Þjóðviljinn - 14.03.1987, Qupperneq 5

Meðaltekjur bœnda eru 44 afhundraði undir meðaltekjum landsmanna. Offramleiðslan er ekki
bœndum að kenna, - heldur vitlausri stýringu Framsóknar og Sjálfstœðisflokks í áratugi
í landbúnaði ríkir djúp kreppa
eftir áratuga stjórnun Sjálfstæð-
isflokksins og Framsóknar á at-
vinnugreininni. Vandinn tekur
vitaskuld til allrar þjóðarinnar,
en brennur þó heitast á bændun-
um sjálfum.
Þannig er ljóst, að kreppu-
stjórn þessara flokka tveggja á
landbúnaðinum hefur valdið því,
að laun bænda eru miklu lægri en
í nokkurri annarri atvinnugrein.
Árið 1984 voru til dæmis með-
altekjur í landbúnaði 44 prósent
undir landsmeðaltali. Hins vegar
var árið 1984 hvorki verra né
betra en önnur ár: fyrirliggjandi
gögn benda til að svipaður munur
hafl verið á launum bænda og
fólks í öðrum atvinnugreinum
síðustu hálfa öldina.
Offramleiðsla
Hin skammarlega lágu laun
bænda birta ef til vill gleggst hina
erfiðu stöðu landbúnaðarins. Of-
framleiðsla landbúnaðarafurða
er þó að líkindum sú afleiðing
hennar, sem flestir þekkja best.
í skýrslu sem kom út fyrir tæpu
ári voru því gerðir skórnir, að
rúmur helmingur núverandi kúa-
bænda og 45 - 75 % sauðfjár-
bænda gætu hæglega framleitt
þær mjólkur- og kjötafurðir sem
hægt er að selja á markaði innan-
lands.
Offramleiðsla í greininni á sér
bæði tímabundnar en einnig var-
anlegar ástæður. Undir þær fyrr-
nefndu má flokka þá staðreynd,
að verkalýðshreyfingunni hefur
andspænis harðsiceyttu ríkisvaldi
í höndum Framsóknar og íhalds
ekki tekist að halda uppi þeim
kaupmætti sem launafólk bjó við
áður.
Orsakirnar
Kaupmáttur hefur því einfald-
lega dregist saman. Samhliða
hafa stjórnvöld tekið þann kost
að lækka niðurgreiðslur á land-
búnaðarafurðum. Hefðbundnar
vörur úr landbúnaði hafa því orð-
ið launafólki dýrkeyptari, og
eftirspurnin tregari. Nú ríkir hins
vegar góðæri, og því meiri mögu-
leikar á að efla kaupmáttinn á
nýjan leik. Ætli verkalýðshreyf-
ingin ekki að falla endanlega inn í
gervi Þyrnirósar sem svaf í heila
öld, verður forysta hennar að
vakna fljótt.Þess er því að vænta,
að hún hristi af sér drungann og
taki upp miklu harðari baráttu en
síðasta hálfa áratuginn, þannig
að kaupmáttur launafólks batni
aftur. Það kynni að breyta þeim
tímabundnu breytingum á eftir-
spurn eftir landbúnaðarvörum,
sem hér hafa verið reifaðar.
En jafnframt hafa orðið annars
konar breytingar, sem ætla má að
verði varanlegar. Neysluvenjur
hafa einfaldlega breyst. Nýjar
tegundir matvæla hafa komið á
markaðinn, sem hafa reynst
hefðbundnum landbúnaðar-
vörum skæðir keppinautar. Nýj-
ar hugmyndir um hollustu og
áhrif fæðu á heilbrigði hafa sömu-
leiðis beint neyslu frá hefðbundn-
um afurðum greinarinnar í aðrar.
En síðast en ekki síst má rekja
offramleiðslu í landbúnaði til
hraðstígra tækninýjunga og
geipilegra fjárfestinga í landbún-
aði, sem hafa leitt til mikillar
aukningar á framleiðslu.
Sökum þess hefur fram-
Ieiðslugetan farið ört vaxandi
þrátt fyrir fækkun bænda.
Hvatt til
offramleiðslu
Þær ógöngur sem íslenskur
landbúnaður hefur ratað í vegna
offramleiðslu eru gjarnan skrif-
aðar beint á reikning bænda.
Skrif blaða á borð við DV og mál-
flutning Alþýðuflokksins í ára-
raðir er erfitt að túlka öðru vísi.
Þetta er hins vegar fráleit
skýring. Vanda landbúnaðarins
er hvorki hægt að rekja til dug-
leysis íslenskra bænda né óhag-
stæðra landbúnaðarskilyrða.
Hann má miklu frekar skýra með
undraverðri skammsýni þeirra
sem hafa undanfarna áratugi
stjórnað landbúnaðinum.
Til dæmis má benda á, að á
valdaskeiði sínu hafa Sjálfstæðis-
flokkurinn og Framsóknarflokk-
urinn byggt upp flókið kerfi fjár-
festingarlánasjóða, sem árum
saman hafa verið bændum hvatn-
ing til yfirgripsmikilla fjárfest-
inga í vélum, húsakosti, bústofni
og jarðabótum, án tillits til eftir-
spurnar eftir væntanlegum af-
urðum.
Vegna þessa er nú fram-
leiðslugetan miklu meiri en nem-
ur innlendri neyslu, þrátt fyrir
stórfellda fækkun bænda. Fram-
leiðslukostnaður hefur því orðið
óþarflega hár, og neytendur hafa
orðið að borga brúsann með vax-
andi dýrtíð, sem aftur leiðir til
samdráttar í sölu.
Sá vítahringur sem af þessu
skapast leiðir vitaskuld til mikils
óhagræðis fyrir bæði bændur og
neytendur, og skrifast ekki á
reikning neins annars en þeirra
sem hafa farið með stjórn land-
búnaðarmála síðustu áratugi:
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins.
Hátt verð
afurða
Hátt verð landbúnaðarafurða
hérlendis speglast í þeirri stað-
reynd, að heildsöluverð innan-
lands er um það bil þrisvar sinn-
um hærra en heimsmarkaðsverð
kjöt- og mjólkurafurða. Hvers-
vegna?
Einsog áður var bent á, þá hef-
ur verið fjárfest í framleiðslugetu
langt umfram þarfir landsmanna.
Framleiðslukostnaður, og síðar
afurðaverð, hafa sökum þessa
hækkað alltof mikið.
í öðru lagi er vinnslu- , dreif-
ingar- og sölukostnaður landbún-
aðarvara alltof hár hér á landi.
Og það er vert að benda á þá
staðreynd, að þessi starfsemi hef-
ur verið í höndum einokunar- og
auðfélaga, sem eru í mjög nánum
tengslum við Sjálfstæðisflokkinn
og Framsókn. Það er sérstaklega
íhugunarvert, að núverandi ríkis-
stjórn undir forystu framsóknar-
mannsins og bændavinarins
Steingríms Hermannssonar veitti
smásölunum hlutdeild í milliliða-
veislunni með því að heimila
þeim ótakmarkaða álagningu á
margar þýðingarmestu landbún-
aðarafurðirnar.
í þriðja lagi hafa markaðsmál
landbúnaðarafurða, vöruþróun,
markaðssetning og markaðsöflun
verið vanrækt ótrúlega. Eftir-
spurn innanlands eftir landbún-
aðarafurðum er því talsvert
minni nú heldur en efni standa
raunverulega til.
Hvað ber
að gera?
Af þessu er því næsta Ijóst, að
brýnt er að auka hagkvæmni í
framleiðslu og dreifingu land-
búnaðarvara. Ogþað ervissulega
kleift. Það bendir margt til þess,
að hægt sé við ríkjandi aðstæður
að stórauka hagkvæmni í fram-
leiðslu í landbúnaði með því að
laga framleiðslugetuna að inn-
lendri eftirspurn, á nokkurra ára
bili.
En í því felst óhjákvæmilega
samdráttur: minnkun bústofns og
færri störf.
Það eru hins vegar engin sið-
ferðileg rök fyrir því að bændur
beri meiri byrðar af þessari að-
lögun en aðrir landsmenn. Það er
því eðlilegt að þjóðin í heild beri
kostnað af þessari aðlögun.
Nokkrar leiðir
Til að koma í kring þeirri að-
lögun framleiðslu og eftirspurn-
ar, sem nauðsynleg er, þarf með-
al annars að:
1. Færa alla framleiðslu hefð-
bundinna landbúnaðarafurða á
tilteknu árabili, til dæmis 7 árum,
til samræmis við innlenda eftir-
spurn.
2. Gera skipulegt átak í mark-
aðsmálum landbúnaðarins, með
sérstaka áherslu á að afla nýrra
markaða erlendis.
3. Fullvirðisréttur einstakra
bænda verði til langs tíma. Hann
verði fullkomlega skiptanlegur
og auðframseljanlegur til hins
opinbera, eða annarra bænda.
4. Bændum verði gert kleift að
hætta búskap án fjárhagslegs
skaða. Með það að markmiði
verði því bændum leyft að selja
fullvirðisrétt sinn öðrum bænd-
um, eða hinu opinbera. Jafn-
framt má íhuga, hvort ekki sé rétt
að setja kvöð á hið opinbera um
að kaupa á fullu matsverði jarðir,
hús og laust fé bænda sem vilja
bregða búi, bjóðist ekki aðrir
kaupendui. Einnig verði ríkinu
skylt að auðvelda bændum að
breyta lífsháttum með því til
dæmis að greiða þeim biðlaun,
með ríflegum lífeyrisgreiðslum
og endurþjálfun og -menntun.
5. Lögð verði áhersla á upp-
byggingu nýrra atvinnugreina í
sveitum.
6. Rannsókna- og þróunar-
starfsemi í þágu hagkvæmni í
landbúnaði verði aukin.
Auðvitað mætti hugsa sér
margar fleiri aðgerðir til að bæta
stöðu bænda og landbúnaðarins.
Með áframhaldandi stjórn Sjálf-
stæðisflokks eða Framsóknar er
þess hins vegar ekki að vænta, að
birti af nýjum degi í íslenskum
landbúnaði.
íslenskir bændur munu þá
áfram verða hornrekur, áfram
verða lægst launaða stétt lands-
ins, áfram verða sakaðir að ó-
sekju fyrir að vera eins konar
óværa á íslensku þjóðfélagi.
Því verður ekki breytt, nema
með því að breyta um ríkisstjórn.
Össur Skarphéðinsson.
Laugardagur 14. mars 1987 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 5