Þjóðviljinn - 05.09.1981, Blaðsíða 3

Helgin 5. — 6. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3

mérer spurn

Guðlaugur Arason svarar Þorsteini frá Hamri:
Nýtur hið svonefnda
dreifbýli sannmælis
gagnvart Reykjavík í
menningarlegum efnum?
Sæll og blessaður Þorsteinn
minn!
Eins og þú veist þá dvaldist ég
norður i landi i sumar. Eftir rúm-
lega tveggja mánaða fjarvist frá
höfuðborgarsvæðinu er ég aftur á
gángi niður Laugaveginn, nú fyr-
ir nokkrum dögum. Allt i einu
heyri ég að nafn mitt er kallað og
sé hvar vinkona min ein æðir út i
umferðina, þvert yfir götuna með
útbreiddan faðminn. Ég næ ekki
að koma upp einu orði áöur en
hún slaungvar handleggjunum
utan um mig og þrýstir mér svo
fast að sér að loftið pressast upp
úr lúngunum. Ég stend á öndinni.
„Velkominn i menninguna
vinur minn”! hrópaði konan svo
hátt að vegfarendur litu á okkur.
Hún vissi að ég hafði verið á
Akureyri.
Áður en ég svara spurningu
þinni er ekki úr vegi að ég spyrji
sjálfan mig hvað menning sé.
Þetta er einkennilegt orð. Hvað
sjálfan mig áhrærir er það nokk-
uð öruggt mál að hafi ég hlýtt á
umræöur og ekki skilið þær, fæ ég
seinna að heyra að þær hafi verið
ákaflega menningarlegar. Lesi
ég bækur sem mér leiðast, er allt-
af til nóg af fólki, sem telur sömu
bók sérstaklega skemmtilega og
umfram allt þjóna menningar-
legu hlutverki.
Er menning bara orö sem þeir
nota fyrir sunnan til að rima á
móti þrenning, eins og Steinn
Steinarr lærði fyrir vestan i
gamla daga? Eöa er það eitthvað
annað?
Dagur Sigurðarson hefur þetta
að segja um menningu i einu ljóða
sinna: „Mér er nær að halda að
menning sé meöal annars það
hvernig maður tekur i hönd
góðum félaga og lætur brodd-
borgara snæða sem mestan skit”.
Eöa er það menning að klæða
sig uppá, fara á Hótel Holt og
snæða dýra rétti, dreypa á vini og
ræða um stöðu dollarans, fara á
barinn og ræða um stöðu krón-
unnar, þar til maður sofnar fram
á borðið?
Eða er það kannski menning að
standa uppá endann i fiskvinnu
átján tima á sólarhring og tala
um það hvenær maður kemst i
rúmið?
Er það menning að selja land
sitt undir erlendar herstöðvar og
fóðra broddborgara á gulli? Ein-
hverstaðar finnst mér vera
hvislað já. A öörum stað er
hrópað nei!
Hugtakið menning er ákaflega
teygjanlegt og einstaklingsbundið
hvað fólk vill setja undir þann
hatt. Eingu að siður hafa verið og
eru skrifaðar margar bækur um
fyrirbæriö. Óteljandi greinar i
blöðum og timaritum eru helgað-
ar menningunni.... og þetta þykir
fint. Mikil ósköp! Þeir sem vitið
þykjast hafa, setja á sig vængi og
skeggræða menninguna. Það er
talað um menningarstofnanir,
menningartengsl, menningar-
sambönd og ég veit ekki hvað og
hvað.
Svo er lika til hámenníng, lág-
menning, dry kkjumenning,
bændamenning, leikhúsmenning,
umferðarmenning, siðmenning.
Það er meira að segja til Mál og
menning!
Siðan þetta orö var fundiö upp
hefur okkur verið kennt að menn-
ingin væri af hinu góöa. Þjóöfélög
i hinum vestræna heimi eru sögð
menni'ngarþjóðfélög af þeim sem
þar búa. En konan i Kambódiu er
á allt annarri skoðun. Hún álitur
okkar menningu jafnvel vera
sókn eftir vindi. Hún vill heldur
vakna á morgnana og gánga til
vinnu á sinum jarðskika, heldur
en ferðast meö neðanjarðarlest i
verksmiðjuna.
Það sem einn telur vera
menni'ngu, er annar tilbúinn að
stimpla sem ómenningu.
Hér á landi sem viða
annarstaðar þykir það bæði fint
og merkilegt að vera menningar-
legur og tilheyra þeim hópi fólks
sem telur sig halda merki
menningarinnar á lofti, þó svo
þessi hópur geti verið ákaflega
þraungsýnn og illa að sér i þeim
hugmyndum sem annað fólk hef-
ur um gildi menningar.
Þvi miöur viröist sú skoðun
vera rikjandi, að menning sem er
sprottin af þvi góða og á aö vera
undirstaða allrar velferðar, að
hún sé staðsett i Reykjavik og
hvergi annarstaðar á landinu.
Andstæðan við þetta er hugtakið
dreifbýlismenning, sem er af hinu
vonda, er á eftir timanum, snýtir
sér með fingrunum og skolar
lambasteikinni niöur með landa.
Þessa skoðun hefur vinkona
min sem tók mig i hryggspennu á
Laugaveginum um daginn. Ef
hún ætlar sér að aka norður i
Skagafjörð, finnst henni hún fara
aftur á bak um leið og hún er
komin upp i Kjós.
— og spyr Vilborgu
Dagbjartsdóttu r:
Er ástin
af hinu
góða
eða illa?
I vetur leið sá dagsins
ljós alveg ný skilgreining á
ástinni: „Astin er eins og
sinueldur. Astin er segul-
stál.”
Ég verð að játa að ég er
ekki vel að mér i segulstál-
um. Hinsvegar veit ég að
sinueldur getur verið ákaf-
lega hættulegur; geyst yfir
holt og hæöir og lagt aö velli
allt sem fyrir verður.
Þessvegna lángar mig til
aö spyrja Vilborgu Dag-
bjartsdóttur: Er ástin af
hinu góða eða illa? Hvað seg-
irðu um það Vilborg min?
Þorsteinn minn. Ef ég reyni að
svara spurningu þinni i sem
stystu máli, þá er svarið bæði já
og nei. En þar sem ég veit að þú
ert ekki ánægður meö þaö, ætla
ég að gera tilraun til að útlista
þaö nánar. Ég einskorða mig við
þann hluta menningar sem allir
geta verið sammála um að sé, eða
ætti að vera af hinu góða og allir
að hafa sömu möguleika á að
njóta. Viö getum kallað það
stofnanamenningu svona til
hægðarauka.
Fyrst skulum við lita á örfáa
þætti þar sem dreifbýlinu er
mismunað. Það er geingið út frá
þvi sem visu að allt vald, öll
stjórnun eigi að vera i Reykjavik
og landsbyggðinni beri að taka
við boðum þaðan, hvort sem þau
koma sér vel eða ekki. Það er
taliö sjálfsagt mál að strákarnir
fyrir sunnan ráði þvi hvort
Grimseyingar fái leyfi til að reisa
skólahúsnæði, eða hvort ibúar i
Svinadal eigi að búa við það um ó-
komna framtiö að geta hvorki
hlýtt á útvarp né horft á sjónvarp
vegna truflana svo dögum skiptir.
Þó er útvarpiö sögð menningar-
stofnun og sameign okkar allra,
hvort sem við búum i Svinadal
eða Sogamýri. Allir eiga sama
rétt á aö njóta.
En þvi miður vantar mikiö á að
svo sé.
Það fer ekki framhjá neinum
sem hlustar á fréttir og
tilkynningar i hljóðvarpi, að i
Reykjavik er miðpunktur lands-
ins. A hverjum degi fer lángur
timi i að þjóna lund kaupenda og
seljenda i Reykjavik. Auglýsing-
ar og tilkynningar af ýmsu tagi
flæða yfir fóik sem ekki hefur
nokkur tök á að hagnýta sér öll
þau tilboö sem á boðstólnum eru
fyrir sunnan. Hvern sjálfan and-
skotann heldurðu að Skagfirðinga
varði um þótt gulur páfagaukur
hafi tapast i Hliðunum? Og ögn
held ég að ísfiröingum komi það
viö þótt Tómas selji nýjan lax eöa
steinalausar melónur. Ha, ha.
Bölvuö vitleysa!
Fréttaflutningur útvarps er
ángi af þvi menningarlega hlut-
verki sem þvi er ætlað að gegna...
og vissulega er margt gott um út-
varpið aö segja. En litum aðeins
á, um hvað fréttirnar eru. Hvað
vita Reykvikingar um það sem er
aö gerast austur á Fáskrúðsfirði,
að ég tali nú ekki um Dalvik? Vita
postularnir i Háskóla Islands að
landburður hefur verið af ufsa á
Þórshöfn undanfarnar vikur?
Nei, ónei.
Hinsvegar vita allir Þórs-
hafnarbúar að þessa dagana er
veriö að grafa sundur öskju-
hlíðina i Reykjavik svo að hægt sé
að leggja þar nýjan og mal-
bikaðan veg.
Sú naflaskoðun á höfuðborgar-
svæðinu sem hér um ræöir, kem-
ur einkar vel fram þegar veður-
fræðingar útlista veðurkortið i
sjónvarpinu. Taktu bara eftir þvi
Þorsteinn, hvernig þeir nudda
prikinu sýnkt og heilagt utan i
suðvesturhornið á landinu,
hvernig allar lægðir og hæðir ber-
ast að þessum sleikipinna
hermángs og auövalds, sem öllu
vill ráða, hvernig blessuö norðan-
áttin fær sólina til að skina svo að
allt verði bjart og fagurt.
Um daginn gekk þetta svo lángt
að einn fræðíngurinn sagðist ekki
vera alveg viss um, hvort við
mættum vonast eftir norðanátt,
en allt benti þó til þess.
Þetta gerðist eftir þriggja daga
rigningar i Reykjavík. Skitt með
það þótt kartöflugrös féllu
kannski i Ölafsfirði og bátar
kæmust ekki á sjó fyrir öllu norð-
urlandi. Nei, við áttum að vonast
eftir noröanátt, þvi hún táknaði
sól fyrir sunnan.
Finnst þér þetta ekki magelöst?
Þannig hefur hið sunnlenska
ráðriki náð inn I raöir veðurfræð-
inga. Fyrir rúmu ári gerðu þeir
sér lítið fyrir og skiptu noröur-
landi i tvennt. Bara rétt si svona.
Þeir bútuðu það i sundur i miðju
og nú eigum við orðiö tvö noröur-
lönd hér á tslandi. Norðurland
vestra og Norðurland eystra.
Þessi dæmalausa ósvifni og
málleysa er látin óátalin i þeirri
menningarstofnun sem Rikisút-
varpið er. Af hverju er ekki hægt
aö láta landið i friði og tala um
Norðvesturland og Norðaustur-
landi eins og i gamla daga? Hver
gaf veðurfræðíngum leyfi til að
léna niðurlandið eftir eigin geð-
þótta? Ekki voru Húsvikingar
spuröir álits á þvi!
Og hvernig er það ekki með
Þjóðleikhúsið? Ég veit ekki betur
en það sé staðsett i Reykjavik og
rekiö þar fyrir almannafé. Vin-
kona min á Laugaveginum getur
brugðið sér I leikhús þjóðarinnar
— hvort sem viö teljum það vera
Alþingi eða Þjóðleikhúsið — án
mikillar fyrirhafnar. En frænka
hennar á Vopnafirði þarf að taka
sér fri frá vinnu, spara matar-
peningana, koma börnunum i
gæslu og kaupa sér flugmiða ef
hana lángar til að gera hið sama.
Og eftir allt þetta umstáng á hún
það á hættu að sjá leikrit sem hún
hvorki skilur né hefur gaman af.
„...En hún sá bæði Róbert
og Rúrik
ránghvolfa i sér augunum”.
Talandi um Þjóðleikhús hefur
það reynt að sinna skyldu sinni og
fara með leiksýningar út á land
yfir há bjargræðistimann og sýna
vinnulúnu fólki á kvöldin. Með
þessu er verið að gera lands-
byggðinni jafn hátt undir höfði og
Reykjavik. Ja, svei þvi!
Já Þorsteinn minn, það er viða
pottur brotinn. Sú stofnanamenn-
ing sem höfuðborgin á aö miðla
landsmönnum og allir eiga sama
rétt á að njóta, lætur dreifbýliö
alltaf sitja á hakanum. Og þaö
sem verra er: Það er beinlinis
gert ráð fyrir þvi.
Ætli ég verði ekki að fara að
hætta þessu. Ég hef alveg sleppt
þvi að minnast á hluti eins og
heilbrigðisþjónustu, menntun,
skóbúðir og kirkjur. Það biöur
betri tima.
En I lokin þetta: Ef viö gaung-
um út frá þvi að menning sé ekki
einvörðúngu bundin stofnunum,
heldur sé hún þroski andlegra
eiginleika mannsins, gott hjarta-
lag mannkærleikur og þjálfun
hugans til andlegs lifs, þá er
sannfæring min sú aö dreifbýli
landsins sé hvorki eftirbátur
Reykjavikur né Rómar.
Jæja vinur, ég kveð þig að
sinni. Kannski eru allar vánga-
veltur um menninguna út i hött.
Kannski er menningin fólgini þvi
einu að vakna viö vekjaraklukk-
una á morgnana.
Þinn einlægur.
E.S. GA'
Astarkveðjur til hennar Guörún-
ar minnar með þakklæti fyrir
jólakökuna.
VORUR
SEM VANDAÐ ER TEL
SKÁIABÚÐIN 1 SKRVERSl.UN FYRIR FJALLA- OG 1 FERÐAMENN.
SNORRABRAUT 58 SÍMl 12045 Rekin af 00 Hjálparsveit Skáta Reykjavík