Þjóðviljinn - 08.03.1985, Qupperneq 14

Brennivínshagfræði
Seðlabankans
Hitaveita Akureyrar skuldar nú sautjánhundruð milljónir. Stœrstur hluti lánanna er í dollurum. Hefðu
láninverið tekiní Evrópu gjaldmiðli, t.d. þýskummörkum, vœruþau hundruðum milljóna lœgri
Yfirlýsingagleði félagsmála-
ráðherrans um húsnæðismál er
löngu landskunn. Hvað eftir ann-
að hefur hann sett fram áhuga-
verðar hugmyndir um nýjar leiðir
í þeim efnum. Hann tók hug-
myndinni um Búseta að því er
virtist fagnandi; hann hefur rætt
um að stofna sérstakan húsnæðis-
banka, hann hefur nefnt þann
möguleika að leggja á sérstakan
stóreignaskatt, eða skatta á háar
tekjur til að auka fjármagn til
húsnæðislána. Þó að ýmsar hug-
myndir ráðherrans séu eftirtekt-
arverðar og sumar beinlínis
skynsamlegar, þá situr allt við
það sama. Flest sem honum hefur
dottið í hug strandar að sögn á
samstarfsmönnum hans, úr Sjálf-
stæðisflokknum, eða öðrum að
því er virðist óþörfum skerjum í
stjórnarkerfinu.
Fjölmargir hafa sýnt fram á það
með augljósum dæmum, á und-
anförnum vikum og mánuðum,
að verðtrygging lána til smíði eða
kaupa á íbúðum sé ekki í neinu
skynsamlegu samræmi við verð-
breytingar þeirra fasteigna sem
lánin eru tekin til. Þess utan hafa
verið ritaðir tugir greina og
haldnar margar ræður og langar
um það sem allir vita. Menn
þurfa að vinna lengur en áður til
að standa undir óhjákvæmlegum
lánum og þar með húsnæðisk-
ostnaði. Hingað til hefur ráðher-
rann og ríkisstjórninni ekki kom-
ið annað ráð í hug, handa
kaupendum og byggjendum, en
að veita þeim enn meiri lán svo
þeir geti greitt af lánum, sem voru
þeim óbærileg fyrir, komin í van-
skil og íbúðir undir hamarinn. Til
viðbótar við allt þetta eru svo að
læðast að mönnum efasemdir
um, að lánskjaravísitalan
illræmda sé reist á þeim
grunnmúruðu vísindum, sem
menn hingað til hafa viljað vera
láta. Þess verður að sönnu
naumast vart að félagsmála-
ráðherrann og ríkisstjórnin hafi
af því verulegar áhyggjur, að
verðbreytingar á skuldum og lán-
um í landinu kunni að vera mæld-
ar á snarvitlausum mælikvarða.
Annað verður að minnsta kosti
ekki séð af þeirri hugmynd hans,
að mynda sérstakan greiðslu-
jöfnunarsjóð fyrir skuldara. Þó
búa megi til einhverja greiðslu-
jafnaðarnaglasúpu, er þeirri
spurningu enn ósvarað hvort
mælikvarðinn sem notaður er til
að mæla verðbreytingar er réttur
eða rangur.
Hugarfóstur
Seðlabankans
Lánskjaravísitalan er fædd og
uppalin í Seðlabankanum. Hún
er hugarfóstur þeirra manna sem
taldir eru meðal fremstu hag-
fræðinga hérlendis. Því er aukin-
heldur skotið að landsmönnum í
ýmsum fjölmiðlum, að oddvitinn
sé nánast meðal kraftaverka-
manna á þessu sviði.
Hugmyndafræðin á bak við
lánskjaravísitöluna er einföld og
á að vera öllum skiljanleg. Henni
er ætlað að vera mælitæki sem
tryggir að verðgildi peninga hald-
ist. Taki menn 1000,- krónur að
láni á með einföldum reikningi að
reynast auðvelt að sanna að þær
séu jafngildar 1500.00 krónum
þegar verðbólgan hefur orðið
50%. Lánskjaravísitalan er í
þessum reikningi í hlutverki mæl-
ikvarða sem verður að vera rétur,
því að gera að gamni sínu. Að-
stoðarbankastjórinn er sýnilega í
þeim hópi sem hefur húmorinn í
lagi. í þessu tilviki; því miður,því
ekki verður betur séð en að önd-
vegishagfræðingar í yfirbanka
landsins hafi þegar komið brönd-
urunum aðstoðarbankastjórans
að nokkru leyti í framkvæmd.
Eg hef áður rakið það hér í
blaðinu hvernig vínandavísindi
Seðlabankans hafa leikið lántak-
endur. Til upprifjunar fyrir alla
tagi muni fyrr eða síðar valda því,
að margar fjölskyldur lenda á
hrakhólum; geti ekki haldið
húsnæði sínu vegna botnlausra
skulda. Þar að auki mun þessi
hallærishagfræði valda því, að
fjölmargir kaupendur og byggj-
endur verða ánauðugir þrælar
skulda sinna, um árabil, þó svo
að þeim takist að halda eignun-
um.
Ekki getur hjá því farið að vísi-
tölufárið sem nú geisar í landinu
HELGI
GUÐMUNDSSON
Lagning 450 mm víðrar stofnæðar í Þórunnarstræti I október 1977.
annars er útkoman úr dæminu
vitlaus.
Sé andvirði einnar íbúðar tekið
að láni, á lántakandinn að endur-
greiða andvirðið á lánstímanum,
hvorki meira né minna. Valdi
lánskjaravísitalan hærri eða lægri
endurgreiðslu, er hún einfaldlega
röng.
Bjarni Bragi Jónsson, aðstoð-
arbankastjóri Seðlabaknans, sem
upplýsti í útvarpsþætti á dögun-
um, að Seðlabankamenn væru
ekki í hópi þeirra, sem leituðu
leiða til að liðsinna fólki, setti í
sama þætti fram ýmsar athyglis-
verðar kenningar. Taldi hann
meðal annars, að vel kæmi til
greina að nota brennivín sem
mælikvarða á verðmætabreyting-
ar. Væri farið að þessu ráði,
myndi verða búin til brennivíns-
vísitala og skuldir og lán hækkuð
eða lækkuð eftir því sem verðið
breytist á , hinum eftirsóttu
veigum.
Flestir embættismenn mættu
að skaðlausu gera miklu meira af
sem skulda má nefna þá einföldu
þumalfingursreglu, að árshækk-
un á brennivíni hækkar hverja
milljón skuldar um ca. 12.000.-
krónur. Þetta er vissulega lítil-
ræði samanborðið við áhrifin af
því að koma spaugsyrðum að-
stoðarbankastjórans að fullu í
framkvæmd, því að þá myndi
hver milljón hækka um fimm til
sexhundruð þúsund.
Um sérkennileg áhrif
þessara vísinda á skuldasúpu
landsmanna mætti tilfæra ótal
önnur dæmi. Hér skal látið duga
að nefna eitt: Dregið hefur verið
úr niðurgreiðslum á kjöti og ýms-
um landbúnaðarvörum, sem að
sjálfsögðu hefur þýtt að fólk
borgar meira fyrir þessár
nauðsynjavörur. Þetta eitt væri
nægur baggi að bera fyrir venju-
legar fjölskyldur. En því miður er
hengdur annar baggi á hinn
klakkinn, vegna þess að hækkun-
in á þessum vörum veldur um leið
hækkun á verðtryggðum
skuldum. Niðurstaðan er skýr, en
ekki að sama skapi gleðileg.
Það verður dýrara að lifa:
Skuldirnar hækka vegna þess að
það er orðið dýrara að lifa.
Ýmis teikn eru nú á lofti um
það, að efnahagsvísindi af þessu

nvcRflböwn
- 50 ARA -
Leigid sögufrœgt húsnœdi
undir veislur og einkasam-
kvœmi. Aukin þjónusta.
Orskot frá borginni í skída-
umhverfi.
Pantanir og upplgsingar í
síma 99-4414 og í Veislu-
miðstöðinni, Lindargötu
12 Regkjavík, símar 10024
og 11250.
leiði hugann að öðrum verkum
þeirra manna sem eiga höfundar-
réttinn að öllu saman.
Jón Baldvin hefur sagt, að
hann muni reka Seðlabanka-
stjórann fái hann til þess nægileg
völd. Sjálfur fjármálaráðherrann
hefur í einu af sínu tignarlegu
hugarflugum látið sér detta í hug
að gera Seðlabankann að eins-
konar deild í Landsbankanum.
Þó að Jón Baldvin skorti hvorki
máttinn né dýrðina til þess að
taka til hendinni í eigin flokki,
reka þar fólk og ráða að vild
sinni; þó fjármálaráðherrann sé
ekki beinlínis kunnur fyrir að
skynja nauðsynlegt samhengi
milli orða og huganlegra athafna,
þá má hafa þessi dæmi til marks
um að efasemdir um ágæti þeirra
vísinda sem stunduð eru í valda-
mestu fjármálastofnun þjóðar-
innar gera víða vart við sig.
Meistaraleg lántökutilþrif
Seðlabankastjóra hafa stundum
verið til umfjöllunar í blöðum.
Vel má vera að bankastjórinn sé
öðrum mönnum slyngari sláttu-
maður í útlöndum. Venjulegu
fólki, sem ekki er tamt að hugsa í
þeim stjarnfræðilegu tölum sem
eru daglega viðfangsefni seðla-
bankamanna, mun þykja fróð-
legt til umhugsunar að mikill
hluti erlendra lána er í dollurum,
að ráðleggingu Seðlabankans.
Þessi gjaldmiðill er öllum pening-
um dýrari, hefur hækkað í verði
jafnt og þétt um árabil, gagnstætt
öllum spám þeirra sem gerst eiga
að þekkja til í völundarhúsum
bankamálanna og erlendra við-
skipta. Því hefur jafnan verið
haldið fram að lán sem virtust dýr
í upphafi yrðu álitlegur gróðaveg-
ur þegar frá liði. Reyndin hefur
orðið allt önnur. Enn hækkar
dollar í verði og varla marktæk
teikn á lofti um gagnstæða þróun
í bráð.
Oftryggð lán
í sjávarútvegi
Áhrifa þessa ráðlags sér víða
stað í þjóðfélaginu. Þjóðviljinn
skýrði nýlega frá því, að vel rekið
aflaskip frá Húsavík, Kolbeinsey
ÞH 10, verði selt á uppboði
innan tíðar. A skipinu hvfla lang-
leiðina í þrjúhundruð milljóna
skuldir, sem ómögulegt er að
standa undir, hversu vel sem
skipið er rekið. Skipið er smíðað í
Slippstöðinni á Akureyri, en út-
gerðinni var hins vegar gert að
taka lán í dollurum til að greiða
smiðskostnaðinn. Innlendi
kostnaðurinn er þannig greiddur
með dollaralánum og hið sama
gildir um erlenda kostnaðinn sem
þó er til stofnað í Evrópugjald-
miðlum. M.ö.o.: Hér er dollar-
inn kominn í hlutverk brennivíns-
ins í ránskjaravísitölunni. Brenn-
ivín hækkar, og hækkar um leið
skuldir, sem ekkert koma brenni-
víni við. Dollarinn hækkar, og
hækkar um leið skuldir sem upp-
haflega er stofnað til í allt öðrum
gjaldmiðli. Lánin eru því of-
tryggð en ekki gengistryggð.
Orkuverðs-
sprenging
Hitaveita Akureyrar skuldar
nú um 1,7 milljarði króna, þar af
nálega helminginn í dollurum.
Þessar skuldir væru nú hundr-
uðum rnilljónum lægri ef þær
hefðu verið í þýskum mörkum
samkvæmt heimildum kunnáttu-
manna á Akureyri. Þetta eru lán
sem tekin hafa verið vegna upp-
byggingar veitunnar. Lánin eru
tekin að mestu hjá Citi Bank í
London.
Að ráði þeirra, sem mest áttu
að vita í bankakerfinu, voru lánin
upphaflega að mestu í dollurum;
rúmlega helmingi þeirra hefur nú
verið breytt fyrri atbeina heima-
manna. Þau voru síðan notuð til
að greiða kostnað við uppbygg-
ingu veitunnar, sem að lang-
mestu leyti er í Evrópumynt,
þ.m.t. innlendur kostnaður. Hin
sérkennilega fjármálaráðgjöf
(eða skipun) Seðlabankans veld-
ur því (rétt eins og brennivínið
hækkar lánskjaravísitöluna) að
skuldirnar hækka langt umfram
það sem hinn upphaflegi kostn-
aður hefur hækkað, ef miðað er
við þá mynt sem kostnaðurinn
var í raun greiddur með.
íslendingar hafa lengst af trúað
því, að land þeirra ætti ærinn auð
í ódýrum og torfengnum orku-
lindum. Hér á það við, að auður-
inn sé þá því aðeins mikill, að
menn kunni að nota hann. Flest
bendir til þess að „kunnátta“
þeirra sem ráða eiga lands-
mönnum heilt við lántökur er-
lendis hafi þegar étið upp lung-
ann af mögulegum hagnaði, af
hinum ódýru orkulindum. Eða
hver skyldu vera áhrif dollaralán-
anna á rafmagnsverð á íslandi?
Dyrkeypt
gamanmál
Bjarni Bragi Jónsson aðstoðar-
bankastjóri hefur með gaman-
yrðum sínum um brennivíns-
tryggingar gefið tilefni til að huga
nánar að verkum þeirra, sem
undirbúa og taka ákvarðanir í
Seðlabankanum og víðar. Hér
hefur aðeins verið drepið á örfá
atriði. Síðar gefst e.t.v. færi á að
huga að þeirri „þjónustu" sem
Seðlabankinn og bankakerfið
veita atvinnulífinu.
Svo er sagt að öllu gamni fylgi
nokkur alvara.
Sitt af hverju bendir til þess að
„gamanmál" Brennivínshagfræð-
innar muni verðaa landsmönnum
nokkuð dýr áður en lýkur.
Helgi Guðmundssun
14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 8. mars 1985