Þjóðviljinn - 05.09.1981, Blaðsíða 11

Helgin 5. — 6. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA II
Einar Bragi skrifar:
A sunnudaginn veröur aldurs-
höföingi grænlenskra listamanna,
skáldiö og myndlistarmaöurinn
Hans Lynge, 75 ára. Hann er einn
hinna stóru og góöu sona Græn-
lands og hefur átt flestum meiri
þátt i aö vekja sjálfsvitund þjóöar
sinnar, vikka sjóndeildarhring
hennar, efla hróöur grænlenskrar
menningar innanlands sem utan.
Hann er fæddur 6. september
19061 Nuuk (Nesi), sem nú er höf-
uöstaður landsins. Faöir hans
var sálnahiröir (kateket), mikils-
virtur maöur af grænlensku faö-
erni, en móöirin dönsk og ættin
einnig á annan hátt margvislega
blönduö evrópsku blóöi, svo aö
Hans veröur ekki af útliti greind-
ur frá venjulegum vesturevrópu-
búa, nema litiö sé i lófa karls.
Þrátt fyrir prestablóöiö hefur
mér þó sýnst hann flestum glögg-
skyggnari á skoplegar hliöar og
tviskinnung „grænlenskrar
kristni”, svokallaörar. Ég minn-
ist þess, aö i ræöu i Norræna hús-
inu 1976 kom hann þvi neyöarlega
aö, aö hann væri að visu afkom-
andi Hans Egede, þótt skömm
væri frá aö segja. Og i skemmti-
legum endurminningum um
Nuuk á fyrsta fjóröungi aldarinn-
ar i veglegri bók, sem út var gefin
á 250 ára afmæli bæjarins 1978,
segir hann: „Hans Egede sló fólk,
sem fékkst ekki til aö spenna
greipar, og sömuleiöis þá sem
hlógu að ambögum hans. Þaö
heföi vafalaust glatt hann aö sjá,
af hvflikri alvöru og andakt, já
fullkominni uppgjöf afkomendur
þessara „villimanna” höföu und-
irgengist boöskap hans, á yfir-
boröinu aö minnsta kosti, eöa hve
gjörsamlega eftirmönnum hans,
prestunum haföi á 200 árum tekist
aö brjóta andlegt stolt þeirra á
bak aftur, uns þeir fóru aö lita
ekki aöeins á orö bibliunnar,
heldur prestanna lika sem óvé-
fengjanlegan stórasannleik. 1
faömi kirkjunnar leiö mönnum
svo vel, aö hver sjálfstæö hugsun
var gufuö upp, kenningin veitti
mönnum svo óbrigöult öryggi, að
þeim var alveg óhætt aö sofna”!
Á hinn bóginn leynir sér ekki aö-
dáun hans á Grænlendingum hin-
um fornu, sem fyrir daga trúboðs
og erlendrar áþjánar sáu sér og
sinum borgiö og áttu sér merki-
ára
lega menningu, sem þróast haföi
og dafnaö viö einhver harökeypt-
ustu lifsskilyröi sem um getur á
byggöu bóli. Nægir aö visa til óös-
ins um Ulaajuk annars staöar i
blaöinu, þó af nógu ööru sé aö
taka.
Vegna afmælis Hans Lynge
sendir Grænlandsforlagiö
bernskuminningar hans á mark-
aö i dag, bæöi á grænlensku og
dönsku. Eg fékk aö lesa þær i
próförk, og af þeim er ljóst, aö
hann hefur átt hamingjusöm
bernskuár, þó ekki væri veraldar-
auöi aö fagna á heimilinu. Fabir
hans var harðduglegur aö bjarga
sér, fór á veiðar hvern virkan dag
sem veöur leyföi, þvi prestslaunin
hrukku skammt. En hann vildi
sýna trú sina af verkunum og sást
þá ekki alltaf fyrir: fyllti húsiö af
þurfandi ættmennum og um-
komuleysingjum i trausti þess, aö
himnasjóli sendi nógu marga seli
eöa æöarblika i skotmál til aö all-
ir skrimtu — og varö aö trú sinni.
Listgáfa hefur fylgt fööurætt
Hans Lynge; afi hans og amma
málubu bæöi vatnslitamyndir, og
hún lék á slaghörpu. Mjög
snemma tók aö bera á listhneigö
hjá drengnum, og um 8 ára aldur
var honum oröin ástriöa aö draga
upp myndir, teiknaði þá með blý-
anti á bakhliö fæöingar- og dánar-
vottoröa, sem faöir hans lét hon-
um i té, og stöku sinnum fékk
hann auöa örk, en þær varö hann
aö fara sparíega meö: teikna
smámyndir margar og báöum
megin á blaöiö! Þegar á barns-
aldri var honum lagiö aö ná and-
litssvip manna, og hefur á áranna
rás dreift i slóö sina af takmarka-
lausu örlæti teikningum affólki,
sem hann hefur sjaldan eöa aldrei
tekiö eyri fyrir, en taliö goldnar
aö fullu meö gleöinni sem þær
vöktu.
Laust eftir fermingu hóf hann
nám i kennaraskólanum i Nuuk
og lauk þaöan prófi tvitugur.
Sama ár gerðist hann kennari i
Qaqortoq (Júliönuvon), en veikt-
ist af berklum 4 árum siöar og
varö aö hætta kennslu. Hann neit
aöi aö láta höggva sig, þvl dánar-
tiöni var há meöal þeirra sem
gengust undir slika aögerö. 1 þess
staö greip hann til eigin ráöa:
smiðaöi sér dálitinn timburkofa I
botni fjarðarins, dvaldist þar
mörg sumur og iökaöi nektar-
lækningar á eigin spýtur. Græn-
land er ekki beinlinis sólrikt,
eins og allir vita. Þess vegna herti
hann sig upp 1 aö steypa sér oft á
dag i iskalt vatn, þvi aö þegar
hann kom upp úr, var svo ákaf-
lega notalegt aö liggja um stund
allsber undir jafnberum himni og
láta vindinn gæla viö likama sinn.
Hann telur sjálfur, aö þetta hafi
gefiö sér þá likamshreysti, sem
vel hefur dugaö honum fram á
þennan dag. Aö fáum árum liön-
um gat hann án þess aö blása úr
nös klifið á hæsta tind fjallsins
Akuliaruserssuaq (1700 m) og
Hans Lynge:
gengiö i einni lotu án þess aö
bragöa þurrt eöa vott 20 klukku-
stundir um fjöll og firnindi. Og vel
hefur honum enst likamsfjöriö. 1
vor leib vorum viö á gangi i Qas-
igiánguit (Kristjánsvon) ásamt
skáldinu Villads Villadsen. Allt i
einu fannst Hans viö kumpánar
orönir allt of silalegir i spori og
dansaöi á undan okkur eftir veg-
inum. Þá varö fornvini hans Vill-
ads að oröi: „Furöulegur maður
Hans, hann veröur yngri með
hverju árinu”.
Likamsrækt hans og Iþróttaiök-
anir vöktu áhuga unga fólksins,
en það leiddi aftur til þess, aö
hann beitti sér fyrir stofnun sam-
taka meðal ungmenna, sem
kirkjunnar menn vildu ekki heyra
né sjá vegna of frjálslegrar hátt-
semi i ástamálum! Kennarinn
ungi var laus viö þröngsýni i þeim
efnum og hefur ekki forpokast
með árunum, þvi fyrir stuttu end-
aöi hann eina af ræöum sinum á
þessum oröum: „Maður veröur
aldrei of gamall til aö elska”. Þar
talaöisá sem gerst mátti vita, þvi
Amor hefur veriö honum fylgi-
spakur alla ævi, og Hans hefur
eins og svo margur maðurinn i
þeirri djörfu listamannasveit
löngum inspirerast mjög af sam-
neyti viö fagrar gáfaöar konur.
1 kennaraskólanum lásu nem-
endur og settu á sviö gamanleiki
Hostrups og Heibergs. A fyrsta
kennaraári sinu snaraöi Hans
sumum þeirra á grænlensku, og
voru þeir sýndir I bænum undir
leikstjórn hans viö miklar vin-
sældir. Upp úr þvl fór hann aö
hugsa meö sér, aö nær væri hann
semdi sjálfur leikrit um græn-
lensk efni og hófst þegar handa.
Fyrsta leikrit hans fjallaöi um
daglegt lif þarna i „nýlendunni”
(kolonien), eins og verslunar-
staöirnir voru þá nefndir, og
hæddist hann ótæpilega aö undir-
lægjuhætti ibúanna og auösveipni
viö dani. Leikritiö féll i góöan
jaröveg, nemadanskir embættis-
menn I bænum og undirtyllur
þeirra fyrtust aö sjálfsögöu, og i
nokkra mánuöi eftir aö sýningum
var lokiö héngu i auglýsingaköss-
Sjá næstu síðu
Teikning eftir Hans
Lynge viö Ijóöiö
Ulaajuk og Imaneq.
Prologus
að leikritinu Ulaajuk
og Imaneq
Eitt sinn i bernsku
sá ég á sjávarkambi
leifar af kumli
með veðruöum beinum.
Munnmæli hermdu, að hér lægi Ulaajuk grafinn
Landið seig,
og hafið hámaði i sig
ætilegustu moldarbörðin.
Þannig atvikaðist, að bein Ulaajuks,
siðustu minjar stórbrotins lifs,
fóru forgörðum.
Hann nennti ekki að kasta feðratrú sinni
og kærði sig ekki um að komast i himnariki hinna turnuðu.
Menn höfðu eftir honum,
að þegar dómsdagur gengi
yfir vesalings kristlingana,
ætlaði hann að gæða sér á þurrkaðri loðnu
vættri i ljúffengu selslýsi
og lita meðaumkunaraugum niður á hina skirðu.
sem fór ekki alfaraleið
og var þess vegna fordæmdur.
Fólk sagði, að svo hefði honum hefnst,
að hann vildi ekki láta skirast,
og upprisu væri honum að eilifu varnaö.
A uppvaxtarárum
átti ég tiðum leið um Kópafjörð
og fann þá,
hvernig augu min
drógust að þessum stað sem svarf að segli.
Þótt látinn væri fyrir löngu.
stóð hann mér glöggt
fyrir hugarsjónum
sem hreystimenni,
ósvikinn kalaaleq 1)
Hann undi glaöur við sitt og unni
firðinum og fjöllunum háu
sem létu i leysingum heljarbjörg falla
i loftköstum niður snarbrattar hliðar.
Lifsskoðun hans var sprottin úr umhverfinu:
Það var hér sem menn iifðu og dóu,
lifandi fólk lifði þróttmiklu lifi,
og dauðir voru fullkomlega dauðir.
Lifið var barátta:
þrekmennið fékk ljúfan sigur,
hinn laut i lægra haldi með beiskri kvöl.
Þegar eitthvað amaði að,
hugsaði hann með sér: Ég vildi
ég rækist á illvigt veiðidýr
til að hrekja burt leiðindin.
Skelfast kunni hann ekki,
þvi hann vissi,
að eigi verður feigum forðað
né ófeigum i hel komið.
Lifið er stormur
og stórsjór,
hrein sjávarströnd i sólskini,
upp frá henni foldgnátt f jall: Ukkusissaq,
andspænis þvi himningnæfir tindar
Hjartarhornsins ógnvænlega.
Hann dáði og vildi ekki kveðja
þetta auðuga fjall
sem fólk vitjaði úr norðri og suðri.
Ukkusissaq: uutsissaq: tálgusteinn
sem breyta má i kolur og potta,
glitsteinninn fagri
sem glóir i sól.
Hann vekur endurminningu um
andlit manns að snæðingi,
gljáandi i bjarma lampaljóssins
þegar sviti og lýsi renna niður kinnarnar,
minnir á góðar skemmtisögur
eða blóðidrifnar sagnir
af fjandmannavigum,
á látbragðsglaðan sagnamann
með ör eftir kalsár á bústnum vöngum.
Þetta var lif sem honum lét,
mál sem hann skildi,
talsmáti vaskra húðkeipsræðara.
Það var eins og ræða fjallanna,
þegar skriður falla með gný
og gerbreyta kunnu landslagi.
Það vareins og þegar snjóskefur af tindum
eða isþoku rekur norðan úr eyjum.
Það gat lfka verið eins og djúp kyrrðin,
þegar raddir náttúrunnar þagna,
þvi stórmenni voru eins og náttúran sjálf.
ruddu sér ekki til rúms,
töluðu aðeins i réttan tima
— og þögðu oftast.
1) Kalaaleq:grænlendingur.
Þýö.: Einar Bragi