Þjóðviljinn - 23.05.1991, Qupperneq 9

^Twenning
Áhugamannaleikhús og sjálfsútgáfur
Hornfirðingar í
Kópa vogskirkj u
Kaj Munk (Hákon Leifsson) og María fósfurmóðir hans (Sigrún Eirfksdóttir). Við
krossinn stendur Wested, kennari Kajs, leikinn af Jóni Guðmundssyni.
að er fallegt orð:
„áhugaleikhús." Leik-
féiag Hornafjarðar
sýndi Leikritið um Kaj
Munk í Kópavogs-
kirkju um Hvítasunnuna. Húsið
var fullt, áhorfendur klöppuðu
leikurum lof í lófa og staðfestu
enn einu sinni þau gömlu sann-
indi að margt er hægt að gera þó
að ekki sé valinn sérfræðingur í
hverju rúmi.
Sýningar áhugaleikhúsa eru að
mínu mati enn viðkvæmari fyrir
leikstjóm en þær sem sjá má í at-
vinnuleikhúsum. I sýningunni á
Kaj Munk gat ég ekki betur séð en
Hlín Agnarsdóttir, leikstjóri hefði
unnið gott starf. Þetta var raun-
veruleg leiksýning þar sem allir
voru með, allan tímann. Það kemur
stundum fyrir í áhugaleikhúsum að
hópurinn nær ekki saman, menn
detta út úr rullunni þegar þeir eru
ekki að gera neitt sérstakt sjálfir. I
Kópavogskirkju var þetta ekki
þannig. Hópurinn var samhæfður
og ekki annað að sjá en allir hefðu
fengið góðar leiðbeiningar um það
hvað þeir áttu að gera og hvenær.
Auðvitað mátti sjá gallaða tækni
og misjafna hæfileika en þegar við
fomm í áhugaleikhús er eins og
við fyrirgefúm alltaf það sem kalla
má „eðlileg mistök“. Það verður
heldur ekki ffamhjá því gengið að
hópurinn skilaði sýningu sinni af
hlýju og ást á viðfangsefninu og
það var ánægjulegt að eiga með
þeim þessa kvöldstund.
Tvennt er það þó sem ég ætla
að nefna hér sem mér finnst gagn-
rýnanlegt. Aðalleikarinn, Hákon
Leifsson, sýndi framsögn sinni
ekki nægilega virðingu að mínu
mati. Hann þurfti í þessu leikriti að
fara með mikinn og erfíðan texta,
leikur hans hvílir blátt áffam á
innihaldi textans og flutningur á
honum var of veikur og óákveðinn.
Annað atriði sem ég efaðist
um var dans Auðar Bjamadóttur
við Kaj Munk, fimm ára gamlan.
Að vissu leyti var þetta hrífandi
dansatriði en það var eins og það
væri ekki á réttum stað. Það skar
sig of mikið úr þeim aðferðum sem
annars voru notaðar og þar að auki
þá var búið að segja skýrt og skori-
nort ffá ást móðurinnar á syni sín-
um. Kannski hefði mátt stytta text-
ann til þess að tvísegja þetta ekki á
þann hátt sem gert var.
Þó að ég sé hér að nefna atriði
sem mér finnst að betur hefði mátt
huga að þá breytir það því ekki að
í leik þessara tveggja var líka
margt gott. Lokaræða Munks var
flutt af krafti hjá Hákoni og ást í
meinum túlkuðu þau af næmi og
lagni.
Alltaf er það þannig á leiksýn-
ingum að einhver eða einhverjir
leikarar eins og taka meira pláss í
endurminningunni en aðrir. Þau
tvö sem stálu dálitlu af athygli
minni meðan þau voru á sviðinu
voru þau Erla Einarsdóttir í hlut-
verkum Trínu, ömmu Kajs,og ffú
Ólsen og Brynjar Smári Bjamason
sem lék Kaj Munk fimm ára gaml-
an. Hann var ffábær!
Lýsing og búningar voru með
ágætum.
í bókinni: Ég og lífið, sem
kom út árið 1989, ræðir Guðrún
Asmundsdóttir nokkuð um leikrit
sitt um Kaj Munk. Þar segir Guð-
rún meðal annars: „Mig langaði að
gera leikrit um þennan mann, trú-
manninn, prestinn og hugsjóna-
hetjuna Kaj Munk, og jaftiffamt
um breyska manninn Kaj Munk
sem um skeið hélt að nasisminn
væri björgun heimsins, en hafði
síðan manndóm og kjark til að
snúa við blaðinu og verða mesti
baráttumaðurinn gegn því sem
hann hafði áður trúað á. Þessi veik-
leiki vakti áhuga minn. I tvö ár var
ég altekin af efninu og las allt sem
ég komst yfir um og eftir Kaj
Munk.“
Ég er á því að Guðrún hafi
skrifað að mörgu leyti ansi gott
leikrit um Kaj Munk. Hins vegar
efast ég svolítið um þetta með
veikleikann. Hugtakið sjálft, þ.e.
veikleiki, gufar einhvem veginn
upp þegar allt er orðið jákvætt og
veikleikamir þó sýnu bestir. Það er
að mínu mati einmitt „veikleiki“
þessa leikrits að lífsviðhorfið í því
A Umsión Kristián Tóh. lónsson
..... .............
er svo jákvætt að við liggur að allt
jafhist út.
skjóta afþér hausinn
hengja þig i kjallaranum
fara ótœpilega í töflurnar
drekkja þér í ósnum
halda niðri andanum að eilifu
min vegna
máttu þetta allt j j
en aðeins
vegna min
Úr dagskrá
Kirkjulista-
hátíðar
Undir sumarsól: Ljóðadagskrá
í samantekt Sigurðar Valgeirsson-
ar. Flytjendur: Ingibjörg Haralds-
dóttir, Matthías Johannessen og
Pétur Jónasson, gítar.
Dagskráin verður flutt í Dóm-
kirkjunni, mánudaginn 27. maí kl.
17:00 og í Langholtskirkju þriðju-
daginn 28. maí kl. 20:00
Myndir úr Fjallkirkjunni, leik-
lestur úr bók Gunnars Gunnars-
sonar. Leikgerð: Bjami Benedikts-
son ffá Hofteigi. Flytjendur: Helga
Bachmann og Helgi Skúlason.
Dagskráin verður flutt í Árbæjar-
kirkju, fimmtudaginn 23. maí, kl.
20:00 og í Langholtskirkju þriðju-
daginn 28. maí kl. 20:00
Kristnihald undir jökli, leik-
lestur úr samnefndri bók Halldórs
Laxness. Leikgerð Hallgrímur
Helgason. Flytjendur: Rúrik Har-
aldsson og Þorsteinn Gunnarsson.
Kristnihaldið verður flutt í
Kópavogskirkju laugardaginn 25.
maí kl. 17:00 og í Langholtskirkju
sunnudaginn 26. maí kl. 20:00
Ljóðmyndir, Skólaljóð og Ský
Fáein orð um:“Ljóðmyndir
eða pappírsflugvélar“ eftir
Hlvn Hallsson, „Skólaljóð“
eftir Árna Sigurjónsson og tíma-
ritið „Ský“.
Ljóðmyndir
og Skólaljóð
em lítil ljóðahefli,gefm út á
kostnað höfúnda en það þriðja,
tímaritið Ský, er eins konar ör-
tímarit, pínulítið hefti með Ijóðum
og myndum. Margt hefúr verið
sagt um útgáfu bóka sem ekki em
framleiddar hjá útgefendum og
sumt af því hefúr satt að segja ekki
verið fagurt. Kannast ekki allir
sem koma nálægt bókmenntum við
hugtök eins og: „lággróður“, og
ýmis önnur niðrandi heiti á sjálfs-
útgáfúm?
Ekki hvarflar að mér að taka
undir þann söng. Ég er hreint ekki
viss um að bækur stórra útgáfufyr-
irtækja séu þegar á allt er litið betri
en bækur þeirra sem gefa út á eigin
kostnað. Útgefendur virðast á
stundum allir vera að gefa út nán-
ast sömu bókina og eiga það til að
eyða offjár í að auglýsa furðuleg-
asta bull í von um skjótan hagnað.
Ég held tæpast að við lesendur
höfúm nokkra ástæðu til þess leng-
ur að greina milli ritverka eftir þvi
hvemig útgáfan er fjármögnuð. Út-
gáfutæknin hefúr tekið þeim fram-
fömm, eins og allir vita, að nú er
stutt í að rithöfúndar geti gefið út
hvað sem þeim sýnist án þess að
gefa útgefendum nokkuð eftir í
ffágangi. Ekki þarf heldur að búast
við því að bókmennta- sérfræðing-
ar stærri útgefenda hafi umtalsverð
áhrif á gæði þeirra bókmennta sem
út koma hjá þeim. Hjá íslenskum
útgefendum er öll slík vinna í
þeirri niðumíðslu að það er með
ólíkindum. Þess vegna er þetta
undarlega happa og glappa yfir-
bragð á íslenskri útgáfú. Hvað því
viðvíkur sitja sjálfsútgáfur og
stærri útgáfúr við sama borð.
Ljóðmyndir,
pappírsflugvélar
Séu þessi þijú rit sem nefnd
vom i upphafi tekin sem dæmi þá
er fljótlegt að afgreiða bókina
Ljóðmyndir. Þetta er enn ein bókin
sem virðist einna helst skrifúð til
þess að fúllvissa sig um að heimur-
inn sé það sem maður sér og heyr-
ir. Ljóðin em stutt, hversdagsleg í
myndmáli og furðu sjaldgæft að í
þeim tengist tvær ljóðmyndir. Sem
dæmi um aðferð höfundar má
nefna ljóðið Rigning. með því
fylgir einföld, teiknuð mynd sem
ætla má að sé af dropum á gleri.
Höfundur hefúr reyndar þann hátt
á við gerð hverrar opnu að hann
teiknar mynd á vinstri síðu en birt-
ir ljóð á þeirri hægri. Myndimar
em þannig gerðar að þær em fyrst
og ffernst útlínuteikning af efni
ljóðsins á hægri síðunni. Því er
reyndar einnig þannig varið með
ljóðin. Þau em fyrst og fremst út-
línur. Það getur stundum verið gott
að skrifa þannig texta en það er
tómlegt að lesa hann.
Rigning
Fýkur vatn
ofan úr himninum
og skvettist
á gluggann minn
en ég
sef
Ymis tilbrigði af regndropum
sem dynja á rúðum eða renna niður
rúður em með algengustu leiðum
sem þekkjast til þess að sýna harm
þess sem horfir. Þetta hefúr verið
gert í ljóðum og sögum áratugum
saman og er líka mjög vinsælt í
kvikmyndum. Það sem sagt er of
ofl missir gjaman merkingu sína
og sá finnst mér vera vandi þessa
ljóðs.
Skólaljóð
Skólaljóð Áma Sigutjónssonar
em að mörgu leyti ólík Ljóðmynd-
um Hlyns þó að árangur höfúnda
sé svipaður. Það er reyndar ekki
ástæða til þess að eyða miklu púðri
á þessa bók. Það leynir sér ekki að
höfúndurinn er að gera að gamni
sínu. Sem dæmi um gamansemina
má til dæmis nefna að í bókina em
settar textaskýringar sem reynast
við nánari athugun vera rangar.
Þannig er t.d. á Bls.20 í bókinni
svohljóðandi skýring á bls.250.
sem auðvitað er ekki að finna í
þessari 45 bls. bók:“Bls.250: Siggi
kúla: Þetta orð var notað á 5. ára-
tugnum sem skens eða stríðni, en
var þó yfirleitt sagt í vinsemd. Eig-
inleg merking óljós“.
Slík og þvílík er kímni þessarar
bókar og ég fæ ekki betur séð en
hún sé meginmarkmiðið með rit-
inu. Aflan á bókarkápu hefur höf-
undur samið glefsur úr ímynduð-
um ritdómum og þar er m.a. rit-
dómari með nafn sem gefur sterk-
lega til kynna að um lítilmenni sé
að ræða (Kort J. Dvergmann).
Þessi skáldaði ritdómari seg-
ir:“Hann er afdráttarlaust...skúffú-
skáld". Brandarinn er misheppnað-
ur vegna þess að hann er of sannur.
Það er nánast aldrei fyndið að
segja satt. Ámi er hins vegar dokt-
or í bókmenntum og hefur sjálfsagt
séð það fyrir að þetta yrði niður-
staða lesenda. Það er vandræðalegt
að þurfa að vera sammála gagnrýn-
andanum Kort J. Dvergmann en ég
held ég verði að láta mig hafa það.
Þessi bók hefði betur legið í skúff-
unni. Það em bækur á borð við
þessar tvær sem hér hafa verið
ræddar sem koma óorði á sjálfsút-
gáfúna svokölluðu og það er bölv-
að.
Tímaritið Ský, þriðja hefti, er
ágætt dæmi um það hve mikill list-
rænn metnaður getur legið á bak-
við útgáfu á eigin kostnað. Það er
gefið út á vandaðan pappír, fallega
myndskreytt og kveðskapurinn til
fyrirmyndar. Heftið er í raunvem-
legu vasabroti. Það má að því
spyija hvort fyrir útgefendum hafi
vakað svolitið rómantísk hugmynd
um lesendur sem gangi alltaf með
fogur ljóð í vasanum, sem þeir síð-
an draga upp og líta í meðan þeir
bíða eflir afgreiðslu í bankanum
o.s.frv. Þetta em hins vegar aukaat-
riði.
Fremst í heftinu em þrjú ljóð
eflir Hannes Sigfússon. Hannes
þekkja allir sem eitthvað fást við
ljóð. Það er trú mín að hann sé ald-
ursforseti þessa tímaritsheftis.
Upphafsljóð tímaritsins er ágætt
dæmi um þá lífshættu sem löngum
hefúr verið nálæg í kvæðum Hann-
esar.
Jafnvœgislist
Síðan ég hætti að fljúga þotum
yfir himinbogann
feta ég mig á slakri linu
yfir hyldýpin
nota hendur sem vœngi
veg salt
og er sjálfur lóðið
Kné min
kikna jyrir áhœttunni
Ég ætla ekki að telja upp öll
þau ágætu skáld sem yrkja í þetta
hefti en áskriftarbeiðnir og bréf til
ritstjómar skal stíla á: Ský, póst-
hólf 1686, 121 Reykjavík. Áður en
skilið er við efnið langar mig til að
benda á ungt og efnilegt ljóðskáld
sem kallar sig því ágæta nafni:
Kjartan H. Grét. og yrkir svo:
Dýrkun
mín vegna
máttu drepa þig
Síða 9
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 23, maM,991,