Þjóðviljinn - 28.07.1985, Qupperneq 8

SUNNUDAGSPISJILL
Fjögur
ung Ijóðskáld
Hvaö er um að vera hjá ung-
um skáldum. Margt og rrwklu
fleira en saman veröi dregið í
stuttu máli. Forlög eru að
sönnu treg að gefa út verk
þeirra, en samt kemur það oft-
ar fyrir, en ætla mætti og
sjálfsútgáfum hefurfarið
hraðfjölgandi. Héráeftirverð-
ur þlaðað í fjórum nýlegum
Ijóðakverum.
„Saga
Breytingar í prenttækni hafa
gert sjálfútgáfuna auðveldari en
áður. Þeir möguleikar eru tví-
bentir- menn geta komið ljóðum
sínum á framfæri hvað sem forlög
segja, en sú hætta er um leið á
ferðum, að menn reynist einum
of bráðlátir til útgáfu. Það kemur
fyrir að byrjendur biðja marg-
skammaða gagnrýnendur að
skoða handrit sín - og ef skoðar-
inn segir sem svo, að textarnir
hefðu gott af að bíða dálítið og
takast svo upp til endurskoðunar
þá mun hann ekki fá annað en
skarpa skömm í sinn hatt fyrir.
Og spánýtt kver eftir Einar
Eldon, „Saga lífsins um breyting-
ar i hröðum vöðvum“ er líklega
eitt þeirra sem hefðu gjarna mátt
liggja lengur í salti.
Höfundurinn hefur hug á að
höndla miklar stærðir, sól og eld
og stjörnur, hann vill koma fyrir í
ljóðrænu nábýli riddurum og
töfradýsum og fórnaraltörum og
svo geimskipum og rafeinda-
logum. Það er eitthvað í þessum
umsvifum sem vekur vissa von
eða að minnsta kosti forvitni.
Skuggar mínir eru tveir.
Peir mætast á gatnamótum
horfa í himininn og segja sögur...
En þó er meira um það, að erf-
itt reynist að trúa á þessa smíði.
Það er engu líkara en reynt sé að
særa fram sannanir um reynslu
með stefnulitlu óhófi í meðferð
orða - í stað þess að orð séu notuð
af myndugleik til að miðla
reynslu. Þetta er reyndar algengt
nokkuð hjá byrjendum, sem
mega kallast full bráðlátir: kubb-
um úr mismunandi kössum er
raðað saman í þeirri von að úr
verði hús.
í uglunnar auga
bjartar borgir
þögnin ristir gat
svo blœðir í súpu...
„Hcettuleg
nálœgð"
Annað ungt skáld í særingar-
ham er Þorri Jóhannsson í
,JHættuleg nálægð“ sem er hans
þriðja bók. Þessi bók hefur
nokkra sérstöðu að því leyti, að í
henni kemur fram ákveðinn við-
leitni til að segja eitthvað svo um
munaði um það hvernig heimur-
inn er innréttaður - en það er
fremur sjaldgæft nú um stundir.
Enn sjaldgæfara er, að dómar
um heimsósómann séu felldir út
frá einhverri „jákvæðri“ hugsjón
- hvort sem hennar er leitað í
fortíð hagyrðinganna eða útópí-
skri framtíð. Þorri er heldur ekki
á þeim buxum. Mest fer fyrir an-
arkískum frávísunartón í þessum
textum: illt er það allt og bölv-
að“, lögreglan rembist við að
kyrkja mig“, segir á einum stað,
þröngt er um lífssveiflur í of-
skipulögðum og fjarstýrðum
heimi, leiðinlegt í þessu “fjölda-
einræði", tíðindalaust.
um fyrirfram ákveðnar fjölda-
helgar
úttroðnar af andskotans fólki
segir í „Sunnudagshugsun“. Og
ekki er mikil von í þeim sem fara
með jákvæðan boðskap á þessum
voluðu tímum:
Mest munu þeir falsa sjálfa sig
í þessari fyrirfram stýrðu
veröld.
Við þessu óstandi er brugðist
með ýmsum hætti. Töluvert er
reynt að syngja einskonar svarta-
galdur „dökks engils sem þiggur
ekki heimboð" - á bak við ásýnd
ástarinnar sér í hauskúpur og
rotnun og stundum er barasta
brugðið á það ráð að henda skít í
lýðinn (með hæpnum árangri
reyndar). Hin anarkíska heift
kemur líka fram í því, að sá gamli
Jahve er „tortímandi skrímsli
sektarkenndar og refsingar“ og á
ný er eflt í „uppreisn englanna"
með lofsöng um ljósberann, Sat-
an sjálfan, guð nautnanna: „til
Heljar við höldum glöð“. Kann-
ski er a.m.k. einhver fróun í því
að yrkja um þessa platplánetu,
léttir í „útstreymi sköpunar og
rusls“, eða þá að gefið er blátt
áfram einfalt og sakleysislegt svar
með lofi um efann:
„að efast spyrjandi stanslaust“.
í þessari bók eru ýmsir veikir
punktar - klifanir, bruðl með
staðhæfingar, visst úthaldsleysi,
stundum óþægileg tilgerð:
(„Berskjaldað saklaust margra
heima dulið gáfumenni hefur
deyft sig á skcljaðri hjákonu
sinni“...) En það er samt í þessu
unga svartagallsrausi viss þróttur
sem kemur í veg fyrir að lesand-
anum leiðist, áræðni sem er vel-
komin á feimnum tíma og það
bætir líka stöðu höfundarins að
hann á sér meðfram sjálfshafn-
ingu hins reiða vott af sjálfhæðni,
sem er væntanlega holl upp á
framtíðina:
Stend hér og oftast hœttulaus
lœt eyða mér hœgt með eigin
uppáhaldsfrösum.
„Grátóna-
regnboginn"
„Grátónaregnboginn“ er, að
því best verður séð, fyrsta bók
Sigurlaugs Elíassonar. Þar er
annar uppi: skáldið er maður í
leik. Leik að möguleikum orð-
anna, þanþoli orðasamband-
anna, leik að því að láta ólíka
heima skerast, leik að því sjónr-
æna. Stundum er þessi leikur
nokkuð tómlegur:F3 „af orðspori
í sandi skal ég finna þig í fjöru“
segir í einu kvæði í nokk-
urnveginn jafnmörgum línum.
Allt í lagi, segir maður, en hver er
þessi förufundur? En oftar er
þessi leikur iðkaður af drjúgri og
skemmtilegri hugkvæmni og
stækkar heiminn á sinn hátt.
Þetta gerist í fyrsta kvæði bók-
arinnar, sem er um fjall og jarð-
fræðilegar staðreyndir kallast þar
á við búlgarskan listamann sem
„krossbindur“ kletta og strendur
hinumeginn á hnettinum og hvað
er svo Jeppi á Fjalli að gera inn í
þetta knappa ljóð - er það sjálfs-
háð eða hvað? í öðru kvæði „ekki
í macondo“ mætast heimsbók-
menntirnar og uggvænlegar frétt-
ir af vígbúnaði og plássið heima
þar sem möstur síldarbáta eru
eins og hverjir aðrir tannstönglar
í fjarðarkjaftinum. Og það er
uggur í þessu kvæði og það er
kannski leiðinlegt að vera ekki í
suðuramrísku plássi hjá Marqu-
ez, þar sem undrin gerast, eða
dapurlegt að geta ekki skapað
Macondo á sínum Sauðárkróki.
Drjúgt kvæði þetta og líka er
gaman að ýmsum tilraunum
Sigurlaugs með að orð taki á sig
lögun hlutar eins og í kvæðinu
dauðafæri sem er aðeins þessi
orð: þanspenntur kvíðbogi hlað-
inn ugg“, sem er þess eðlis að þið
vitið ekkert um kvæðið fyrr en
þið hafið séð það.
Lífdagatal
„Lífdagata heitir þriðja ljóða-
bók Sveinbjörns I. Baldvinsson-
ar. Þar er í einu ljóði Iýst vor-
komu, og vorið er skæruliði sem
herjar á hvunndagshúsin og von-
andi verður árás þess til þess að
óbreyttir borgarar
yrkja Ijóð
sér
til varnr.
Skömmu síðar hefur það gerst í
þessari ljóðræðnu dagbók úr
Vogunum að orðvör kona „hefur
séð fagurlimaðan huldusvein
klofa yflr kókflösku um hábjart-
an dag“.
Fleiri dæmi eru í þessa átt og
segja sitt um grunntón bókarinn-
ar. Sem er von eða ósk um að ofur
hvunndagslegt umhverfi okkar
reynist fullt með ævintýri og
skáldskap ef að er gáð, ef við höf-
um vitin opin. Þetta rætist ekki
alltaf í Lífdögum: stundum er
eins og tilefnið í ævintýrið sé of
lítið, stundum er sem það hafi
ekki tekist að finna þann kjarna í
mynd að samlíkingu sem unnið
verði úr með árangri. Það getur
líka verið að það vanti í þennan
kveðskap (og það má sama segja
um margar aðrar Ijóðabækur nú
um stundir) lífsháskann sem
Steinn spurði um fyrir þrjátíu
árum. Leikurinn er kannski full
stilltur og prúður á stundum.
En kosti góða eiga þessi ljóð.
Það er í ýmsum smáljóðum, unn-
ið vel og nákvæmlega úr einfaldri
líkingu án þess að aðskotahlutir
komist að: saga húsanna í borg-
inni er saga styrjalda, skáldið er
pollur og bíður eftir regndropum.
Með einföldum ráðum er búið til
áleitið leyndarmál (Hvarf) og
með geðþekkri hlýju er sagt frá
því veraldarundri að skáldi er
sonur fæddur. Vinsamlega gam-
ansemi á Sveinbjörn einnig til,
t.d. í bálkinum um hrakfallabálk-
inn sem alltaf kemst upp um, sem
öllu klúðrar og borgar þar að auki
„hclmingi hærri skatta en bróðir
hans úti á Arnarnesi“. Hófstilling
ræður hér ríkjum og smekkvísi,
það er ekki flanað út í neina vit-
leysu - en sem sagt, háski áleitinn
er hér ekki. Og eins og hjá svo
mörgum, sem setja traust sitt á að
tilveran sé skáldleg og skáldið að
leika sér: hér gætir vissrar feimni
við að bera fram stórar fullyrð-
ingar.
Allir skóld?
Helgi á Hrafnkelsstöðum sagði
einu sinni, að allir íslendingar
væru skáld á tvítugsaldri, en sem
betur fer væru flestir nógu vitrir
til að láta ekki á því bera. Látum
það svo vera - en sem betur fer
eru menn enn „óvitrir“ og mörg
ástæða til að fylgjast með því sem
fram kemur. Það verða vitanlega
ekki dregnar miklar ályktanir af
fjórum ljóðakverum. Þó er ég
ekki frá því að, dæmin sem nú
voru rakin gefi góða vísbendingu:
Um vilja til að láta til sín heyra
með ráðum, sem fyrir bráðlætis
sakir geta brugðist til beggja
vona. Um leikgleði sem oft er
hugkvæm og um asalausa ræktun
hversdagsleikans. En það er af
sem stundum var áður, að mælt
var með skáldskap sem átti að
„efla góðæri“ og breyta heimin-
um, að minnsta kosti þeim heimi
sem býr í höfuðskeljum lesand-
ans. ÁB
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 28. júlí 1985