Þjóðviljinn - 29.09.1982, Page 5

Miðvikudagur 29. september 1982 ÞJÓÐVILJINN____StÐA 5
„Mannúðlegir vinnu-
staðir,
launajöfnun og aukin
samneysla
eru leiðir sem geta
stuðlað að betra
samfélagi“
Hefur hagkerfíö
brugðist?
Erfíðleikar í efnahagsmáium
Islendinga og annarra vestrænna
ríkja hljóta að kalla fram cfa-
semdir um ágæti þess hagkerfís
sem þessar þjóðir búa við í dag.
Spurningin er hvort ekki þurfí að
leita nýrra leiða í stjórnun efna-
hagslífs, breyta framleiðsluhátt-
um og verslun og endurskoða
skiptingu valds og auðs.
Velferð á veikum
grunni
Hin miklu áföll sem þjóðarbú-
ið hefur orðið fyrir á undanförn-
um mánuðum hafa nú leitt til vís-
itöluskerðingar í landinu auk
fleiri atriða er draga skulu úr
verðbólgu og víxlhækkun verð-
lags og launa. Versnandi
markaðshorfur, mikill viðskipta-
halli og aukin skuldasöfnun hjá
erlendum bönkum og lánasjóð-
um eru á góðri leið með að
stofna efnahagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar í hættu.
Þegar vandinn í efnahagsmál-
um okkar er svona mikill, vaknar
sú spurning hvaðan þessi vandi er
kominn og hvaða leið skuli farin
til að leysa hann. Efnahagsað-
gerðir ríkisstjórnarinnar fela ekki
í sér varanlegar lausnir á um-
ræddum vanda og þær boða enga
raunhæfa stefnubreytingu í efna-
hagsmálum yfirleitt. Þessar svo-
kölluðu efnahagsráðstafanir gera
ekki annað en að fresta allsherjar
gjaldþroti þjóðarbúsins. Þær eru
einskonar framlenging á forleik
þess harmleiks sem síðar tekur
við í formi kreppu og atvinnu-
leysis.
Beinir styrkir til einkafyrir-
tækja á kostnað vinnandi stétta
og skerðing á kaupmætti
launþega kemur að vísu í veg fyrir
atvinnuleysi fyrst um sinn en
kaupskerðing leiðir alltaf til sam-
dráttar og síðar til atvinnuleysis.
Ekki er rétt að álykta að ríkis-
stjórnin ein beri ábyrgð á versn-
andi afkomu þjóðarinnar, en
einnig er fráleitt að gera sér vonir
um varanlegar lausnir frá ríkis-
stjórn sém lætur núverandi hag-
kerfi ráða ferðinni.
Það er alveg sama hvert litið er
í kringum okkur. Hvorki
.,leiftursóknarstjórnir“ Bretlands
og Bandaríkjanna né hófsamari
ríkisstjórnir í Mið-Evrópu eða á
Norðurlöndum ráða fram úr
efnahagsvanda nútímans. Marg-
ar tiiraunir eru gerðar en allar án
árangurs. Yfirleitt felast aðgerð-
irnar í tilfærslum á fjármagni,
hækkun eða lækkun skatta,
styrkveitingum til iðnaðar og
niðurskurði af ýmsu tagi.
Erfitt er að segja nákvæmlega
til um hversvegna engin lausn
finnst á efnahagsvandanum en
kannski er ein ástæðan sú að eng-
in ríkisstjórn á Vesturlöndum
þorir að fara nýjar leiðir og
brjótast út úr því úrsérgengna
markaðskerfi „frjálsrar verslun-
ar“ sem við hrærumst í.
Kökunni skipt
Þegar gegndarlaus ofneysla og
eftirlitslaus fjárfestingastefna
hástétta og auðvalds leiða til við-
skiptahalla og óeðlilegrar skuld-
asöfnunar hjá erlendum bönkum
er gripið til sparnaðrráðstafanna
og kjaraskerðinga á borð við
bráðabirgðalög núverandi ríkis-
stjórnar. Árangur slíkra aðgerða
er umdeildur en afleiðingar
þeirra á kjör launafólks eru
augljósar.
Það er athyglisvert að samhliða
niðurskurði og samdrætti á Vest-
urlöndum hefur bilið á milli ríkra
og fárækra breikkað. Því miður
er ísland þar engin undantekn-
ing. Versnandi afkoma illa rek-
jnna fyrirtækja hefur sumsstaðar
leitt til kjarasamninga sem fela í
sér kauplækkanir. Hvarvetna
láta verkalýðsleiðtogar telja sér
trú um að tímabundin kjara-
skerðing leiði á endanum til fullr-
ar atvinnu og kaupmáttar-
aukningar. Atvinnuleysi og hót-
anir um fjöldauppsagnir nægja til
að fulltrúar verkafólks standa
tómhentirupp frá samningaborð-
inu og prísa sig sæla ef þeim
tekst að verja kaupmátt nokk-
urnveginn og atvinnu um stund-
asakir.
Með minni kaupgreiðslum
spara vinnuveitendur stórfé sem
meðal annars er notað til að fjár-
festa í afkastameiri framleiðslu-
vélum sem auka sjálfvirkni og
atvinnuleysi um leið. Það er rétt-
lætiskrafa að launþegar, þ.e.a.s.
skattgreiðendur hafi meiri áhrif á
stjórnun fyrirtækja ef þeir eiga að
bera tap þeirra. Sparnaðarráð-
stafanir bæði hér og annarsstaðar
koma verst niður á verkalýðnum
sem vinnur við framleiðslu og
dreifingu á iðnaðarvörum og öfl-
un hráefna til þeirra. Þeir efna-
minnstu eru látnir færa mestu
fórnirnar þegar bjarga skal
atvinnuvegum frá gjaldþroti.
Okkur er talin trú um að há
laun geri iðnaðinn ósamkeppnis-
færan en lágt kaup leiði til betri
samkeppnisaðstöðu á erlendum
mörkuðum og þarafleiðandi til
framleiðsluaukningar sem tryggi
atvinnu og velferð. Þessi kenning
er nú í heiðri höfð allsstaðar á
Vesturlöndum, gallinn er bara sá
að hún stenst hvergi nema þar
sem vinnandi fólk lifir á mörkum
þess sem getur talist mannsæm-
andi líf. Kauplækkun hjá
launþegum hlýtur að leiða til
minni kaupmáttar almennings.
Minni kaupmáttur þýðir aðhald í
peningamálum og minni neyslu
en slíkt dregur úr framleiðslu og
velduf samdrætti og atvinnuleysi
og þannig koll af kolli.
Hagkerfi „frjálsrar verslunar"
hrynur nú eins og spilaborg alls-
staðar á Vesturlöndum. Tímabil
hagvaxtar og velferðar virðist á
enda. Það er kaldhæðni örlag-
anna að boðberar þess markaðs-
lögmáls sem fer eftir framboði og
eftirspurn skuli tala um þenslu
eftirstríðsáranna með tárin í
augunum.
Hlutverk verkalýðs-
félaganna
Eins og öllum er kunnugt eru
verkalýðsfélög á Vesturlöndum
tiltölulega frjáls. Hlutdeild þeirra
í mótun efnahagsmála er tölu-
verð. Samþykki frjálsra verka-
lýðsfélaga á kaupránssamningum
og kjaraskerðingarlögum kemur
því nokkuð á óvart. Verkalýðsfé-
lög voru ekki stofnuð til að
skerða kjör launafólks og sið-
ferðislega hafa stjórnir þeirra
ekkert umboð launþega til að
setja stimpil sinn á vísitöluskerð-
ingu og kauprán. Upphaf allrar
verkalýðsbaráttu fól í sér kröfur
um réttláta dreifingu valds og
arðs á öllum sviðum atvinnulífs-
ins. Samstaða og baráttuhugur og
ekki síst trúin á frelsi, sósíalisma
og betra samfélag knúðu fram
miklar breytingar á stjórnarfari
og efnahagsmálum iðnríkja um
allan heim.
Baráttan fyrir réttlátri skipt-
ingu auðæfa þjóðarinnar var
einnig háð áratugum saman hér á
landi. Árangur þeirrar baráttu
felst' að verulegu leyti í félags-
legum úrbótum sem margar
hverjar voru knúðar fram af dug-
legum samningamönnum og síð-
an fjármagnaðar af launþegum í
formi skatta. Bæði við samninga-
borðið og á Alþingi hafa fulltrúar
verkafólks náð fram breytingum
til hins betra fyrir launafólk, en
þeir hafa ekki barist gegn núver-
andi hagkerfi um langt árabil.
Kjarabarátta nútímans felst
einkum í peningakröfum.
Lífsgæða-kapphlaupið hefur
kallað fram kaupkröfukeppni
milli stétta. Afleiðingin er
launakerfi sem samanstendur af
rúmlega 900 launaflokkum.
Margir eiga erfitt með að skilja
hvernig þetta launakerfi virkar
enda hafa forsendur verkalýðs-
baráttunnar breyst.
Það er athyglisvert að skamm-
sýn krónutölubarátta ýmissa
launþega á kostnað annarra
launþega gerist æ tíðari hér á
landi. Samstaða og samflot með-
al verkafólks og launþega hins
opinbera er ekki lengur viðhöfð,
heldur eiginhagsmunastreita og
skæruverkföll einstakra stéttafé-
laga án samráðs við aðrar stéttir
vinnandi fólks. Sumir telja sig svo
mikilvæga að þeir geti gert meiri
kröfur en aðrir án tillits til þe.ss að
sundrung meðal launþega bitnar
á þeim sjálfum þegar til lengdar
lætur.
Ragnar
Þórsson
skrifar:
Verkalýðsleiðtogar sem
brjóta niður samstöðu
verkafólks og launþega
í landinu eru hlutverki sínu
ekki vaxnir. Frjálshyggja
og æfintýramennska
eiga ekki heima í
fremstu víglínu- stéttar-
baráttunar.
Leið til betra
samfélags
Þegar talað er um versnandi
horfur í efnahagsmálum er ekki
úr vegi að rifja upp þá atburði
sem urðu í heimskreppunni
miklu fyrri hluta aldarinnar. Al-
gjört hrun efnahagslífsins, gífur-
legt atvinnuleysi og sundrung
innan verkalýðsstéttarinnar
ruddu brjáluðum einræðisherr-
um brautina til valda. Afleiðing-
arnar eru öllum kunnar. Úr rúst-
um seinni heimsstyrjaldarinnar
risu velferðarríki Vesturlanda.
Hagvöxtur, full atvinna og batn-
andi lífskjör fylgdust að þar til
markaðir voru mettaðir og fram-
boð varð meira en eftirspurn.
Samdráttur og atvinnuleysi tóku
við og fyrstu einkenni nýrrar
heimskreppu hafa þegar litið
dagsins ljós.
Þó svo að hagkerfi Vestur-
landa bregðist í annað sinn, vilja
ráðamenn ekki viðurkenna galla
þess og leita nýrra leiða í stjórn
efnahagsmála. í stað þess láta
stjórnmálamenn og almenningur
auðvaldið draga sig út í leiftur-
sókn og kauprán. Á meðan fjölg-
ar atvinnuleysingjum svo miljón-
um skiptir. Samhliða niðurskurði
í opinberri þjónustu viðkomandi
þjóða hafa félagsleg vandamál
þeirra aukist til muna. Vonleysi
og ráðleysi hafa m.a. leitt til
aukinnar fíkniefnaneyslu og af-
brotum af öllu tagi fjölgar ört.
Þegar enga vinnu er að fá og
börnin eiga sér litla sem enga
framtíð, þá sannast svart á hvítu
að velferð Vesturlanda er byggð
á veikum grunni.
Ef Vesturlandabúar að með-
töldum okkur íslendingum vilja
bjarga virðingu sinni og veita
komandi kynslóðum framtíð og
frelsi, verður ekki hjá því komist
að breyta hagkerfi og valddreif-
ingu í iðnaði og verslun. Fram-
leiðsla og þjónusta verða að ntið-
ast við þarfir okkar allra sem
vinnum og búum í þessu landi.
Við verðum að ráða yfir atvinnu-
vegunum sjálf, en ekki þeir yfir
okkur. Allsstaðar í kringum okk-
ur hefur kolvitlaus fjárfestinga-
stefna og eftirlitsleysi af hálfu
hins opinbera leitt til fjöldaupp-
sagna, gjaldþrota og lokunar
fyrirtækja.
Vonandi verður ástandið í
Bretlandi og Bandaríkjunum þar
sem 10 - 14% vinnufærra manna
ganga atvinnulausir okkur víti til
varnaðar. Niðurskurður á allri fé-
lagslegri þjónustu í þessum
löndum eru staðreyndir sem vert
er að hafa í huga þegar „Chicago
boys“ og frjálshyggjuhagfræðing-
ar slá um sig með marklausum
spám og niðurstöðum.
Frjáls verslun, eftirlitslaus só-
un á verðmætum og peningum al-
mennings, opinberir styrkir til
illa rekinna einkafyrirtækja,
brask og spilling og taumlaus
græðgi hástétta ogauðvalds, óða-
verðbólga og svokallað atvinnu-
leysi, allt þetta eru einkenni vest-
ræns hagkerfis. Slíkt hagkerfi
leiðir ekki til farsældar. Við verð-
um að sporna við þesari þróun og
berjast fyrir breytingum og nýj-
ungum í stjórn atvinnulífsins á ís-
landi.
Taumlaus rányrkja á auð-
lindum og fiskistofnum og útsala
á raforku til útlendra auðhringa
eru óréttlætanleg mistök ráða-
manna sem stjórna frá degi til
dags. Hagsmunir þjóðarinnar
verða að vega þyngra en mútufé
útlends auðvalds þegar nýta skal
auðlindir landsins. Við skulum
horfast í augu við ófarir kapital-
ismans undanfarin ár og segja
skilið við hann áður en ný
heimskreppa dynur yfir. í eðii og
veruleika kapítalismans er ekkert
rúm fvrir jafnrétti og frelsi. Tíu
miljónir atvinnuleysingja í
löndum EBE eru lýsandi dæmi
þess. Fátækt annarsvegar cg lúx-
uslíf annarsvegar eru þær and-
stæður sem kapítalisminn byggist
á.
Við skulum velja okkur þá leið
sem tekur tillit til allra, ekki bara
fárra útvaldra sem lifa í vellyst-
ingum. Mannúðlegir vinnustaðir,
launajöfnun og aukin samneysla
eru leiðir sem geta stuðlað að
betra samfélagi. Atvinnulýðræði
er raunhæf krafa þeirra sem vilja
tryggja áhrif og réttindi vinnandi
fólks. Við skulum verja það sem
hefur áunnist t.d. í heilbrigðis-
málum og menntamálum gegn
skurðhnífum íhalds og aftur-
halds.
Vð getuin barist á raunhæfan
og trúverðugan hátt fyrir sósíal-
isma á íslandi.
Ragnar Þórsson.
Ragnar Þórsson er verkamaður í
Reykjavík. Hann hefur lagt
gjörva hönd á ýmislegt. Ragnar
hefur skrifað greinar í Þjóðvilj-
ann m.a. frá Þýskalandj.