Þjóðviljinn - 03.08.1990, Blaðsíða 21

HELGARMENNINGIN
íslensk byggingarstefna
Hvers konar byggingarstefna fellur hugsanlega
best inn í íslenskt landslag og að byggingum
sem fyrir eru?
Áður en lagt er í þá umfjöllun væri kannski vert
að hugleiða hvernig fólk horfir á og skynjar
byggingar. Eru það einhverjir ákveðnir þættir
sem ákvarða hvort fólki fellur t.d. betur við
háklassíska eða nútíma byggingu? Hvað veldur
því að fólk tekur eftir byggingu og horf ir yf irleitt
á hana frá fagurfræðilegu sjónarmiði eða
áhuga?
í þessum pistli verður því um-
ræðuefnið á þá leið að vekja fólk
til umhugsunar frekar en að
reyna að afla sanninda. Skoðanir
fólks eru óhlutbundnar og eins
ólíkar og maðurinn er margur.
Pað er því nær ógerningur að
kómast að „sannri“ niðurstöðu í
svo félagslegu máli.
En hvernig bygging hrífur
áhorfandann? Ýmsar kenningar
eru uppi um það efni, hvaða þátt-
ur byggingarinnar hefur hvað
mest áhrif á áhorfandann. Þar má
t.d. nefna svokallaða tilgangs-
hyggju, sem leggur áherslu á það
að fólk njóti þess þegar form
iýtur tilgangi, m.ö.o. að það sé
tilgangur með forminu og stað-
setningu þess. Aðrar kenningar
leggja rök fyrir mikilvægi sam-
ræmingar, hlutfalls, skreytinga,
handverks, eða fjölda, einnig
hvernig opnir fletir vinna saman.
Lykilorðið að þessum hugtökum
er óhjákvæmilega hönnun, hvort
sem það er hönnun arkitektsins
eða verkfræðingsins. En gildi
góðrar hönnunar vill oft vefjast
fyrir mörgum - að skilja áhrif
hennar á lífið og umhverfið og
sérstaklega hvar kostir hennar
skila sér aftur. Það er oft spurn-
ing um forgang, hvernig fólk vill
verja fjármunum sínum. Góð
hönnun er kannski fjármagns-
frekari í upphafi, en þegar upp er
staðið er hún mun endingabetri
og skilar sér betur á sölumarkað-
inum.
Húsbyggingar eru ekki einka-
mál húsbyggjandans - við erum
öll neytendur í sama þjóðfé-
laginu, umhverfi þess og skipu-
lagningu. Þannig eru allir með-
limir þjóðfélagsins neytendur
byggingalistarinnar. Þess vegna
síciptir það alla máli hvernig
henni er viðkomið í umhverfinu.
Sérstaklega ef haft er í huga að
byggingarnar þurfa að standast
tímans tönn, helst öldum saman.
í framhaldi af þessu þá er vert að
huga að hlutverki arkitektsins,
þess sem sér um hönnunina.
Fyrsta skrefið við hönnunina er
að reyna að koma til móts við
þarfir neytandans. Arkitektinn
verður síðan að þreifa sig áfram
hvernig þessar þarfir spila saman
svo skapist heild, og sem flestum
kröfum sé fullnægt. Fegurð er
hugsanleg afleiðing hönnunar-
innar, en hún er ekki orsök at-
hafna eða ákvarðana.
En er hægt að skilgreina hug-
takið „fegurð“? Upplifun fegurð-
ar, hluta eða bygginga, mætti
segja að mótaðist af því hvernig
formið er óaðskiljanlegur hluti
tilgangs, ekki eins og hann er,
heldur hvernig hann kemur fram.
Hlutverk arkitektsins er því
tvenns konar. í fyrsta lagi að
hanna eitthvað sem er ánægjulegt
að horfa á. í öðru lagi að hanna
það sem er nytsamlegt, hefur til-
gang. En það er líka spurning um
hvers konar tilgang er verið að
ræða. Eru þarfir einstaklingsins
einungis hafðar í huga, eða er
einnig hugað að fjöldanum, og
ekki hvað síst náttúrunni sjálfri
og umhverfinu? Er hægt að gera
ráð fyrir að arkitekt byggi í sam-
ræmi við ákveðinn stað, og ekki
að hanna byggingu sína einsog
staðsetning hennar hafi skipt
miklu máli, að hún væri sjálfstætt
form í umhverfinu líkt og við á
um mörg nútíma húsin.
Nærtækasta dæmið um þetta
tvíræða mál er hvernig á að
byggja inn í eða endurbyggja hús
í gömlu umhverfi, eða friðuðu.
Þar vaknar spurningin um hinn
„rétta“ stíl sem fellur inn í um-
hverfi aðfallandi bygginga. Er
viðeigandi að hanna nútímabygg-
ingu fyrir friðað svæði? Þessi
spurning á ekki einungis við um
þá hlið byggingarinnar sem snýr
að stílnum heldur einnig um þann
möguleika, og hættu á eftirlík-
ingu, eða eftiröpun, gamla tím-
ans. Þó arkitektar vinni með
gamla tímanum þá þurfa þeir/þær
ekki að drepa sköpunargleðina.
Á nær öllum tímum bygginga-
listasögunnar hefur farið fram
stöðug tilraunstarfsemi við að
brjótast út úr viðjum hins þrá-
láta, gegn stöðnun, bjóða upp á
nýjungar og framfarir. En við má
bæta að nýjungar eru byggðar á
hinu þekkta, jafnt sem sköpunar-
gáfu og hugkvæmni. Það er sífellt
verið að vitna í það sem á undan
hefur gengið - hvort sem það er
við hugmynda- eða þekkingar-
öflun. Forsagan er alltaf mikil-
væg, ef þá ekki til að afneita
henni, einsog hinn áhrifamikli
enski byggingagagnrýnandi, N.
Persner, vildi orða það: „Fortíðin
á að vera gleymd og grafin - hún
er hið illa.“ Persner trúði á mikil-
vægi þess að byggingalistin yrði
alltaf barn síns tíma, að fylgja
tímanum og jafnvel, þar sem
hægt yrði, að stuðla að framtíð-
inni. Bygging hlotnast athugun
og aðdáun ef neytandinn álítur
hana reista á síðari tímum en hún
í raun og veru er. Hann hélt
áfram að fullyrða að það sé rangt
af arkitekti að líta yfir öxl í leit
nýrra hugmynda - jafnt til 17.
aldar sem fyrri hluta þessarar
aldar eða atburða liðinnar viku.
Byggingalistin ætti að vera al-
gjörlega óháð fyrri tíma, eða því
sem á undan hefur gengið, af
þeirri einföldu ástæðu að eftirlík-
ing, eða eftiröpun, sé dæmi um
Halldóra Arnardóttir hefur lokið prófi í listfræði frá Essex-háskóla í Englandi og hefur sérstaklega fjallað um
byggingarlist.
veikleika og vöntun á sjálfstæðri
hugsun og skoðunum. Sérhver
arkitekt ætti ekki að bera með sér
neina fyrirfram hugmynd um
lausn viðfangsefnis síns, hvernig
úrlausnin muni líta út. Formið á
byggingunni verður algjörlega að
ráðast af tilgangi hennar. Það
sem hvetur arkitektinn í starfi er
tíðarandinn sem hann/hún lifir í.
Hver tími býr yfir nýrri og ein-
stakri uppörvun, og þannig yfir-
gefur viðkomandi menningar-,
trúar-, siðgæðis- og stjórnmála-
þætti fyrri tíma.
Á hinn bóginn má athuga hvers
konar áhrifa gætir á einstakling-
inn af þannig framkomu. Bygg-
ingastfll u.þ.b. fyrstu 60 ár þess-
arar aldar mótuðust af svokölluð-
um „nútíma“-stfl. Hugmyndin á
bak við hann var í stuttu máli sú
að byggingar skyldu endurspegla
samtímann og að iðnaðarþjóðfé-
lag skyldi hafa viðeigandi bygg-
ingastfl: abstrakt, án skreytinga,
og hafa tilgang. Nú á tímum
halda margir arkitektar og
gagnrýnendur því fram að dæm-
inu hafi verið snúið við og álíta
þvflíkan arkitektúr ekki
fullnægjandi andlegum kröfum
sem fólk geri til byggingarlistar-
innar. Byggingar ættu að bera
með sér yfirbragð táknmáls og
skreytilistar. Form og línur
fullnægðu ekki sem skyldi. Meg-
inþorri fólks unir sér við að
skreyta og hanna innanhúss hí-
býli sín svo skapist samstæð
heild. Oft virðast skreytingar
gegna því hlutverki að örva hug-
myndaflugið og þar með hugsun
og heila um leið. Sá þáttur að
nota ímyndunaraflið er liður í því
að mynda sér fagurfræðilega
skoðun, að velja eitt fram yfir
annað sem neytandinn upplifir.
Allir þessir þættir, þ.e. upplifun,
taka eitt fram yfir annað, og
hugsun, stuðla að því hvernig
fólk metur umhverfi sitt, hvort
sem um er að ræða byggingar eða
búsáhöld. En auk þessara þátta
er yfirleitt lögð rík áhersla á til-
gang fyrir tilteknu atriði innan
síns ramma. Með það í huga höf-
um við nálgast lokamarkið,
þ.e.a.s. heildina, niðurstöðu sem
neytandinn hefur komist að af
dómgreind sinni, frá fagurfræði-
legu sjónarmiði.
Byggingalist er þannig ekki
sjálfstætt listform, heldur þarf að
taka tillit til margra þátta s.s. um-
hverfis, skipulags, gróðurs,
skreytinga, og síðast en ekki hvað
síst, húsgagna. Það á jafnt við um
byggingar sem sköpunargáfan
hefur leikið höndum um sem og
þær sem minni tíma eða fjármagn
hefur verið varið í til hönnunar.
Gæði umhverfis okkar kemur
okkur öllum við, og þó að góð
hönnun, að eigin mati, móti ekki
lífshamingju, þá er hún stór þátt-
ur í að stuðla að betra lífi og til
tilbreytingar frá hinu hversdags-
lega amstri.
..hvernig á að byggja inn í eða endurbyggja hús í gömlu umhverfi?“
„Hlutverk arkitektsins er tvenns konar. í fyrsta lagi að hanna eitthvað
sem er ánægjulegt að horfa á. í öðru lagi að hanna það sem er
nytsamlegt."
Föstudagur 3. ágúst 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21