Þjóðviljinn - 17.12.1983, Page 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.-18. desember 1983
Drykkir
ARMULA 1a EIÐISTORG111
Ljósmyndir Skafta Guðjónssonar
bókbindara hafa oft sést á síðum
Þjóðviljans undanfarin ár. Nú er ný-
komin út vegleg bók með Ijósmynd-
um Skafta er nefnist Á tímum f riðar
og óf riðar 1924-1945.
Formála og ýtar-
legan myndatexta skrifar Guðjón
Friðriksson blaðamaður.
Við grípum hér niður í formála
Guðjóns:
Skafti Guðjónsson var í hópi fjölmargra ungra
sveitamanna sem streymdu til Reykjavíkur á fyrri
heimsstyraldarárunum og gengust upp í því að
verða borgarbörn. Hann var einn af þeim sem
fylltu hina nýju og vaxandi stétt smáborgara.
Hann hafði galopin augu fyrir öllu hinu nýja,
starði með aðdáun á erlenda heimsborgara sem
hingað lögðu leið sína, drakk í sig dönsk vikublöð
og naut þöglu kvikmyndanna fram í fingurgóma.
Skafti var einhleypur og það háði honum jafnan
hvað hann heyrði illa. Sjálfsagt hefur veröld hans
verið innhverfari fyrir bragðið þótt hann væri fé-
lagslyndur í besta lagi. Hann bjó yfir kímnigáfu af
gamalli íslenskri gerð og hafði næmt auga fyrir
hinu smábroslega í fari náungans án þess að
vera meinfýsinn. Lárus H. Blöndal bókavörður
skrifaði minningargrein um Skafta látinn og segir
þar m.a.: „Mér fannst Skafti vinur minn vera einn
þeirra manna, sem virðast kappkosta að skyggja
sjálfan sig og forðast að leiða tal að sjálfum sér;
öllu slíku taldi eyddi hann umsvifalaust með
gamansemi. Skafti minnti mig jafnan á ungan
dreng. Mér fannst hann lifa að hálfu í dreng-
heimum. Þetta kom m.a. fram í söfnunarhneigð
hans.“ Og það var orð að sönnu. Eitt af því sem
einkenndi Skaftavarmikil söfnunarástríða.
Hann safnaði öllu sem hann gat fest hönd á:
frímerkjum, prógrömmum, eldspýtustokkum,
póstkortum, leikaramyndum, barmmerkjum og
eiginhandaráritunum.
Aðeins 19 ára gamall mun Skafti hafa eignast
Ijósmyndavél og varð hann fljótt ágætur Ijós-
myndari. Hann lærði þó aldrei til Ijósmyndunar,
var alltaf leikmaður í faginu og lét Hans Petersen
framkalla og kopiera filmur sínar. Vél hans var
lítil, útdregin belgmyndavél af gerðinni Kodak B.
Það sem gerir Ijósmyndasafn Skafta Guðjóns-
sonar einstakt er einkum tvennt: í fyrsta lagi rað-
aði hann myndunum nostursamlega í þykk al-
búm og nákvæmlega í rétta tímaröð. Þessi al-
búm eru því eins og árbækur. Upplýsingar eru
skrifaðar við hverja mynd og eru jafnvel ná-
kvæmar dagsetningar við fjölda þeirra. Þá hélt
hann filmunum vel til haga, setti þær í umslög og
merkti. Myndasöfn frá sama tíma eru oftast á
tvist og bast, ekki síst filmurnar, og verður æ
erfiðara að finna út hverjir eru á myndunum og af
hverju þær eru. í öðru lagi hafði Skafti auga fyrir
myndefni sem margir létu eiga sig. Oft á tíðum
vann hann eins og þaulvanur blaðaljósmyndari.
Ef eitthvaö var um að vera í Reykjavík var hann
óðar þotinn út með myndavélina og „skrásetti"
atburðinn með því að taka mynd. Kennir þar
ákaflega margra grasa og má nefna flugvéla- og
skipakomur, heimsóknir þjóðhöfðingja og ann-
arra fyrirmanna, hátíðir, jarðarfarir, kröfugöngur,
uppþot og íþróttaviðburði. Stundum aflaði hann
sér leyfis hjá lögreglustjóra til að fá að vera sem
næst hinum fréttnæmu atburðum. Þegar ísland
var hernumið 1940 virðist Skafti sjaldan hafa
skilið vélina við sig. Hann Ijósmyndaði hernámið
í bak og fyrir þó að það væri í raunog veru strang-
lega bannað. Skafti eignaðist kunningja meðal
hermanna og hefur það sjálfsagt auðveldað hon-
um Ijósmyndunina.
En það eru ekki þara fréttnæmir atburðir í þessu
safni. Úr myndunum má ekki sist lesa bæjar-
braginn í Reykjavík og tískubreytingar. „Stæll-
inn“ sem kemurfram í klæðaburðí og látbragði á
þjóðlífsmyndum Skaftasýnirvel hvernig
Reykvíkingargengu heimsmenningunni á hönd
á árunum milli stríða. Lafandi sígaretta í munni,
fínir hattar eða sixpensarar, vel hneppt og stíf-
pressuð jakkaföt, rykfrakki á handlegg og yfir-
vegaður heimsmannssvipur. Skafti og kunningj-
ar hans eru eins og klipptir út úr erlendum kvik-
myndablöðum þrátt fyrir dálítið „þórbergskan"
sveitamannsanda öðrum þræði.
Myndaalbúm Skafta ná yfir tímabilið 1921-1953
en eftir það virðist áhugi hans fremur beinast inn
á aðrar brautir en Ijósmyndun þó að hann héldi
áf ram að taka myndir við sérstök tækifæri. Frá-
gangur myndanna í hinum fjölmörgu albúmum er
einstakur. Hver síða er eins og listaverk, mynd-
irnarfagurlega umbúnar með rósaflúri og litum.
I myndasafni Skafta Guðjónsonar eru þúsundir
mynda og var því úr vöndu að ráða þegar velja
skyldi myndir í þessa bók. Ákveðið var að velja
fyrst og fremst myndir sem hafa heimilda- eða
fréttagildi og sýna ákveðnasögu eða þróun.
Bókin hefst með kafla um Alþingishátíðina 1930,
en þá komst ísland fyrst í sjónmál umheimsins
sem fullvalda ríki og var sá atburður því mikil-
vægur fyrir sjálfsvitund íslendinga. Síðan er lýst
að nokkru lífinu í Reykjavík, sem var óðum að
breytast úr bæ í borg, og hvernig heimsmenning-
in heldur innreið sína í þetta litla og kyrrstæða
bæjarfélag. Um þessar mundirfóru stórveldin að
huga að því í auknum mæli hvort ísland gæti
gegnt því hlutverki að vera nauðsynlegur við-
komustaður á flug- og skipaleiðum yfir Atlants-
haf. Myndirnar í bókinni sýna hvernig hinar er-
lendu öldur, sem skella á landinu, verða þyngri
eftir því sem hernaðarlegt mikilvægi þess eykst
og viðsjár magnast í Evrópu. Stjórnmál og stétta-
átök bera líka æ meiri keim af alþjóðastjórnmál-
um eftir því sem líður á fjórða áratug aldarinnar.
Inn í þetta fléttast svo þjóðlífið sjálft og ýmsir
viðburðir, stórirog smáir. Heimsstyrjöldin er há-
punktur þessarar þróunar en þá sogast íslend-
ingar beint inn í átökin með hernámi Breta. Loka-
kaflinn er svo um lýðveldisstofnunina 1944 en
hún markar ásamt stríðslokum þáttaskil í sögu
íslands."

%
Ljósmyndarlnn, Skaftl Guðjónsson, árið 1935.
Mikið var f jargviðrast yfir kvenfóikinu og
„ástandinu“. Hér er saumaklúbbur að störf-
um í Reykjavík 30. janúar 1942. í albúmi
Skafta stendur við þessa mynd, taliðfrá
vinstri: „Tóta, Anna, Lilla, Disa og Sigga.
Saumaklúbbur ungra stúlkna á ástandstím-
um.“

NAlADfe"'

Tag funag
Shampoo
wrötclwtufitf'
ItwuMftdic
£&■’' . iurfAíw
Pað er ótrúlegt en satt, mosi er meðal peirra epw sem
notuð eru í sjampóið, og ef til vill er pað hann sem
gefur pví pennan sérstaka ilm. Sjampóið er sérstaklega
milt, svo nota má pað á hverjum degi. Hentar einnig
vel fyrir börn, pví pau svíður ekki í augun undan
sjampóinu. Nú er petta frábæra sjampó
komið til landsins og fæst í verslunum um land allt.
Heildsölubirgðir:
JÓHANN INGÓLFSSON
Ingólfsstræti 21A S. 27950 - 27940
A tímum
ófríðar 1924-1945
Tvær stúlkur á Ingólfsgarði árið 1924, önnur
á peysufötum en hin i nýmóðíns útlendum
klæðnaði. Þetta er táknræn mynd fyrir þær
krossgötur gamals og nýs, sveitar og borgar,
sem Reykjavík stóð á um þessar mundir.
Stúlkurnar heita Fanney Guðmundsdóttir og
Elísabet Siguröardóttir. Kolbeinshaus í bak-
sýn. (fjarska til hægri sér í Laugarnesspítal-
annfremstánesinu.
Vinnufiokkur frá Sigurlinna Péturssyní bygg
ingarmeistara í húsi við Austurstræti árið
1942. Frá vinstri eru Kristján Jakobsson og
Guðmundur Guðmundsson frá Höllustöð-
um. Annar frá hægri er Júlíus Magnússon
trésmiður.
Heimildaljósmyndir
Skafta Guöjónssonar
10%
afsláttur í heilum kössum
25%
Gos1!
verðlækkun
á gosdrykkjum
í lítraumbúðum
30%
verðlækkun
á
Sanitasgosdrykkjum
Árið 1933 kom K.F.U.M.’s Boldklub í Kaupmannahöfn til Reykjavíkur með e.s. (slandi til að
endurgjalda heimsókn Valsara. Hér bjóða þeir Benedikt Waage, forseti íþróttasambands íslands,
og séra Friðrik Friðriksson þá velkomna en strákahópur allt í kring.
16.ágúst1941 varðuppifóturog
fit í Reykjavík. Það barst eins og
eldur í sinu að von væri á sjálfum
Winston Churchill forsætisráð-
herra Breta og mest umtaiaða
manni samtímans, í heimsókn.
Churchill átti fund með íslenskum
stjórnvöldum í Alþingishúsinu og
á myndinni að ofan iengst til
vinstri kemur hann fram á svalirn-
ar ásamt Hermanni Jónassyni for-
sætisráðherra og Sveini Björns-
syni ríkisstjóra. Churchill ávarpaði
mannfjöldann, sem hafði safnast
saman á Austurvelli, nokkrum orð-
um.
Hans-Georg von Friedeburg kaf-
bátaforingi stóð uppi í tumi kaf-
bátsins U 27 í Reykjavíkurhöfn og
mælti nokkur orð til mannf jöldans
á bryggjunni. Friedeburg átti eftir
að verða frægur í heimssty rjöld-
inni. Hann varð yf irmaður kafbáta-
flotans árið 1943 og er aðeins tveir
dagarvorutil lokastyrjaldarinnar
fór hann sem fulltrúi Dönitz til
Reims til að vera viðstaddur undir-
ritun uppgjafar Þjóðverja, en þá
hafði Dönitz tekið við stjórn þyska
ríkisins að Hitler látnum. Ósigrin-
um mætti Friedeburg með því að
skjóta sig til bana. Slíkan
dauðdaga köliuðu herforingjarnir
„frelsi dauðans” (Freitod) til að-
greiningar frá sjálfsmorði
óbreyttra borgara (Seibstmord).