Þjóðviljinn - 22.02.1990, Síða 7

ÞJÓÐMÁL
I Presthólahreppi velta íbúarnir tilverurétti sínum fyrir sér um þessar mundir og beina þeirri spurningu til samfélagsins hvort það vilja telja þessa byggð af eða vilji rétta hjálparhönd.
Byggðavandinn
Penninn yfir Presthólahreppi
HalldórÁsgrímsson: KaupináÁrna á Bakka voru mistök. Úreldingarsjóðurfiskiskipa gœti komið til bjargar.
Steingrímur J. Sigfússon: Ríkisstjórnin hefur ekki lokið björgunaraðgerðum sínumfyrr en
svœðum eins og Presthólahreppi hefur verið rétt hjálparhönd
Ráðherrar og þingmenn,
ásamt bankastjóra Samvinnu-
banka og fulltrúum Byggðastofn-
unar, voru kallaðir í Presthóla-
hrepp um síðustu helgi, til að
svara spurningum um framtíð
byggðarlagsins sem liggja þungt á
íbúunum. Erfíðleikar Kaupfélags
Norður-Þingeyinga á Kópaskeri,
gjaldþrot rækjuverksmiðjunnar
Sæbliks sem meðal annars stafaði
af kaupum fyrirtækisins á bátn-
um Árna á Bakka, skortur á hrá-
efni í fiskvinnslu og nú síðast lok-
un fiskeldisstöðvarinnar Árlax
eftir röð óhappa i stöðinni, hefur
hjálpast að við að soga allan kraft
úr atvinnulíH heimamanna.
Á Kópaskeri er nú einn 12
tonna bátur sem ekki hefur kvóta
til að sjá fyrir nægilegri atvinnu á
staðnum. Kvótakerfið er þannig
að skip fást aðeins á uppsprengdu
verði eigi að fyigja þeim einhverj-
ar aflaheimildir. Sveitarfélagið
hefur ekki bolmagn til að leysa
sín mál án aðstoðar samfélagsins
alls og þess vegna voru fyrr-
greindir áhrifamenn kallaðir til
fundar á Kópaskeri.
Á að svœla þau burt?
Á fundinum voru bornar upp
fjölmargar fyrirspurnir og heima-
menn reifuðu viðhorf sín og
hlustuðu á svör þingmanna, ráð-
herra og Byggðastofnunar. Ein
spurning var þó rauður þráður í
allri umræðunni og var hún borin
upp af oddvitanum Ingunni St.
Svavarsdóttur: „Stendur til að
strika byggð í Presthólahreppi út
eða á að svæla íbúana hægt og
bítandi í burtu eins og aðstæður
hafa í raun gert undanfarin miss-
eri?“
Halldór Ásgrímsson sjávarút-
vegsráðherra var ekki á fundin-
um á Kópaskeri. Stefnan í sjávar-
útvegsmálum hvílir hins vegar á
hans herðum og Þjóðviljinn
spurði hann þess vegna hvað
stjórnvöld gætu gert til að koma
Presthólahreppi til aðstoðar,
hvort stjórnvöld gætu haft milli-
göngu um að útvega byggðar-
laginu skip með kvóta?
„Stjórnvöld hafa engar heim-
ildir í sambandi við slíka hluti. Ég
vil taka það fram í sambandi við
þetta skip Árna á Bakka, að ég
taldi það slæma ráðstöfun á sín-
um tíma að kaupa það til Kópa-
skers. Það var lélegt skip með
ófullnægjandi veiðiheimildir
miðað við verð. Byggðastofnun
ákvað að hjálpa staðnum við að
eignast þetta skip sem endaði
með því að byggðalagið stórskað-
aðist af þeirri framkvæmd.
Ef það hefði verið samþykkt á
sínum tíma að koma upp úreld-
ingarsjóði hefði sá sjóður getað
keypt Árna á Bakka og komið
skipinu úr rekstri. Enda er það
skip dæmigert fyrir þau skip sem
ættu að hverfa úr flotanum. Þá
hefði úreldingarsjóður eignast
veiðiheimildirnar og möguleikar
opnast til nokkurrar aðstoðar á
Kópaskeri.
Það er því miður svo að það
gengur illa að fá menn til að
viðurkenna ákveðnar staðreynd-
ir í nýtingarmálum varðandi
þessa auðlynd okkar. Hún er tak-
mörkuð og flestir vilja leysa stað-
bundin vandamál með því að
fjölga skipum og það gengur ekki
upp. Ég er eindregið þeirrar
skoðunar að öflugur úreldingar-
sjóður gæti verið það tæki sem
hægt væri að beita í tilfellum sem
þessum en til þess þurfa heimildir
að vera til staðar.
Frumvarp um úreldingarsjóð
liggur fyrir þinginu og ég vona að
það fái afgreiðslu samhliða frum-
varpi um stjómun fiskveiða og
mun leggja á það áherslu. í frum-
varpinu er gert ráð fyrir að úreld-
ingarsjóður eigi veiðiheimildir og
þar væri hægt að koma því þannig
fyrir að þar sem er verulegt
atvinnuleysi og eða þar sem við-
komandi byggðarlag hefur misst
verulegan hluta af þeim skipum
sem þar voru, gangi fyrir í útdeil-
ingum á aflaheimildum úrelding-
arsjóðs.“
Engin pennastrik
Steingrímur J. Sigfússon, þing-
maður Norðurlandskjördæmis
eystra og samgöngu- og landbún-
aðarráðherra, var á fundinum á
Kópaskeri. Þjóðviljinn spurði
ráðherann hvort hann teldi að
ingmenn hefðu getað svarað
eirri spurningu hvort Presthóla-
hreppur væri eitt þeirra byggðar-
laga sem strika ætti yfir eða þar
sem svæla ætti íbúana burtu?
„Já, ég tel nú að við höfum get-
að það. Ég tók það mjög skýrt
fram í minni ræðu að af minni
hálfu og af hálfu ríkisstjórnarinn-
ar stæði hvorugt til, enda ekki
skilið það svo að það væri hlut-
verk ríkisstjórnarinnar í byggð-
amálum að standa fyrir slíkum
aðgerðum. Reglustikupólitík um
að strika út byggðarlög og þjappa
saman byggð eru vangaveltur
manna sem ég ber enga ábyrgð á
og er í grundvallaratriðum and-
vígur. Með slíkum aðgerðum
held ég að byrjað væri á snaröfu-
gum enda varðandi byggðaþró-
un.
Ég er þeirrar skoðunar að
þarna eins og endranær þurfi að
ráðast á upptök vandans og þau
eru einmitt í erfiðri stöðu
strjálbýlisins, sveitanna og sjáv-
arplássanna sem síðan leiða af sér
erfiðleika fyrir stærri staði á
landsbyggðinni vegna þess að
þeir eru yfirleitt þjónustumið-
stöðvar fyrir aðliggjandi svæði og
landshluta. Þess vegna er það í
grundvallaratriðum rangt hugsað
að það leysi vanda stærri staða og
landsbyggðarinnar í heild að af-
skrifa strj álbýlið og fámennari
byggðarlög.
Þvert á móti þýðir þetta, svo
dæmi sé tekið af norðaustur
svæðinu, að ef það hrynur eða fer
í eyði í stórum stíl, verður Húsa-
vík ekki þjónustumiðstöð í stóru
héraði með mikið bakland, held-
ur jaðarbyggð. Hvað mun þetta
þýða fyrir Húsavík? Þetta þýðir
einfaldlega að víglínan myndi
flytjast þangað og hún mun þá
verða sú jaðarbyggð sem stendur
höllum fæti. Ég sé ekki annað en
að með slíkri þróun gætu menn
endað með landsbyggðina alla út
af borðinu.
Að mínu mati eru að verða viss
tímamót í byggðaumræðunni
núna. Nú eru menn að horfast
raunverulega í augu við það að
heil svæði fari í eyði og jafnvel
heilu landshlutarnir eins og
Vestfirðir ogNorðausturland. Þá
er sú spurning komin upp sem
menn hafa hingað til komið sér
undan að svara: „Vilja menn
eitthvað á sig leggja til að koma í
veg fyrir að heilu landsvæðin
hrynji, til að sú fjárfesting sem
liggur í opinberum framkvæmd-
um, í fjárfestingum einkaaðila og
fyrirtækja nýtist. Og vilja menn
eitthvað á sig leggja til að koma í
veg fyrir þann gríðarlega kostnað
sem myndi fylgja því að byggja
upp húsnæði og þjónustu fyrir
þetta fólk á öðrum svæðum, að
slepptum öllum möguleikum
þess til atvinnu.
Þessum spurningum hefur ekki
verið svarað. Menn hafa horft
einangrað og þröngt á málið út
frá einstökum stöðum í hvert
sinn. En framreikningur á íbúa-
þróun sýnir okkur að við erum
með örlög heilla landshluta í
höndunum hvað þetta snertir. Ég
leyfi mér að fullyrða að það séu
hreinir smámunir sem þurfi að
leggja fram til að styðja við bakið
á mönnum í atvinnuuppbyggingu
og svo framvegis, borið saman
við hin ósköpin.“
Skjótra viðbragða þörf
Á fundinum á Kópaskeri kom
fram að fólk upplifði þetta sem
mjög bráðan vanda sem þyrfti að
fá skjóta lausn, þar sem þarna
hefði látlaust um árabil allt at-
vinnulíf nánast gengið á afturfót-
unum og fólk væri að flýja stað-
inn. Hvernig á ríkisstjórnin að
bregðast við þessu í bráð?
„Það sem verður að gera þarna
nánast tafarlaust er að hressa upp
á þó það atvinnulíf og þau at-
vinnutækifæri sem þarna geta
verið miðað við uppbygginguna á
staðnum. Til að mynda treysta
stöðu úrvinnslu á landbúnaðaraf-
urðum, fiskeldi, fisk- og rækju-
vinnslu sem þarna eru til staðar.
Síðan þarf að huga að varan-
legri frambúðarlausnum fyrir
þetta svæði sem að mínu mati
eiga að felast í breyttum áhersl-
um í landbúnaðarstefnunni og
fiskveiðistefnunni og nýrri
stefnumörkun á sviði byggðar-
mála. Það er hins vegar ekki um
annað að ræða en að fela ein-
hverjum aðilum, til að mynda
Byggðarstofnun, sem fái til þess
tiltekið fjármagn, til að styðja við
bakið á þeirrri atvinnustarfsemi
sem þarna er og gæti verið þarna
á næstu mánuðum.
Þetta eru hlutir sem gætu gerst
tiltölulega fljótt.“
Björgun ekki lokið
Er einhver von til þess að fjár-
magn fáist í þetta á niðurskurð-
artímum?
„Ég tel að það séu tvö verkefni
eftir sem ríkisstjórnin þarf að
ljúka áður en hún getur staðið
upp og sagt að hennar áætlanir
um endurreisn atvinnulífs og út-
flutningsgreina sé lokið. Það er
fyrst að klára þau mál sem enn
eru óleyst og hafa verið til með-
ferðar inni í sjóðunum, fyrst og
fremst vegna rekstrarvanda sjáv-
arútvegsfyrirtækja og þar á þetta
svæði hlut að máli, í sambandi við
Þórshöfn og Vopnafjörð.
í öðru lagi tel ég að horfa verði
til nokkurra svæða og byggðar-
laga sem átt hafa í miklum erfið-
leikum en ekki hafa fengið neina
úrlausn eða komist undir þær
reglur sem sjóðirnir hafa starfað
eftir. Þarna er ég fyrst og fremst
að hugsa um byggð eins og við
Öxarfjörð þar sem engin stór
sjávarútvegsfyrirtæki fengu fyrir-
greiðslu. Þar er vandinn dálftið af
öðrum toga og sérstaklega tengd-
ur samdrætti í landbúnaði og
minni veltu og þjónustu. Þar
verður því að grípa til annars
konar ráðstafana.
Til þess að fulls jafnvægis sé
gætt í þessum ráðstöfunum þurfa
þessi byggðarlög að komast ein-
hvers staðar innundir og síðan á
að ljúka þessu á næstu vikum eða
mánuðum og strika undir það að
þar með sé lokið þessum miklu
björgunaraðgerðum sem staðið
hafa yfir í um 15 mánuði.
Ég hef talað fyrir þessu við-
horfi í ríkisstjórninni og geri ráð
fyrir að þessi mál verði áfram til
umfjöllunar þar á allra næstu
dögum. Ég tel að það sé mikill
áhugi á því í ríkisstjórninni að
ljúka þessum málum. Auðvitað
verður ekki horft fram hjá því að
erfiðleikarnir í ríkisfjármálunum
eru miklir. En þetta eru líka stór
og afdrifarík mál sem varða afdrif
heilla byggðarlaga og menn geta
ekki skorist úr leik í þessu með
þeim rökum einum að það séu
erfiðleikar í ríkisfjármálum, þótt
þeir séu svo sannarlega fyrir
hendi. -hmp
Fimmtudagur 22. febrúar 1990 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7