Þjóðviljinn - 24.04.1982, Blaðsíða 20

20 SÍÐA — ÞJÓDVILJINN Helgin 24,—25. apríl 1982
Þessi mynd er tekin vestur eftir Piitaloftinu I Arbænum, en þaö er aukabaðstofa fyrir ofan eldhúsið i nýrrihluta bæjarins.
Venjulega voru föst rúm eða bálkar I baöstofum en hér eru þau laus og smfðuð ekki alls fyrir löngu eftir eldri fyrirmyndum.
Oft voru baöstofur ekki klæddar á súðina eins og hér, heidur sá í r’áfrið fyrir ofan. Myndir eða skraut annaö á veggjum var
næsta fátitt I íslenskum almúgabaðstofum.
Þarna skyggnumst við inn I stofu Margrétar Pét-
ursdóttur I Arbæ, en hún var móðir siðasta ábú-
andans þar. Þessi stássstofa er þvi löngum kölluð
Margrétarstofa. Gegnt dyrum má sjá mynd úr
mannshári, en mikið var ofið úr þvi ágæta efni á
seinni hluta siðustu aldarog fram yfir aldamótin.
Gamalt hlóðaeldhús frá fyrri hluta 19. aldar. Frá fornöld
og fram til 11. aidar notuðu menn opna langelda til eldun-
ar og upphitunar en snemma á miðöldum settu þeir eld-
stæðin út undir vegg. Einungis var op beint fyrir ofan
hlóðirnar fyrst i stað og þannig er þetta eldstæöi útbúið, en
myndin er tekin I elsta hluta Arbæjar. Stæði vindur, á sló
þvi reyknum niður og hafa húsráðendur þvl oft mátt
standa yfir pottunum I kófi. Ljósm. — gel.
Þetta eldhús er úr Efstabæ, sem siðan 1967 hefur staðið I
Arbæjarsafni. Það stóð áður þar sem er Spitalastigur 4 og
var i öndverðu byggt 1883. Nafn sittdró húsið af þvi að for-
veri þess á ióöinni var um langan tima efsti bærinn I Þing-
holtunum. Fyrsta raunverulega eldavélin, svipuð þeirri á
myndinni, kom til landsins árið 1860 og var I húsi sem enn
stendur I blóma, Kirkjutorgi 6 i Reykjavlk.
Hér sjáum við næsta skrefiö i eldavélaþróuninni. Myndin
er tekin I þeim hluta Arbæjar, sem byggður er 1912 og
þessi eldavél var i notkun allt fram til ársins 1948. Þá flutti
siðasti ábúandinn frá Arbæ, Kristjana Eyleifsdóttir, og
hefur hún sjálfsagt oft staðið við þessa forláta vél. Reyk-
rörið sést vel á myndinni, en það gekk upp i gegnum her-
bergið fyrir ofan eldhúsið og þvi nýst vel til upphitunar.
Hvernig
bjuggu qfi
og amma
Hvernig bjuggu forfeður og for-
mæöur okkar fyrir hundruöum
ára? Hvernig litu húsgögnin út og
hvaö þótti nauðsynlegt i stofuna á
þeim árum? Eða var etv. alls
engin stofa?
Afar erfitt er að gera sér óbrot-
gjarna mynd af þvi hvernig inn-
búið hjá honum meðaljóni var
fyrir 500 eða 1000 árum. Flest
okkar gera sér einhverja mynd i
huganum, og öll er hún eflaust
einföld i sniðum. Bæði voru efnin
ekki mikil til hégómans og eins
hitt aö afstaöa manna til hibýla
var talsvert frábrugðin þvi sem i
dag tiökast. Við sem höfum farið
á minjasöfn sjáum oftast allt ööru
visi húsgögn og uppröðun þeirra
en raunverulega tiðkaöist. Sama
er að segja um þær fáu ljósmynd-
ir sem til eru úr hibýlum t.d. frá
19. öldinni; öllu er raðað upp fyrir
„fógógrafinn” og heimilisfólkið
komið i sitt finasta púss; þvi er
erfitt að fá raunsanna mynd af
venjulegu heimili islensku, allt
fram til þess tima að myndavélar
og flöss fóru að verða almanna-
eign. Og þá var langt liðið á öld-
ina.
Oöru máli gegnir með yfirstétt-
arheimilin. Þar höfðu húsráðend-
ur bæði skilning og efni á að fá
ljósmyndara i heimsókn og er að
finna talsvert af myndum frá
slikum heimilum allt aftur á
18.-19 öldina. Hins vegar „sitja
menn fyrir” á þessum myndum
velflestum og einnig tiðkaöist aö
raöa bestu húsmununum út i eitt
hornið undir öllum fjölskylduljós-
myndunum — og smella af!
Við bregðum hér upp örfáum
myndum sem teknar eru i Árbæj-
arsafni og Listasafni Einars
Jónssonar, en þar er að finna
nokkuð upprunalegt heimili
fjölskyldu sem lifði á borgaralega
visu timabilið 1920—1940 og þaðán
af lengur. Einnig höfum við feng-
ið myndir að láni i Árbæjarsafni
og Ljósmyndasafninu til að
bregða hér upp. Það skal þó tekið
skýrt fram að hér er ekki um
neina úttekt að ræða á heimilum
og húsbúnaði manna aftur á sið-
ustu öld — aðeins er brugðið upp
nokkrum myndum til gamans svo
menn geti borið saman við það yf-
irdrifna neyslumynstur sem vér
búum við i dag. Og kann ýmsum
að bregða i brún!
—v
Þessi fagurlega
skreytta klukka undir
glerkúfli er úr búi
Einars Jónssonar
höggmyndara en
myndin er tekin I ibúð
hans uppi á lofti i
Hnitbjörgum viö
Eiriksgötu. Þar stend-
ur ibúð þcirra hjóna
óbreytt eins og þau
skildu við hana og má
þar sjá dæmigert
heimili efri millistétt-
arfólks frá árunum
fram undir strið.