Þjóðviljinn - 05.09.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Menningarpólitík?
Menningarpólitík er Ijótt orö og kallar helst
fram í hugann mynd af einhvers konar kerfi, þar
sem valdhafar ráöa stefnu í menningarmálum
meö því aö úthluta listamönnum ákveönum
verkefnum, eins og aö skipuleggja fjöldasam-
komur eöa semja þjóölegar óperur ellegar þá
kvikmyndir um dásemdir kerfisins. í slíku kerfi
ráöa valdhafarnir sína menn í æðstu stööur hjá
ríkisfjöimiðlum, rétt eins og þegar það lukkulega
ástand ríkti í Sovétríkjunum aö tengdasonur
Krúsjofs var aðalritstjóri Pravda.
Spilltir valdhafar kæra sig ekki um menningu,
nema henni sé stjórnað af þeim - og þá er hún
engin menning lengur.
Slíkir valdhafar vilja hafa í hendi sér afkomu
listamanna meö því aö ráöa atvinnumögu-
leikum þeirra. Frjálsum listamönnum sem neita
aö þýöast valdhafana er refsað meö því aö
takmarka atvinnumöguleika þeirra.
Þetta er menningarpólitík spilltra valdhafa, og
má mikið vera, ef pólitík af þessu tæi er ekki
farin að teygja anga sína inn í íslenskt menning-
arlíf.
Slíka menningarpólitík verður aö foröast.
Hins vegar má ekki rugla henni saman viö það
heilbrigöa metnaöarmál allra stjórnmálaflokka
aö hafa frambærilega listamenn innan sinna
vébanda. Það eitt og sér aö vilja státa af liðsinni
góöra manna er saklaus raupsemi. Aö afla sér
slíks liðsinnis með pólitískri atvinnumiölun er
spilling af versta tæi.
Til aö framanskráð orð valdi ekki misskilningi
skal tekið fram, aö sem stétt eru íslenskir lista-
menn hafnir yfir allan grun um aö ganga
kaupum og sölum, og engin ástæöatil aö óttast
um sjálfstæöi þeirra.
En þaö er þeim mun meiri ástæða til aö óttast
um atvinnumöguleika þeirra og tækifæri íil að
starfa óháöir að listinni.
Framlög ríkisins til menningarmála eru sorg-
lega lítil. Margir fullyrða meira aö segja, aö
hreint fjárhagslega hagnist ríkiö á listinni, sem
þaö á aö styðja.
Þarna er úrbóta þörf.
Framlög ríkisins til menningarmála þarf aö
tvöfalda - aö minnsta kosti.
Söluskatt þarf aö fella niður af bókum og öllu
menningarefni.
Leggja þarf fram fjármagn til útflutnings og
kynningar á íslensku menningarefni.
Ennfremur þarf aö styrkja og stuðla aö stór-
auknum innflutningi á vönduöu og fjölbreyttu
menningarefni frá öllum heimshlutum.
Endurskoða þarf frá rótum, hvernig staðið er
að úthlutun til menningarmála, og reyna aö
fyrirbyggja pólitíska eöa persónulega mismun-
un með því aö taka upp tvöfalt úthlutunarkerfi,
þannig að engin ein nefnd hafi hæstaréttarvald,
sem ekki verður áfrýjaö.
Ennfremur þarf aö tryggja þessi framlög með
styrkum tekjustofnum, svo aö afkoma lista-
manna sé ekki háð tilviljanakenndum útstrikun-
um úr fjárlagafrumvarpi hvers árs.
Draga þarf úr áhrifum opinberra starfsmanna
í ráöuneytum eöa ríkisfyrirtækjum á afkomu
listamanna.
En fyrst og fremst er þörf á opinberri viður-
kenningu á því, aö listsköpun sé viðurkennd og
nauösynleg starfsgrein í íslensku atvinnulífi,
sem tengist flestum þáttum þjóðlífsins og
skapar atvinnu handa fjölmörgum öörum en
listamönnunum sjálfum.
Þaö er réttlætiskrafa aö ríkið styöji iistsköpun
að minnsta kosti til jafns við aðrar atvinnugrein-
ar í landinu.
Og þaö er sömuleiðis réttlætiskrafa aö allt
verði gert sem í mannlegum mætti stendur til
þess að fyrirbyggja, aö listamenn séu látnir
njóta eða gjalda sinna pólitísku skoöana, sem
eru einkamál hvers og eins, hvort sem menn
kjósa að ræða þau einkamál opinberlega eða
ekki.
Listamenn á að meta eftir verkum þeirra, rétt
eins og aöra þá sem framleiða eitthvað sem
auðgar líf okkar eða auöveldar.
Og ef menn vilja umfram allt hafa einhverja
menningarpólitík, þá eru þaö listamennirnir
sem eiga að semja hana.
Ef þeir kæra sig um það. _ Þráinn
KUPPT OG SKORIÐ
Hví drekkur
Jeppi?
Eins og allir vita hafa of-
drykkjumenn aldrei átt í neinum
vandræðum með að finna útskýr-
ingu á því, hvers vegna þeir
drekka. Þeir áttu erfiða æsku,
fjölskyldulífið er misheppnað og
þá ástalífið, þeir hafa orðið undir
í samkeppni, veröldin er ranglát
og fúl. Og þar fram eftir götum.
Þeir leita m.ö.o. orsakanna
einhversstaðar utan við sjálfa sig
- í öðrum persónum, í samfé-
lagsaöstæðum.
Menn vita líka af alkóhólisma-
umræðu síðari ára, að þeim sem
vilja venja sig af brennivíni (eða
þá fíknilyfjum) er ráðlagt að
gleyma útskýringafarganinu. Og
einbeita huganum að því, að það
ert þú sjálfur sem hefur komið
þér í vanda og þú einn getur kom-
ið þér út úr honum.
Slík afstaða kvað skila veru-
legum árangri, en vangaveltur
um sálfræði eða félagsfræði alkó-
hólismans afar litlum.
Þýðing
umhverfis
Engu að síður halda menn
áfram að spyrja sjálfa sig um „fé-
lagsfræði ofdrykkjunnar" eða
eiturlyfjaneyslunnar. Þjóðir og
samfélög drekka mismikið, þótt
allar þekki til áfengis. Til dæmis
er oft um það rætt, að Kínverjar
og Gyðingar séu frekar fáliðaðir
meðal alkóhólista og er þá spurt:
hvers vegna? Kannski vegna þess
að fjölskyldubönd eru sterkari í
þessum samfélögum en mörgum
öðrum? Eða vegna þess, að báðir
hafa víða myndað minnihluta-
samfélög í nokkuð erfiðri stöðu
og því ekki getað leyft sér þann
munað að lenda í varnarleysi hins
drukkna? Við vitum líka dæmi
þess frá átjándu og nítjándu öld,
að stjórnvöld vildu bersýnilega,
að fátækir erfiðismenn væru fullir
þegar þeir væru ekki að vinna.
Því var jafnan séð til þess, að ein-
hver sterkur fátæklingadrykkur-
brennivín, gin eða vodka - væri
aðgengilegur á tiltölulega vægu
verði sem víðast.
Svo mikið er víst, að þeir sem
vildu reisa við alþýðuna og koma
á fót verkalýðshreyfingu urðu
einatt að byrja á því að reyna að
þurrka hana upp eftir föngum.
Stofna bindindisfélög fyrst. Við
vitum, að stúkumenn áttu drjúg-
an þátt í framgangi verkalýðs-
hreyfingar hér á landi.
Við og þeir
Svo er annað.
Þegar menn skoða heil samfé-
lög þá eru þeir mjög fúsir að finna
flís í augu grannans, en túlka
vandræði heima fyrir á allt annan
hátt. Gott dæmi eru Sovétmenn.
Þeir tóku jafnan undir það, að
alkóhólismi væri félagslegt
vandamál - en - nota bene - hjá
kapítalistum þar sem alþýðan
verður að drekkja sorgum sínum
og áhyggjum. Um alkóhólisma
hjá sjálfum sér vildu þeir sem
minnsta tala, og ef þeir fengust til
þess þá var talað um illan arf hins
liðna, eða þá að sá sem drakk um
of, hann hafði persónulega
brugðist samfélaginu. En það
ekki honum.
Eins og menn vita er allt öðru
vísi á þessu tekið nú í tíð Gorbat-
sjofs. Menn viðurkenna vandann
og ráðast bæði í einstaklingsmeð-
ferð í stórum stíl og svo er mikið
rætt um það að gera aðstæður
manna, t.d. í hinum afskekktari
byggðum, betri til fjölbreytilegri
tómstundaiðkana. Svo þeir hafi
færri afsakanir fyrir fylleríi út úr
leiðindum.
Við sjáum nú hvað setur.
í Banda-
rikjunum
Fróðlegir hlutir eru að gerast í
vímumálum hjá hinu risaveldinu,
Bandaríkjamönnum. Skýrslur
sýna, að þeir séu farnir að draga
nokkuð við sig drykkjuna. Mun-
ar þar um mestu, að millistéttin,
sem er fjölmenn og ætlar öll-
sömul upp á við í þjóðfélaginu,
hún þekkir áfengisvandann betur
en áður og áttar sig betur á því, að
í harðri samkeppni þýðir ekki að
rorra seinnipart vinnudags
slompaður eftir „tveggja kok-
kteila dögurð" og þessháttar. Og
fyrirtækin hafa sjálf í stórum stíl
útrýmt bjór af sínu yfirráðasvæði.
En þá tekur við annar vandi og
er enn verri. Hann er sá að aldrei
hafa fleiri Bandaríkjamenn neitt
eiturlyfja margskonar í jafn stór-
um stíl og nú.
Tuttugu miljónir Bandaríkja-
manna reykja hass, hálf miljón
sprautar sig með heróíni, fimm
miljónir eru í ört vaxandi her
kókaínneytenda. Bandarískir
þegnar borga um 110 miljarði
dollara á ári fyrir eitur. Milli tíu
og tuttugu prósent allra vinnandi
manna eru öðru hverju undir
áhrifum vímugjafa í vinnunni - af
þessu verður tjón sem er talið
stórskaða samkeppnisstöðu
bandarískra fyrirtækja gagnvart
erlendum. Karlar senda konum
kókaín í staðinn fyrir blóm, tann-
læknar, flugumferðarstjórar,
lestarstjórar, flugmenn, her-
menn, geimtæknimenn - í öllum
þessum starfsgreinum er há-
skalega mikið um dópneyslu.
Og nú er spurt:
Er þessi vandi viðkomandi ein-
staklingum að kenna? Eða er-
lendum smyglurum, eins og for-
setinn vill helst um tala? Eða því,
að alltaf kemur upp nýr tísku-
vímugjafi sem fólk í harðri sam-
keppni telur sér um skeið trú um,
að dugi til að gera það „eldh-
resst“ í framgöngu og þar með
líklegra til árangurs í samkeppni?
Eða vegna þess, að frelsi kapítal-
ismans til gróða hlýtur óhjá-
kvæmilega að snúast upp í frelsi
eiturlyfjasalans til að dreifa vöru
sinni? Hugsið málið stundar-
korn. _ áb.
DJOÐVIIJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Utgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur Skarphéðins-
son.
Fróttastjóri: Valþór Hlöðversson.
Blaöamenn: Garðar Guðjónsson, Ingólfur Hjörleifsson, Kristín ölafs-
dóttir, Lúðvík Geirsson, Magnús H. Gíslason, MörðurÁrnason, Sigur-
dórSigurdórsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Vilborg Davíðsdóttir, Víðir
Sigurðsson (íþróttir), Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrita- og prófarkalesarar: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndarar: Einar ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitsteiknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð.
Bíistjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Hörður Oddfríðarson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Ipnheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síöumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Biaöaprent hf.
Verð í lousasölu: 50 kr.
Helgarblöð: 55 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 500 kr.
4 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Föstudagur 5. september 1986