Þjóðviljinn - 29.09.1982, Page 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 29. september 1982
Miðvikudagur 29. september 1982 'ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 9
Óheppnari
en við hin
• Mikill meirihluti fanga á ís-
landi tilheyrir verkalýðsstétt-
inni.
• Mikill meirihluti fanga á ís-
landi hefur ekki lokið skyldu-
námi.
• Mikill meirihluti fanga á ís-
landi skiptir oft um starf.
• Mjög lágt hlutfall fanga á ís-
landi er í hjónabandi eða
sambúð - og er ekki um að
kenna lágum aldri.
• Oljóst er hvar um þriðjungur
fanga á Islandi býr; hinir
leigja eða búa hjá öðrum.
• Um helmingur fanga á Islandi
hóf afbrotaferil sinn 18 óra
eða yngri.
• Geðrænar truflanir eru al-
gengar meðal fanga á íslandi
og margir þeirra eiga við
fíkniefnavandamál að stríða.
Og hvað gerum við hin?
Við lokum þá inni. Veitum þeim
litla eða enga kennslu. Við stingum
geðsjúkum afbrotamönnum bak
við lás og slá. í stuttu máli sagt: við
reynum að gleyma þeim sem fyrst -
ekki satt?
í rauninni voru þessir samborg-
arar aðeins óheppnari en margir
aðrir, sem lausir ganga. Samfélag
okkar er ekkert öðru vísi en önnur
að því leytinu, að „afbrotaleiðirn-
ar“ eru stéttunum misjafnlega
greiðar. Hvað um „hvítflibbabrot-
in“ svokölluðu ? Skattsvikin?
Það heyrist oft sagt, að við séum
öll jöfn fyrirlögunum. Má vera. En
það er hreint ekki sama hvers eðlis
afbrotið er. Skattsvikarinn er ekki
venjulegur afbrotamaður í augum
almennings. Það þykir sjálfsagt að
svíkja undan skatti. Að stela úr
búð eða íbúðum annarra er hins
vegar ófyrirgefanlegt.
Við erum nefnilega hreint ekki
jöfn. Við vitum, að þeir sem eiga í
hættu að stíga afbrotabrautina,
koma úr umhverfi, sem þeir hafa
engan þátt átt í að skapa. Um það
bil helmingur fanga hérlendis ólst
upp með aðeins öðru foreldri.
Mjög hátt hlutfall foreldra stundar
ofdrykkju á heimilum. Síðan leiðir
hvað af öðru.
Börn, sem slík aðstaða er búin
eiga heimtingu á hjálp okkar
hinna.
— 0 —
Upplýsingar hér að ofan má fá úr
tímaritinu Vernd, 2. tbl. 1982. Þar
er greint frá helstu níðurstöðum
forkönnunar á „félagslegum að-
búnaði, geðheilsu, lyfja- og vímu-
efnaneyslu 72 fanga í Reykjavík
1979“ eins og það er látið heita.
Forkönnun þessi var unnin undir
yfirstjórn Ólafs Ólafssonar, land-
læknis, og unnu Guðsteinn Þeng-
ilsson og Guðmundur S. Jónsson,
læknar, að könnuninni.
Ætlun landlæknisembættisins er
að hafa könnun þessa viðameiri, og
m.a. láta hana ná út fyrir Reykja-
vík. Á Litla-Hrauni mun Bryn-
leifur Steingrímsson, læknir, fram-
kvæmda könnunina. Þá hafa Gfsli
Guðmundsson, sálfræðingur, og
Hannes Pétursson, yfirlæknir, ver-
ið fengnir til að gera könnun í
Reykjavík.
ast
Hvað er verið að gera?
Af geöheilbrigðismálum íslenskra fanga er þaö að frétta, aö
allir sem málið varðar hafa orðið ásáttir um að stofna beri sérstaka
deild fyrir þá. Margir vilja hafa þá deild innan fyrirhugaðs fangelsis
að Tunguhálsi í Reykjavík.
Ólafur Ólafsson, landlæknir, sagðist eindregið vera á móti því,
að þessi deild yrði byggð þar. „Hún á heima í tengslum við geð-
sjúkrahús," sagði hann í samtali við blaðið. En málið er semsé í
„athugun" í kerfinu meðan fundin er leið sem allir geta verið
sammála um.
Á meðan fara geðsjúkir afbrotamenn til Vestervik í Svíþjóð, en
þar er Bogi Melsted yfirlæknir geðsjúkrahússins, og hafa tekist
samningar milli hans og landlæknisembættisins, um þennan hátt.
Af fræðslu- og endurhæfingarmálum er það að segja, að
almenn hegningarlög eru í endurskoðun í nefnd, sem Jakob Hav-
steen er formaður fyrir. Nefnd þessa kaus hið háa Alþing í vor
samkvæmt tillögu Guðmundar J. Guðmundssonar og Helga Selj-
an um gagngerar endurbætur á málefnum fanga. -ast
Á vinnuhælinu að Litla-Hrauni er skylt að veita 24 ára föngum og yngri kennsiu minnst 4 klst. á viku. Aðrir „mega“ nota sér fræðsluna. Þetta er
það eina, sem hið opinbera hefur að segja um fræðslumál fanga.
Fræðslumál fanga þarfnast
vitsmunalegrar umræðu”
Rætt viö Heimi Pálsson,
skólameistara á Selfossi
„Það eru gerðar tvöfaldar
kröfur til nemenda í öldunga-
deildinni, þ.e.a.s. yfirferðin er
helmingi hraðari. Það eitt er
merki um, að þetta er ekki
„lausn“.“
Þennan dóm fellir Heimir Páls-
son, skólameistari á Selfossi, um
þá ákvörðun að færa nemendurna
þrjá af Litla-Hrauni í öldunga-
deildina.
„Þessir menn hafa orðið utan-
garðs í skólakerfinu mjög snemma
og þurfa þess vegna verulega upp-
örvun til þess að takast á hendur
nám. Og nú þurfa þeir allt í einu að
leggja helmingi harðar að sér. Ég
óttast, að þetta kunni að reynast
þeim ofviða, þótt auðvitað voni all-
ir hið besta.
Þá ber einnig að líta á aðlögunar-
þáttinn, en hann hlýtur að vega hér
þungt. Þetta eru ungir menn og
eiga heima innan um ungt fólk.
Nemendur í öldungadeildinni eru
eldri. Þessir þrír nemendur falla
ekki inn í hópinn á svipaðan hátt og
þeir gerðu í nemendahóp dag-
skólans. Og það er einmitt þetta -
aðlögunin að mannlegum félags-
skap - sem er þessum mönnum
nauðsynleg.“
í fangelsi
í Finniandi
Heimir skólameistari sótti nám-
skeið í sumar í fangakennslu og var
það haldið í fangelsi í Finnlandi.
Við spyrjum Heimi nánar út í nám-
skeiðið.
„Jú, það var í alla staði mjög
eftirminnilegt. Bæði vegnastað-
■setningar „skólans" og svo náms-
efnisins.
Þetta stóð í vikutíma og það
sóttu kennarar, fangelsisstjórar og
svo fangar. Það fjallaði um fanga-
fræðslu og þarna voru fluttir margir
fyrirlestrar og bornar fram margar
skýrslur."
Nemendurnir voru sóttir á
morgnana í rútum og þeim ekið í
fangelsið, þar sem þeir voru yfir
daginn. „Maður var alltaf hálffeg-
inn, þegar dyrnar opnuðust í lok
dagsins," segir Heimir og brosir
við. „Þarna ríkti mikill heragi yfir
föngunum, og sem betur fer eigum
við engin svona fangelsi hér.
Þarna í Finnlandi sá ég sjón, sem
ég jafna mig sennilega aldrei á og
vil ekki sjá aftur; í einu fangelsanna
sem við heimsóttum var mæðra-
deild, og þar voru konur með
brjóstmylkinga. Aðbúnaðurinn
var í alla staði eins góður og hugs-
ast gat, miðað við aðstæður. En að
hafa kornabörn í fangelsum....!"
„Endurkomu-
hlutfall fanga er
víðast hvar
um 80 prósent.
— Skólanám
utan fangelsis
skilar aðeins
55 prósent
„endurkomu-
hlutfalli”
Heimir Pálsson
Félagsleg aðlögun
mikllvægust
Undanfarin ár og raunar áratugi
hafa verið gerðar margs konar til-
raunir með fangelsi og mikil um-
ræða farið fram víða um heim um
gildi innilokunar sem siðbótar.
Margs konar fangelsi eru til, allt frá
þrælkunarbúðum til opinna fang-
elsa, þar sem menn njóta nokkurs
frjálsræðis, og reynt er að líkja sem
mest eftir aðstæðum þess sem ger-
ist „úti“.
Niðurstöður rannsókna á því
hvað telja megi „siðbætandi" refs-
ingu ber alls staðar að sama brunni:
„siðbótin" vex í réttu hlutfalli við
þá framkomu sem manninum er
sýnd (rétt eins og gerist hjá okkur
hinum, og ætti ekki að koma
neinum á óvart.)
Hér, sem á öðrum sviðum mann-
legs lífs, á við hið fornkveðna: Ger-
ið öðrum það sem þér viljið að
aðrir geri yður. Sem er raunar
miklu skiljanlegra (og flestum
auðveldara) með þessari framsetn-
ingu: Það sem þú vilt ekki að aðrir
geri þér, það skaltu ekki gera öðr-
um.
Þar með talin hlýtur að vera
fangelsisvist.
Skólaganga í réttu
umhverfi eina bótin
í fangelsinu, sem Heimir „sat“ í sl.
sumar, vakti ein rannsóknarskýrsla
sérstaka athygli hans, ,,..og var
raunar það eina, sem gerði mann
bjartsýnan," eins og hann orðar
það. I skýrslunni kom nefnilega
. fram, að það eina, sem ber ein-
hvern árangur í endurhæfingarátt
meðal fanga var það, sem nokkrir
embættismenn uppi á fslandi hafa
verið að gera tilraun með austur á
Litla-Hrauni og Selfossi!
„Það verður að leyfa þessum
mönnum að njóta skólagöngu í
réttu umhverfi,“ segir Heimir.
„Allt annað kemur að litlu haldi“.
Rannsóknarskýrslan danska
greindi frá áhrifum skólagöngu á
„endurkomu“ fanganna, þ.e. lík-
um þess að skólaganga kæmi í veg
fyrir áframhaldandi afbrot.
Skólaganga
utan fangelsis er
það eina sem
forðar mönnum
frá vítahring
afbrotanna.
— „Skólaganga
utan fangelsis er
það eina sem
skilar árangri.”
„Endurkomuhlutfallið" liggur alls
staðar í kringum 80 prósent.
í þessari skýrslu kom í ljós, að
„endurkomuhlutfallið" hjá föng-
um, sem stundað höfðu skólanám
utan fangelsis, var ekki nema 55
prósent.
„Það var afskaplega gleðilegt að
heyra, að við höfðum þreifað okk-
ur inn á rétta braut,“ segir Heimir.
„Og það var kannski þeim mun
meira áfall að rekast síðan á þenn-
an múr, sem viðhorf manna eru
hér, eftir að hafa fengið þetta veg-
anesti.“
Gerðar hafa verið margar til-
raunir með kennslu innan fangels-
ismúra. Sú kennsla þarf alls ekki að
vera verri en sú, sem fram fer „úti“.
Málið er bara það, að inni í fangels-
um ríkja allt aðrar sálfræði- og fé-
lagslegar aðstæður en utan þeirra.
í rannsókn Dananna kom fram,
að þetta var raunar það eina, sem
nokkur áhrif hafði. Heimir bætti
því við, að Danirnir ætli að endur-
taka rannsóknina því þeir þyrðu
ekki almennilega að trúa þessu!
Húmanismi
örfárra
embættismanna
Við spyrjum Heimi hverja hann
telji framvinduna verða.
„Ég held, að fangar hljóti áfram
að verða til,“ segir Heimir. „Og
sömuleiðis andstaða gegn þeim, Ég
vona þó innilega, að einhver vits-
munaleg umræða komist í gang hér
á landi, en við erum satt að segja
býsna aftarlega á merinni.
Sú umræða myndi ef til vill leiða
til þess, að yfirvöld sjái sóma sinn í
að koma þessum málum á eðli-
legan gundvöll. Þetta er rekið núna
á húmanisma örfárra embættis-
manna og enginn lagakrókur til um
þetta. En við komumst auðvitað
ekkert áleiðis án lagalegra heim-
ilda.”
- ast
Heimsókn
að Litla-
Hrauni:
„Núllið? Þú hefur ekk-
ert að gera með það úr
þessu, það er alveg horf-
ið,“ segir Sveinn Agústs-
son og beygir sig yfír borð-
ið hjá nemanda sínum.
Við Gunnar ljósmyndari
göngum inn í herbergið og
við okkur blasir best út-
búna kennslustofa lands-
ins; kaffíð bíður ávallt
heitt á könnunni og nem-
endur geta gengið í það að
vild. Stofan er einnig björt
og vistleg og kennslugögn
fá nemendur í hendur eftir
óskum.
„Hér fer fram sannkölluð einkakennsla,“ segir Sveinn Ágústsson, kennari
að Litla-Hrauni.
Vistlegasta skóla-
stofan á landinu
Það kemur í ljós, að við Sveinn
erum skólasystkin úr Kennaraskól-
anum, höfum ekki hist síðan út-
skriftin var um árið - fyrr en nú. Og
þá við fremur skrýtnar aðstæður að
flestra mati: skólastofan vistlega
tilheyrir vinnuhælinu að Litla-
Hrauni. Við hittumst því í fangelsi!
- Er þetta ekki draumastarf allra
kennara?
„Jú, svo sannarlega. Hér fer
fram sannkölluð einkakennsla og
maður getur veitt hverjum og ein-
stökum nemanda svotil alla sína
aðstoð. Þetta er starf, sem alla
kennara hlýtur að dreyma um,“
segir Sveinn.
Inni hjá Sveini voru tveir nem-
endur, þegar okkur bar að garði,
og tóku þeir heimsókn okkar vel.
Voru kannski innst inni hálf-fegnir
að sleppa frá bókunum smástund.
Og svo eru gestakomur á þessum
stað meiriháttar tíðindi.
Sveinn Ágústsson hefur verið
kennari á vinnuhælinu í tæp 4 ár.
Hér geta menn valið hvort þeir
vilja fara í hellugerðina eða aðra
vinnu, sem stunduð er á hælinu,
eða setjast á skólabekk hjá Sveini.
Flestir kjósa raunar vinnuna, en að
meðaltali stunda milli 10 og 20
prósent námið. Að jafnaði eru um
50 menn á Litla-Hrauni og þessa
stundina hefur Sveinn sex nemend-
ur.
„Jú, ég kenndi og kenni þeim,
sem eru í Fjölbrautaskólanum á
Selfossi," segir Sveinn. „Þetta eru
allt skínandi góðir nemendur og
þeim hefur gengið afskaplega vel.
Þessir þrír eru nú svo langt komnir,
að ég skipti „bekknum“ í tvennt;
þeir koma hér seinnipartinn, en
hinir þrír fyrri part dags.“
Og hvað er svo verið að kenna?
Sveinn kveður það afskaplega
einstaklingsbundið, því mjög mis-
jafnt er hvenær mennirnir hættu
skólagöngu. Sumir hafa lokið
skyldunni, en aðrir ekki. Yfirleitt
reynir Sveinn þó að láta nemendur
fylgjast að, og hefur það gengið
vel.
Ekki var hægt að segja annað en
inni ríkti frjálslegt andrúmsloft -
þrátt fyrir girðinguna fyrir utan.
Þetta er örugglega vistlegasta skólastofa landsins, klædd viðarþiljum og
rjúkandi kaffi á könnunni daglangt.
„Það eru margir í verri fangelsum
en við, þótt þeir séu „frjálsir“,“
sagði annar nemandinn, sem
staddur var inni.
Nú koma inn í skólastofuna tveir
af þeim þremur nemendum Sveins,
sem sækja Fjölbrautaskólann. Tal-
ið berst að ýmsu efni, en við spyrj-
um þá hvernig þeim hafi fallið að
þurfa að skipta yfir í öldunga-
deildina.
Sammála voru þeir um það að
þetta væri helv... skítt. „Én það
verður bara að hafa það - maður
verður að klóra sig fram úr þessu,“
sagði annar þeirra og rétti úr sér.
Undirrituð vonar að þeim takist
það.