilt á mér aö „motivera” for-
eldrana. Þar aö auki hafa þrjú
börn komiö frá Barnageödeild
eöa Félagsmálastofnun þannig
aö Sálfræöideildirnar hafa i
raun og veru séð um rannsókn-
ir og motiveraö foreldra i ca
40% tilfellanna. Nú kann aö
vera aö ýmsum þyki þaö
undarlegt aö forstööumaður
Meöferöarheimilis skuli sjálfur
hafa séö um þaö aö fylla heim-
iliö af börnum, bæöi meö þvi aö
rannsaka mál barnanna og
einnig aö „motivera” foreldr-
ana. Mundu ýmsir likja þvi viö
þaö ef yfirlæknir á Kleppi
færi niöur i bæ og sækti sér
sjúklinga eftir þvi sem pláss
losnuðu þar innfrá. Þvi er auð-
vitaö heldur ekki aö neita að
mér hefur alltaf þótt þessi að-
staöa mjög erfiö og hefur hún
m.a. veriö þess valdandi, að ég
hygg ekki á aö ilendast i þvi
starfi. Þaö sem hefur valdiö þvi
aö ég hef tekiö þetta hlutverk
aö mér er einfaldlega þaö, aö ef
ég heföi ekki gert þaö heföi nýt-
ing á heimilinu veriö mun lak-
ari.”
Af þessari reynslu má hvorki
draga þá ályktun aö taugaveikluð
börn i þörf fyrir meöferö hafi ekki
verið nógu mörg til aö nýta heim-
iliö sómasamlega, né þar sé dug-
leysi sálfræðiþjónustunnar um aö
kenna. Hitt er sanni nær aö erfið-
lega gengur aö „motivera” for-
eldra og börn til aö þiggja meö-
feröartilboö af þessu tagiutan viö
starfstima skólanna.
Þaö sem frá faglegu sjónarmiöi
þótti einkum gagnrýni vert i meö-
feröarskipaninni þessi tvö fyrstu
starfsár var stofnanabragurinn
sem fylgir vaktaskiptafyrir-
komulagi og fjöldi meöferðar-
fólksins sem hin taugaveikluðu
börn þurftu aö hafa samskipti viö.
Þetta voru helstu rökin fyrir þvi
aö fræðsluyfirvöld ákváöu skv.
tillögu sérkennslufulltrúa og for-
stööumanna sálfræöideildanna aö
breyta mjög verulega starfsskip-
an á Kleifarvegi. Breytingarnar
voru þessar:
1. Kennsla vistbarna var flutt af
heimilinu og stofnuð sérdeild
fyrir taugaveikluð börn i
Laugarnesskóla til að taka við
þeim mikilvæga þætti meöferö-
arinnar. Viö deildina voru
ráðnir sérkennarar, sérhæfðir i
meöferö og kennslu taugaveikl-
aöra barna, jafnframt voru
möguleikar opnaðir fyrir nem-
endurna aö blandast i almennu
bekkina eftir því sem meðferð-
inni miðaöi áfram.
2. Heimilinu var breytt i með-
ferðarheimili meö fjölskyldu-
sniöi. Hjón, sérmenntuð á
Sáliræðingar hafa
sett borgarstjórn
kosti: annaðhvort
að halda uppi starf
seminni samkvæmt
hugmyndum gefenda
eða að reiða af
hendi helming
húsverðs og hafa
frjálsar hendur um
val meðferðarúrræða
þessu sviöi, voru ráöin til for-
stööu og fluttu þau ásamt börn-
um sinum i húsiö. Þau tóku aö
sér alla meöferð og umsinningu
6 vistbarna allan sólarhringinn
ásamt þremur aöstoöarmönn-
um (5 1/2 starfsgildi) skv. sér-
stökum samningi þar um.
Akveönari reglur voru settar
um þjónustu sálfræöideilda viö
heimiliö.
3. Starfstiminn var ákveðinn allt
árið að undanskildu 6 vikna
sumarleyfi, jólafrli og pákafrii
eins og i skólum og var þá
heimilinu lokað.
Eins og ljóst má vera að fram-
ansögöu var hér i verulegum at-
riðum vikið frá skilyrðum Barna-
verndarfélagsins og Hvitabands-
ins. Þessir aðilar mótmæltu
breytingunum bréflega, en létu
að öðru leyti kyrrt liggja. Ýmsir
aðilar sem máliö var boriö undir
lögðust gegn breytingu þessari,
en allt fór þaö fram á faglegum
grundvelli og án uppsláttar i fjöl-
miðlum.
Þorsteinn
Sigurðsson
sérkennslufulltrúi
skrifar

Starfiö á heimilinu frá 3. okt.
1974 til 30. júni 1977 gekk aö allra
dómi frábærlega vel. Sama gilti
um kennsluþáttinn i sérdeild
Laugarnesskóla. Nýting varð 1256
vistdagar — þrátt fyrir skerö-
inguna á árlegum starfstima.
1 skýrslu sinni sumariö 1977 gat
forstööumaöur þess aö of mikið
álag hefði veriö á starfsliöiö og
óskaöi eftir þvi að bætt yrði viö
einu starfsgildi. Fræösluyfirvöld
urðu við þeirri ósk.
Um starfiö veturinn 1977-1978
þarf ekki aö fara mörgum orðum.
Þaö var meö sama sniöi og vetur-
inn áöur og almenn ánægja var
rikjandi.
1 nóvember 1978 lét þáverandi
forstööumaður af störfum og þau
hjón fluttu úr húsinu, en núver-
andi forstööumaður tók við og
flutti jafnframt inn i húsið.
Veturinn 1978-1979 var við
mikla örðugleika að etja stjórn-
unarlega og þrátt fyrir óbreyttan
starfsgildafjölda varð aö loka
heimilinu aðra hverja helgi og
senda vistbörn heim. Þær helgar
sem haldið var opnu var aöeins
unnt að hafa á heimilinu tvö vist-
:börn af sex.
Hér var um mjög alvarlega
skerðingu að ræöa á meöferðar-
möguleikum heimilisins, sem
best verður lýst meö bréfi sem
forstöðumaður, sálfræöiráögjafi,
forstöðumenn sálfræðideilda og
sérkennslufulltrúi rituðu fræðslu-
ráöinu þann 23. nóvember 1979,
eftir að séð varö aö veturinn 1979
til 1980 yrði ástandið ekki bætt aö
öðru leyti en þvi aö opnað var
þriöju helgina af fjórum fyrir tvö
börn, þar sem rýmkuö var heim-
ild til starfsmannahalds. Bréfið
er svohljóðandi:
• Vegna umræöna, sem skapast
hafa vegna kröfu uppeldisfull-
trúa á meöferöarheimilinu að
Kleifarvegi 15 um leiöréttingu
á launum, vilja forstööumenn
sálfræöideilda og meöferöar-
heimilisins, ráögjafi heimilis-
ins og sérkennslufulltrúi
Reykjavikur taka fram eftir-
farandi:
Viö teljum ákaflega óheilla-
vænlegt og reyndar alrangt, aö
gera enn eina atlögu aö með-
feröarlegu gildi heimilisins, þó
starfsmenn þess fari fram á
leiðréttingu á launakjörum sin-
um. Þarna er um tvö alger-
lega óskyld atriði aö ræöa,
hvorugt á aö stjórnast af hinu.
Heimilinu er ætlað aö hafa til
sólarhringsvistunar tauga-
veikluð börn og hefur meðferð-
arlegt gildi þess þegar verið
skert meö þvi aö fjármagn til
þess er af þaö skornum
skammti, aö nú er aöeins hægt
aö hafa heimiliö opiö þrjár af
hverjum f jórum helgum og þær
helgar,sem opið er, er einungis
hægt aö vista tvö börn og þarf
þvi aö senda fjögur börn heim.
Nú er þaö augljóst mál, aö börn
eru ekki tekin af heimili for-
eldra sinna og sett á meöferð-
arheimilið, 'nema heimilisað-
stæöur á heimili foreldranna
séu þaö slæmar, aö ekki er taliö
fært aö framkvæma meöferö
þar, þar eö foreldrarnir eru
ekki móttækilegir fyrir þvi aö
taka þátt i meðferöinni og
vinna jafnvel gegn henni. Þaö
er þvi stefnt aö ööru tveggja,
vinna meö barn og foreldra sitt
I hvoru lagi i þeim tilgangi aö
barniö komi aftur inn á heimil-
iö og foreldrarnir séu þá orönir
i stakk búnirað takast sjállir á
viö uppeldi barniins, eöa stefnt
er að þvi aö koma barninu til
fósturforeldra og þá þarf bæöi
að undirbúa barnið og foreldr-
ana undir þaö og vinna aö þvi
að gera barnið, sem þegar er
mikið skemmt, fósturhæft.
Af þessu sést aö þaö skapar oft
mikinn vanda að þurfa að
senda börnin heim um helgar.
Með sum börn og fjölskyldur er
hægt að vinna þaö hratt og
vandamáliö kannski þess eölis,
að æskilegt sé að þau fari heim
um helgar, en önnur geta alls
ekki farið heim, t.d. vegna þess
að allt, sem unnist hefur yfir
vikuna, eyöileggst yfir helgina,
vegna vanskilnings foreldra á
eðli meöferðarinnar, eöa þá aö
barnið á ekki aö fara aftur
heim til foreldra sinna og
fósturforeldrar eru ekki til
' staðar ennþá. Aöstæður geta
tarar