Þjóðviljinn - 22.11.1987, Qupperneq 7

Sigurður Jakobsson kvikmyndatökumaður, Valgeir Skagfjörð leikstjóri og
Margrét Ákadóttir á þessu augnabliki.
Píanóleikarinn þarf vín. Svo
spilar hann millistríösáralög.
Viö langborð situr
ábúðarfullur hópur sem
minnir á bankaráð; ungu
kvikmyndagerðarmennirnir
ræða áform sín við ungu
blaðakonuna sem fylgist með
upptökutækinu, sem tekur
viðtal við meðlimi
hljómsveitarinnar, sem
seinna heyrist í útvarpinu.
Túristarsem hljóta að eiga
erindi í skammdeginu. Ég er
að bíða eftir manni, segir
Sigurður Pálsson og fleygir
aftur hártoppnum; daginn eftir
kemur Sjón og sest við
garðborð í húsinu. Stefán frá
Möðrudal, skreyttur kaskeiti,
rekst inn og fær sér sæti hjá
Zetor, sem dregur upp mynd
af Ljóni Norðursins, en hann
og Steingrímur voru að
komast að því að ef allt væri
með felldu, væru Ljónið og
Ronni Rambó
fermingarbræður í
Húnavatnssýslunni. Ungir
elskendurræða
frystikistukaup yfir kertaljósi.
Konur með hatta pískra
saman: Hátt. Gylltar
kvenstyttur sveima yfir
Ijósakrónum með blómsveiga
íeftirdragi. Konameð
doppótta slæðu gengur hjá og
gægist snöggt inn um glugga.
Stúlka með svuntu tínir
saman nótnablöðin og
píanóleikarinn raðar
stólunum. Sviðiðereinsog
leikrit og það rignir stöðugt.
Um hvað er leikritið?
Löng þögn.
Ætlarðu að byrja á þvf að
spyrja mig um það?
Er það kannski leyndarmál?
Leyndarmál?
Þá það. Hvenœr varð leikritið
til?
Ég skrifaði fyrsta uppkast
1985, þá undir áhrifum frá
leikritinu um Gertrud Stein. Ég
hef síðan stytt það mikið, en
ímynda mér að það sé
undirbúningur að stærra verki.
Ætli það sé ekki svipuð þróun og
hjá mörgum skáldum, sem byrja
á því að yrkja ljóð, skrifa
smásögu og loks skáldsögu. Ég
held að það sé gott að skrifa
mikið og henda miklu.
Viltu ekki segja mér um hvað
leikritið er?
Það er um lífssársauka
manneskjunnar. Og hvernig
hann tekur á sig mismunandi
myndir eftir einstaklingum. Pað
lifa allir við sársauka að
einhverju leyti. Ég held að það
fylgi því að vera manneskja.
Sumir horfast í augu við
sársaukann, nota hann og koma
þannig sterkari út. En svo eru
aðrir sem neita að horfast í augu
við hann, og standa aldrei skil á
neinu í lífinu. Þeir lifa í eigin
lokaða heimi einsog konan í „Sá
yðar sem syndlaus er...“ En það
eru svo margir þættir sem spila
inní. Kristindómurinn sem segir
okkur að taka öllu þegjandi og
hljóðalaust og innprentar okkur
að bæla allar tilfinningar.
Samfélagið er ótrúlega mikið
mótað af kristindómi, þótt
kirkjur séu ekki troðfullar á
sunnudögum.
Erum við ekki of hamingjusöm í
dag til að finna fyrir sársauka?
Ég held að það sé kominn
holur tónn í hamingjuna. Við
höfum sterka tilhneigingu til að
firra okkur ábyrgð og leitum
ákaft eftir undankomuleiðum.
Kannski vegna þess ósamræmis
sem skapast, milli þess sem lagt
er inn í uppeldinu og þess sem
blasir við þegar útí lífið er komið
- og samfélagið fer að gera kröfur
til okkar.
Eru það vondar kröfur?
Við eigum í rauninni sáralítið
val. Á endanum neyðast allir til
að beygja sig undir viss „norm“.
Maður sér t.d. hvernig fór fyrir
hippunum. Það er líka þessi krafa
um að fólk standi sig. Og í hverju
á fólk að standa sig? (Handa
lesendum).
Konan í leikritinu. Hún notar
semsagt flóttaleið?
Já. Hún gerir það. En ég fer
ekki nánar útí það núna. Ég
hoppa aftur í tímann um tuttugu
ár. Þá voru konur aldar upp til að
giftast og ala upp börn. Ef
hjónabandið beið skipbrot, var
allt annað búið. Þær vantaði
sjálfstæði og menntun, og höfðu
þess vegna ekki kjark til að takast
á við lífið uppá nýtt. Amma mín
var ein af þessum konum.
Maðurinn hennar var í Breta-
vinnu. Hún ól upp þrjár dætur og
vissi sáralítið hvað er að gerast
eða hvernig samfélagið fúnkaði.
Hún var of upptekin við að kenna
þeim að skúra gólf og stoppa í
sokka.
Samfélagið er að breytast og
konur hafa allt önnur tækifæri en
áður. Móðir mín t.d. gekk í
skóla. Og þrátt fyrir að ég fari
afturábak í tíma, þá er bæði
flóttaleiðin, sem persónan í
leikritinu velur, og tilfinningar
hennar, það sem margir þurfa
enn að stríða við. En það er kynt
undir svo mikilli
einstaklingshyggju. Dýrkun á
veraldlegum hlutum hefur aldrei
verið meiri. Einbýlishúsin eru
einsog lítil lénsveldi, þar sem fólk
hefur völd og vernd gegn
heiminum. Þess vegna er meiri
þörf fyrir listina og leikhúsið en
oft áður.
Ertu þá ekki sammála því að
listin sé methadon fyrir fólkið?
Listin er líka að þjóna vissum
peningasjónarmiðum. Það er
rosalegt mellerí í öllum hlutum.
Það er gróska í öllum fyrirtækj-
um, og fólk trúir á mátt
auglýsinganna. Þegar svona
miklir peningar eru í umferð er
meiri þensla og ættu að vera fleiri
tækifæri fyrir unga listamenn að
fá eitthvað að gera. Enda fá þeir
það. Það eru nánast allir leikarar
í bænum í vinnu, og krakkar sem
útskrifast úr Myndlistaskólanum
fara beint inná auglýsingastofur
og teikna fyrir stórfé.
En hvar stendur þá leikhúsið?
Það hefur alveg brugðist
skyldu sinni að vera gagnrýnið.
Þau reyna það, en eru háð því
fjármagni sem þau fá. Leikhúsin
hafa orðið útundan á þessum
þenslutímum. Leikhúsin eru háð
áhorfendum og notast þess vegna
við ódýr meðul. Söngleikir eru
„inn“, sem er ekki slæmt í sjálfu
sér. Tökum Djöflaeyjuna, þetta
er voða gaman meðan á því
stendur, en sýningin skilur ekkert
eftir. Þess vegna verður að veita
meiraféífrjálsu leikhópana. Þeir
sýna meiri vogun og dirfsku en
stóru leikhúsin, bæði í leikritavali
og uppsetningum. Og eru ó-
hrædd við að gera tilraunir sem
hin leikhúsin geta ekki leyft sér.
Leikarar eru stöðugt að skoða
sjálfa sig, til að ná meiri þroska,
og leikhúsið verður að vera
þannig líka. En ég tek Egg-
leikhúsið og Alþýðuleikhúsið,
sem dæmi, þarsem kýlt er á
hlutina og öllu fórnað og
útkoman er frábærar sýningar.
Aðstaðan hér er Iíka svo ólík því
sem gerist erlendis. Ungt fólk hér
fær ekkert að gera og er ekki
treyst til að leikstýra. Ungt fólk
hefur fullt af hugmyndum og er
tilbúið að vinna. En það fær ekki
að komast að. Það vantar allt
ræktunarstarf.
Ungir leikritahöfundar eiga
líka kröfu á því að fá leikrit sín
leiklesin, jafnvel þótt leikrit
þeirra verði ekki endilega tekin
til sýninga. Hingað eru fengnir
erlendir leikstjórar, á meðan við
eigum fólk á heimsmælikvarða.
En eigum ekki við að geta lœrt af
þeim?
Ég held að þetta sé bara snobb.
Hér var t. d. settur upp söngleikur
í Iðnó, Land míns föður, sem var
50 manna sýning í þessu litla húsi
og sló öll aðsóknarmet. Land
míns föður var síst verri sýning
heldurenGæjarogpíureðaþetta
Síkakóflopp. En það kemur að
því að fólk fær leið á afþreyingu.
Maður getur ekki lifað á
hamborgurum endalaust. Maður
verður að fá steik öðru hverju.
Þetta hamborgarabras er mjög
þægilegt og fljótgert. En það
verður að opna dyrnar að
leikhúsunum og veita inn nýjum
straumum.
En hvernig tilfinning er að sjá
eigið leikrit verða til?
Það er voða skrítið á köflum.
Textinn fær aðra vídd og
stundum aðra merkingu, sem er
spennandi. Það er gott að sjá
sjálfan sig í öðru ljósi og fá
tækifæri til að kannast við
tilfinningar sem maður hefur
verið að moka yfir. Þannig
opnast leið til að geta verið
sannari fyrir sjálfum sér.
Skáldskapur sprettur alltaf upp
úr lífssársauka. Annað er bara
yfirborð.
Hverjir fleiri standa að
leikritinu?
Það er Stöð 2 sem tekur
leikritið upp og það verður sýnt
um jólin. Það gerðist eftir að ég
var búinn að fara þessa venjulegu
píslargöngu. En Margrét Áka-
dóttir leikur aðalhlutverkið.
Gerla gerir leikmynd og búninga,
Gylfi Garðarsson semur tónlist
og ég leikstýri því sjálfur.
Var það ekkert mál?
Nei. Mér finnst leikstjórn ekki
eins mikið mál og sumum. Sem
líta á leikstjóra einsog heila-
skurðlækni. Þetta hangir saman
við það að ungt fólk hefur svo fá
tækifæri til að ná sé í reynslu. Þá
verður maður að búa hana til
sjálfur. Við vinnum með
leikstjóra í skólanum, maður fer í
leikhús og sér bíómyndir. Þannig
lærir maður hjá öðrum. En það
vantar vettvang fyrir unga
höfunda og íslenska höfunda
almennt. Það væri hægt með því
að halda ráðstefnu, þar sem
leikritaskáld kæmu saman og
fengju leikrit sín leiklesin. En þá
komum við aftur að peningahlið-
inni. ekj
„Eg varrekinn í
inntökuprófí
Leiklistarskólanum, af
Sigrúnu Valbergsþegar
við vorum að setja upp
uppáSkaga.
Leiklistarskólinn breytti
öllu. Þar kynntist ég
sjálfsaga, sem ég held að
sé öllum hollur.
Nauðsynlegur til að geta
gert eitthvað afviti. “
Valgeir Skagfjörð er31
árs Reykvíkingur, áðuren
hann fórí
Leiklistarskólann var
hann tónlistarkennari og
poppariáAkranesi.
Valgeir er höfundur„Sá
yðar sem syndlaus er... “,
sem erfyrsta
sjónvarpsleikrit Stöðvar
2. Hannœfirí
Vesalingunum, leikstýrir
við MH, skrifar fyrir
útvarpsþátt á gufunni.
Hann semur tónlist og er
meðfleiri leikrit í
smíðum.
Leikhússem þolirekki gagnrýni er vont leikhús
Sunnudagur 22. nóvember 1987 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7