Þjóðviljinn - 24.05.1987, Qupperneq 3

Árþúsunda
þögn
rofin
Elstu múmíur í heimi er að
finna í Chile en ekki í Egypta-
landi. í norðurhluta landsins
hafafundist múmíur sem eru
allt að 8000 ára gamlar. Þær
segja nú vísindamönnum af
lífi þessarafrumbyggja
Rómönsku-Ameríku, kynja-
misétti og sjúkdómum sem
hrjáðu þá
Þrjú þúsund árum áður en Eg-
yptar fóru að smyrja lík fyrir-
manna sinna höfðu frumbyggjar
Rómönsku-Ameríku viðhaft
þessa greftrunarsiði. Arica í
Norður-Chile er einn þurrasti
staður jarðar. Þar hefur varla
rignt í árþúsundir. Falli dropar af
himnum ofan ná þeir varla til
jarðar. Niður hlíðar Andesar-
fjalla streymir áin San Juan og er
nokkur byggð í kringum hana.
Annars er bara eyðimörk hvert
sem litið er.
Það er vegna þessa þurra lofts-
lags og seltunnar í sjávarloftinu,
sem kemur frá Kyrrahafinu, sem
múmíurnar í N-Chile hafa varð-
veist í 8000 ár. Fjöldi þeirra er
gríðalega mikill og þær finnast
allsstaðar. Börnin nota höfuð-
kúpurnar sem fótbolta og í
skólum eru þær notaðar við líf-
fræðikennslu. Hundar sjást með
þúsund ára gömul upphandleggs-
bein í kjafti. Þegar íbúarnir þurfa
að grafa fyrir grunni geta þeir átt
von á múmíu sem glottir við
þeim. Þegar skurðgrafa var feng-
in til að grafa fyrir nýrri vatnslögn
reif hún upp líkamshluta af full-
orðnum og börnum.
inu í þessi árþúsund hafa verið
náskyldir.
Aðferðin
Þeir sem framkvæmdu smurn-
inguna í Chile hafa ekki verið
eftirbátar kollega sinna í Egypta-
landi, þó þeir hafi stundað iðnina
3500 árum áður en Egyptar tóku
upp þessa greftrunarsiði.
Smumingin hófst á því að nár-
inn var ristur upp og innyfli og
stærri vöðvar voru fjarlægðir.
Heilinn var skafinn út um gat sem
var gert á hvirfilinn eða í gegnum
gatið við banakringluna. Til þess
voru notuð áhöld úr pelíkana-
goggi-
Síðan var líkið fyllt af heitum
kolum og ösku, til að þurrka
holdið fljótt. Handleggir og fót-
leggir voru reyrðir saman. Þegar
búið var að þurrka búkinn var
hann fylltur af ull, fjöðrum, grasi
og mold. Þá var vafið bandi utan
um múmíuna og leir borinn á út-
limi. Andlitið var hulið leirgrímu
og göt gerð fyrir munn og augu.
A ákveðnu skeiði voru múmíurn-
ar málaðar í rauðum og svörtum
litum.
Börn fengu ekki jafn mikla
meðferð og fullorðnir heldur var
látið nægja að fylla þau af kolum
og ösku. Stundum voru þau húð-
flett, húðin skorin í ræmur og
Netaveiði-
mennirnir
Það var árið 1919 að þessar
múmíur voru fyrst rannsakaðar.
Það var fornleifafræðingurinn
Max Uhle sem sá um þá rann-
sókn. Hann áleit elstu múmíurn-
ar vera um 2000 ára gamlar og
nefndi þær Chinchorro, neta-
veiðimenn, vegna netabúta, sem
höfðu fundist í gröfunum.
Múmíurnar eru grafnar á tvo
mismunandi máta. Annarsvegar
sitjandi, með hendur og fætur
reyrða fast að búknum og eru vaf-
in ofin klæði utan um þær og úr
munninum er kaðalspotti upp á
yfirborðið, en hann tengdi hina
Iátnu við þá sem lifðu. Með þeim
var oft grafinn matur og hlutir til
að nota hinumegin grafar og hafa
þeir einnig varðveist vel vegna
seltunnar í jarðveginum og hins
mikla hita. Það má með sanni
segja að náttúran hafi sjálf séð
um að varðveita líkamsleifar
þessa fólks.
Aðrar múmíur eru meðhöndl-
aðar á mjög flókinn hátt, sem gef-
ur egypsku múmíunum ekkert
eftir. Max Uhle taldi að þær
múmíur sem hefðu varðveist best
væru yngstar en þær elstar sem
hefðu varðveist verst. Nú hefur
komið í ljós að þessu er þveröfugt
farið og að elstu múmíurnar eru
um 5000 árum eldri en Uhle taldi,
eða um 8000 ára gamlar. Þær
múmíur sem hafa fundist spanna
5000 ára tímabil og virðast þeir
ættbálkar sem lifað hafa á svæð-
anna lést af lungnatæringu og
u.þ.b. sami fjöldi deyr af völdum
þess sjúkdóms á svæðinum í dag.
Sjá má á beinagrindunum að um
helmingur kvenna hefur orðið
fyrir ofbeldi en aðeins um 20%
karla. Það virðist því hafa verið
sama þörf á kvennaathvarfi fyrir
8000 árum og er í dag.
Á þurrkasvæðinu þjást margar
eldri konur af liðagigt og svo virð-
ist einnig hafa verið hjá konum
netaveiðimanna. Þær virðast þó
hafa fengið sjúkdóminn mun fyrr
en í dag. Þá var lungnabólga al-
geng á þessum tímum einsog hún
er í dag. Fram til þessa hefur ver-
ið álitið að Evrópubúar hafi borið
lungnabólguna til Ameríku en
múmíurnar hnekkja þeirri
skoðun.
Þær staðfesta hinsvegar það
sem álitið var, að sárasóttin sé
upprunnin í Ameríku því fjórar
af múmíunum virðast hafa þjáðst
af þessum kynsjúkdómi.
Einsog sjá má á þessari upp-
talningu þá hafa múmíurnar frá
mörgu að segja. Sumir vísinda-
menn halda því fram að Arica-
svæðið, sé besta rannsóknastofa
læknavísindanna til að kanna
þróun sjúkdóma í aldanna rás.
Hinsvegar er erfitt að fá vísinda-
menn til að setjast að á svæðinu
vegna loftslagsins, en einmitt
þetta loftslag hefur varðveitt
þessi vitni aftan úr grárri forn-
eskju.
-Sáf/Illustreret videnskab
Þessi indíáni er
4000 áragamall.
Þaðvarskurð-
grafa sem klippti
hannísundurum
mittið.
Elstu múmíurnar voru þaktar leirlagi og andlitin voru hulin sérstakri leirgrímu.
þeim vafið um líkið. Húð af sæ-
ljónum og pelíkönum var notuð
til að vefja um lík fullorðinna.
Þegar smurningu var lokið
voru múmíurnar ekki grafnar
heldur hafðar inni á heimilunum.
Þannig fengu þær að dvelja áfram
í heimi lifenda og voru einslags
verndarvættir heimilanna.
Kynjamunur
Með því að rannsaka múmí-
urnar hefur tekist að átta sig á
lifnaðarháttum netaveiðimann-
anna. Þeir sóttu sína björg í hafið
og veiddu smáfiska og skeldýr
með netum við ströndina. Enn
þann dag í dag eru svipaðar að-
ferðir notaðar við veiðar á þessu
svæði. Þá skutluðu þeir stærri
sjávardýr og drápu sjófugl.
Lifnaðarhættir þeirra voru
ekki ósvipaðir lifnaðarháttum
eskimóa. Einsog eskimóar gjör-
nýttu þeir bráðina og bjuggu til
verkfæri úr því sem ekki var hægt
að éta. Húðir, höfuðkúpur og
bein úr sæljónum. Þá bendir allt
til þess að þeir hafi haft viðskipti
við indíána í Andesarfjöllum því
lamaull hefur fundist hjá múmí-
unum.
Tannskemmdir voru óþekktar
hjá netaveiðimönnunum og er
það að þakka samsetningu fæð-
unnar, en indíánar sem stunduðu
kornrækt með árveitum fengu
skemmdar tennur.
Töluverður munur virðist hafa
verið á störfum karla og kvenna
og er hægt að sjá þann mun á
beinabyggingu múmíanna. Karl-
mennirnir hafa kafað eftir
skeljum en konurnar setið bogn-
ar í baki á ströndinni og opnað
þær. í hlustum karlanna eru of-
vaxin bein og hafa sumir þeirra
verið ansi heyrnarsljóir þess
vegna. Þessi ofvöxtur þekkist hjá
fólki sem lifir af því að kafa eftir
skeljum í dag. Hryggskekkja er
algeng hjá konunum og því er tal-
ið að þær hafi séð um að opna
skeljarnar. Þá er talið að konurn-
ar hafi þurft að draga netin og
hafa þau verið hnýtt um háls
þeirra, en hálsliðir þeirra eru illa
farnir af gigt.
Þessi munur er mestur á elstu
múmínum en fer minnkandi eftir
því sem þær eru yngri. Þetta
gengur þvert á allar kenningar
um að sérhæfingin sé seinni tíma
fyrirbæri, að á meðan þjóðflokk-
arnir lifðu af söfnun og veiðum
hafi allir stundað sömu störfin.
Auk þess sem kynin fengust
við mismunandi störf hefur að
minnsta kosti einn hópur manna
verið mjög sérhæfður, en það
voru þeir sem smurðu líkin.
Verkfæri sem tilheyrðu þessari
stétt manna hafa fundist hjá
sumum múmíum og er dregin sú
ályktun af því að það séu múmíur
af mönnum sem fengust við
smurningu. Yfirleitt eru þetta
karlar, en þó hafa slík verkfæri
fundist hjá konum, þannig að
iðnin hefur ekki einskorðast við
annað kynið. Það er þó einkum
hjá yngri netaveiðimönnum sem
bæði kynin virðast hafa fengist
við iðnina.
Sömu sjúkdómar
og í dag
í 8000 ár hafa indíánar búið á
þessu þurrkasvæði í N-Chile. Á
beinum þeirra og tönnum má sjá
að lífshættir þeirra hafa tekið
breytingum í aldanna rás en séu
sjúkdómar þeirra rannsakaðir
kemur í ljós að þeir hafa þjáðst af
sömu kvillum og þjá þá enn þann
dag í dag.
Um helmingur netaveiðimann-
Sunnudagur 24. maí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 3