Þjóðviljinn - 03.01.1991, Blaðsíða 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Verðmæti útfluttra/seldra matvæla
Miijónir $ 1989 35274
KLIPPT OG SKORIÐ
35500
15243
18343
997
Island (fiskur) Gr. Metropol. Feruzzi
Unilever
Nestlé
Skýringarmynd íslendinga
Súlurítiö að ofan ættu þeir íslendingar að skoða
vandlega, sem vilja hugleiða í alvöru stöðu okkar og
samskipti á Evrópuvettvangi. Borið er saman í banda-
ríkjadollurum útflutningsverðmæti allra íslenskra sjávar-
afurða árið 1989 við andvirði seldra matvæla hjá fjórum
stórum auðhringum í Evrópu á sama tímabili.
Aðilar eins og Unilever og Nestlé eiga hvor um sig 35
„íslönd", ef miðað er við afl þeirra á markaðnum. Slík er
stærð þeirra, slík er smæð okkar. Myndin auðveldar að
meta raunveruleg völd, ítök og pólitísk áhrif, nú og í
framtíð. íslenska þjóðin vigtar hundrað sinnum minna á
matvælamarkaði en tiltekin fjögur evrópsk fyrirtæki.
Halldór Árnason, starfsmaður Samstarfsnefndar at-
vinnurekenda í sjávarútvegi, lagði súluritið sem birtist
hér að ofan fram í nóvember á kynningar- og umræðu-
fundi með bankamönnum um fjárfestingar erlendra aðila
á íslandi, en sem kunnugt er hafa hagsmunasamtök í
sjávarútvegi ekki hvað síst varaö við frumhlaupum í
samningagerö á evrópska efnahagssvæðinu.
Það er engin furða, þegar borin eru saman jafn feikn-
arleg stærðarhlutföll og hér um ræðir, að Sigmundur
Guðbjarnason háskólarektor og aðrir þeir íslendingar
serri hafa átt þess kost sjálfir að kynnast umfangi og
stefnu risafyrirtækja, leyfi sér að benda á hversu auðvelt
slíkum hringum yrði að gleypa íslenskt atvinnulíf, sköp-
uðust einhverjar smugur til þess í framtíðarsamningum
við önnur ríki.
Nærtækt er að vísa til orða Steingríms Hermanns-
sonar forsætisráðherra í áramótaávarpi sínu til þjóðar-
innar: „Eins og sagan sýnir munu erlendar þjóðir eða
efnahagssamsteypur aldrei láta stjórnast af hagsmun-
um hinnar örsmáu íslensku þjóðar, ef þær mega ráða
landsins auði. Minnumst þess jafnframt að alþjóðleg fyr-
irtæki, sem velta árlega margföldum þjóðartekjum okkar
íslendinga, eiga hægt með að eignast það sem þau
girnast, ef landamærin eru ekki vel varin.“ Ýmsir sem
hvetja engu að síðurtil inngöngu eða náinnar aðlögunar
íslands að EB, vísa í þessu sambandi til þeirra „landa-
mæravarna", sem felist í því að slá skjaldborg um fisk-
veiðar og -vinnslu. En hversu vel mundu þeir samningar
halda, þegar á reyndi? Hvaða þrýstingi og aðferðum
mundu evrópsk stórfyrirtæki, samtök og stjórnmála-
menn beita, vildu þau komast inn í sjávarútveg okkar,
beint eða óbeint?
Svo vill tíl, að í áramótaávarpi sínu vék forsætisráð-
herra einmitt að slíkri aðstöðu af öðru tilefni, þar sem
hann réttlætir umdeildar ákvarðanir og fórnir ríkisstjórn-
arinnar á liðnu ári með svipuðum hætti sem EB mundi
etv. einmitt nota gegn okkur: „Það er stundum svo, að
jafnvel miklir hagsmunir verða að víkja fyrir öðrum sem
enn stærri eru.“
íslensku hagsmunirnir, þótt miklir séu, eru ógnarsmá-
ir í Evrópuheildinni. Til dæmis er því spáð, að ríkjakvót-
ar í fiskveiðum EB muni í framtíðinni heyra sögunni til,
enda stangast þeir á við frjálsræðið sem þar á að efla.
Og hvers virði verða þá undanþágur okkar, ef sjálft kerf-
ið verður afnumið?
Ráðherrar ársins
Það hefur vakið verðskuldaða athygli, að tveir efstu
menn í vinsældakosningu Rásar 2 um mann ársins
1990, þar sem rúm 2000 manns tóku þátt, skuli reynast
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra og Olafur
Ragnar Grímsson fjármálaráðherra. Aðrir ráðherrar
komast vart á blað og formaður Sjálfstæðisflokksins er
gleymdur. Úrslitin sýna m.a., að þeir ráðherrar sem
einna mest mæðir á vegna örðugra deilu- og úrlausnar-
efna geta í staðinn uppskorið mikið traust almennings
fyrir stefnufestu og kjark, fylgi þeir sannfæringu sinni
einarðlega. ÓHT
Sovétmenn og
maricaðsbúskapurínn
Eitt af því sem menn velta
mest fyrir sér um þessi áramót er
íramvinda mála i Sovétrikjunum.
Verður staða Gorbatsjovs því
veikari þeim mun meiri formleg
völd sem hlaðast á hann? Eru svo-
nefndir harðlínumenn að ná und-
irtökum? Geta þeir nokkuð gert
nema að beita fyrir sig hemum?
Og mun herinn þá veifa aftur-
hvarfi til ríkiskommúnisma sér til
réttlætingar eða barasta rúss-
neskri þjóðemishyggju, „einingu
ríkisins" og öðm slíku?
Þessar að þvílíkar spumingar
flæða um alla fjölmiðla. En þar
fyrir utan hafa menn mjög velt
því fyrir sér hvort Sovétmenn séu
ekki yfir höfúð svo óvanir öllu
því sem markaðsbúskapur heitir,
að þeir ráði ekki við þær efna-
hagslegu breytingar sem á dag-
skrá hafa verið settar. Kunni blátt
áfram ekki með þær að fara.
Öðnnrísi fólk?
Svo mikið er víst að margir
sovéskir greinahöfúndar, sem
telja sig hugsa hagfræðilega og í
markaðslögmálum réttum, hafa
margt skrifað að undanfömu um
skaðlega ,jafnaðarhyggju“ landa
sinna sem bijótist fram í öfund-
sýki í garð þeirra sem em að
„gera það gott“ við nýjar aðstæð-
ur. Með öðmm orðum: þeir segja
að sovéskir borgarar séu á þann
veg upp aldir að þeir þoli ekki
þann vaxandi tekjumun sem
markaðsbúskapur og samkeppni
hafa í för með sér.
Aðrar athuganir benda svo til
þess að sovéskur hvunndagsborg-
ari hugsi í rauninni ósköp svipað
og t.d. bandarískur um ýmislegt
það sem ffam fer á markaði og af-
leiðingar þess. Fyrir skömmu
stóðu tveir þekktir hagfræðingar,
annar bandarískur og hinn sov-
éskur, að athugun á viðhorfum al-
mennings í löndunum tveim:
sömu spumingar vom lagðar fyrir
Bandaríkjamenn sem lifa svo
sannarlega í markaðsbúskap og
Sovétmenn sem teljast vera ein-
hversstaðar á leiðinni þangað.
Niðurstöðumar em reyndar for-
vitnilegar.
,4sættanlegur
tekjumunur“
Ein spumingin var t.d. á þessa
leið: „Munu menn reiðubúnir til
að styðja breytingar sem leiða til
þess að tekjur einnar miljónar
manna munu þrefaldast meðan
tekjur allra annarra í þjóðfélaginu
munu aukast um t.d. aðeins eitt
prósent?" (Með öðmm orðum: líf
allra mun batna eitthvað en mis-
skipting tekna mundi um leið
stóraukast.) Spyijendur komust
að því sér til undrunar, að Sovét-
menn höfðu jafnvel minni
áhyggjur en Bandaríkjamenn af
misskiptingu tekna - meira en
helmingur Sovétmanna sem svör-
uðu var reiðubúinn að styðja
breytingar af því tagi sem nefhdar
vom, en aðeins 38% Bandaríkja-
manna em fúsir til þess.
Blóm fyrír hátíðir
Fleiri niðurstöður bentu í
sömu átt. Til dæmis vildu enn
fleiri Sovétmenn en Bandarkja-
menn (65% á móti 54%) fremur
verða „ríkir en ekki frægir“ held-
ur en að þeir ynnu einhver verk
sér til frægðar - án þess að ríki-
dæmi fylgdi. Annað dæmi: spurt
var hvort það væri rétt að hækka
verð á blómum fyrir hátíðir þegar
eftirpsum er mest eftir þeim?
Bæði Sovétmenn
(66%) og Bandaríkjamenn
(68%) sögðu að það væri rangt að
gera slíkt. En, segja þeir sem
spurðu, þar með em menn ekki að
hafna markaðslögmálum með
ffamboð þeirra og eftirspum,
heldur skoðar hver og einn málið
blátt áfram sem kaupandi sem er
óánægður með verðsveiflur upp á
við.
Nema hvað: þeir sem um
þessa athugun hafa skrifað kom-
ast að þeirri niðurstöðu að það sé
mjög orðum aukið að Sovétmenn
séu svo sérstök manntegund að
markaðsbúskapur eigi ekki við
þá: fólk hvar sem er hafi í svipuð-
um mæli áhyggjur af bröttum
tekjustiga, af braski og fleiru, það
komi málinu í rauninni ekki svo
mjög við hvar hver og einn hefur
alist upp.
Hvemigerspurt?
Þetta má vel rétt vera - svo
langt sem það nær. Eins og fyrri
daginn er erfitt að búa til spum-
ingar í slíkri könnun sem leiða
ekki með einhverjum hætti til
þess sem „sanna átti“. Tökum til
dæmis spuminguna um það, hvort
menn geti sætt sig við aukna
tekjuskiptingu. í fyrsta lagi ber þá
að hafa í huga að Sovétmenn eru
alls ekki vanir jöfnuði f skiptingu
lífsgæða: að vísu er obbinn af
launafólki staddur í tekjustiga þar
sem munurinn á lægri og hærri
tekjum er ekki miklu meiri en
einn á móti þrem, en þar fyrir ut-
an eru forréttindahópar ýmiskon-
ar sem hafa lifað allt öðru lifi - og
menn vita vel af því. í annan stað
var spurt svo lævislega, að gert
var ráð fyrir því að „allir“ fengju
nokkra kjarabót, þótt sumir
fengju eina rúblu en aðrir hundr-
að. En það var ekki spurt um það
sem er að gerast í raun og veru,
hvort sern væri í Sovétríkjunum
eða þá Póllandi en það er þetta: Á
meðan ýmsir nýrikir aðilar (og þá
ekki ffamleiðendur heldur milli-
liðir) raka saman fé, þá VERSNA
kjör mjög margra og einkum
þeirra sem verst eru staddir fyrir
(ófaglærðir, eldra fólk). Höfúð-
spuming í þessum löndum og
fleiri er sú, hvort samfélagið þoli
slíka mismunun án þess að til
meiriháttar sprenginga komi.
Hnrfurinn íkúnni
En svo er annað: John og Iv-
an, Pétur og Páll, kunna í raun að
vera hver öðrum líkari í sinni
hegðun og mati en menn hafa
haldið. Það virðist til dæmis vera
allsheijarsannfæring fólks í ólík-
legustu löndum, að það eigi að
gera tvennt í senn: skera niður
skatta og útgjöld ríkisins og stór-
auka útgjöld þess sama ríkis til
góðra mála (sem eru mörg og
dýr). En hitt er svo eftir að skapa í
Sovétrikjunum og það er blátt
áfram kunnátta í viðskiptum og
rekstri. Þeir stjómendur gærdags-
ins sem kunnu á miðstýrt tilskip-
anakerfi, þeir em ekki orðnir að
útsjónarsömum markaðsölu-
mönnum á morgunn. Ekki heldur
þeir sem koma úr gráa geiranum
og svartamarkaðnum og kunna að
græða á skorti en ekki að skipu-
leggja neitt sem ffamleiðsla má
kallast. Hér stendur öðm fremur
hnífurinn í þeiri sovésku mark-
aðskú sem verið er að reyna að
draga á fætuma.
ÁB.
ÞJ0ÐVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Utgefandi: Utgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvaemdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaöamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorfeifsson, Elías Mar (pr.), G. Pétur Matthiasson,
Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.j, Ólafur Gíslason, Sævar
Guðbjömsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristfn Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigrlður Sígurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiöslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiösla, ritstjóm, auglýslngar:
Síðumúla 37, Rvlk.
Simi: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuöi: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 3. janúar 1991