Þjóðviljinn - 27.07.1991, Blaðsíða 4

Kjamavopna
tilraunir:
Svíþjóð
hvetur til al-
gers banns
Sænska stjórnin hefur lagt
fram uppkast að nýjum sátt-
mála um bann við tilraunum
með kjarnorkuvopn og segir
að nú sé tími til kominn að
öllum slíkum tilraunum sé
hætt. Lagði Maj-Britt Theor-
in ambassador, fulltrúi Sví-
þjóðar á 39 ríkja afvopnunar-
ráðstefnunni í Genf, fram til-
löguna á fimmtudag og hvatti
til þess að endir væri bundinn
„á það óða öryggiskerfi sem
byggist á kjarnavopnafæ-
lingu.“
í sáttmála gerðum 1963 eru
bannaðar tilraunir með kjama-
vopn í andrúmsloftinu, úti í
geimnum og neðansjávar, en
ennþá eru leyfðar kjamorku-
sprengingar í tilraunasicyni neð-
anjarðar.
Sovétríkin hafa lýst því yfir
að þau séu reiðubúin að sam-
þykkja algert bann ef önnur
kjamorkuveldi geri slíkt hið
sama, en Bandaríkin hafa svar-
að því til að algert bann væri
langtímamarkmið, sem náð yrði
þegar ekki þyrfti lengur við
kjamavopna „til að tryggja al-
þjóðaöryggi.“
ElLENDAR
FIÉTTIR
Kaganovftsj á velmektarárunum - tfmabilið persónugert.
Síðasti úr innsta hringnum
kringum Stalín látinn
Lazar Moíssevítsj Kaganovít-
sj, sá síðasti eftirlifandi af
mönnunum í innsta hringn-
um kringum Stalín, lést í
Moskvu á fimmtudagsnótt, 97
ára að aldri.
Kaganovítsj fæddist 1893 í Ka-
baníj í Úkraínu, skammt ffá Kíev
og vom foreldrar hans gyðingar.
Hann naut lítillar skólagöngu og
gekk í félag bolsévíka í Kíev 1911.
A fyrstu ámnum eftir byltingu bol-
sévíka 1917 vann hann við að
skipuleggja Rauða herinn og var
æðsti maður sovéska kommúnista-
flokksins í Túrkestan (sovésku
Mið-Asíu) 1920-25. Þegar um
miðjan þriðja áratug var hann
kominn i fremstu röð áhrifamanna
í, flokknum, varð aðalritari hans i
Úkraínu 1925 og skömmu síðar
fúlltrúi í stjómmálaráði og mið-
stjóm. Hann gegndi ýmsum ráð-
herraembættum og varð varafor-
sætisráðherra Sovétrikjanna 1944.
Kaganovítsj slapp heilskinna
gegnum allar „hreinsanir“ Stalíns
og þótti það vel af sér vikið, ekki
síst fyrir það að Stalín var mjög í
nöp við gyðinga. Var talið að Stal-
ín hefði hlífl Kaganovítsj vegna af-
burða dugnaðar og hæflleika við
stjómsýslu og skipulagningu, ekki
síst við iðnvæðinguna á fjórða ára-
tugnum. Öðmm þræði átti Kagano-
vítsj velgengni sína að þakka því
að hann var í senn slægur og djarf-
ur. Við stjómarstörfin var hann
ekki síður ókvalráður en húsbóndi
hans.
Kaganovítsj var maður þrekinn
og fyrirferðarmikill ásýndum og
þróttmikill fjörmaður að sjá.
„Hann var þetta tímabil per-
sónugert,“ sagði Sergej, sonur
Khrústsjovs. „Eins og alltaf, þegar
byltingar em gerðar, þá gerðist það
í Rússlandi að menn, sem héldu að
þeir gætu gert öðm fólki gott með
því að beygja það undir vilja sinn,
gerðu mistök sem urðu að illsku og
síðan glæpum.“
Eftir lát Stalíns 1953 kastaðist
fljótlega í kekki með þeim Kag-
anovítsj og Khrústsjov. Endaði það
með því að Kaganovítsj var sviptur
öllum embættum og stöðum 1957
og rekinn úr flokknum 1962.
Hann bjó eftir það í Moskvu og
hafði hægt um sig, var lengi hress
en síðan fyrir tveimur ámm kvað
heilsu hans hafa hrakað mjög.
Hann fylgdist með því helsta
sem gerðist til hins síðasta og leist
ekkert á stefnu Gorbatsjovs.
Skömmu fyrir andlátið var hann
spurður hvort hann væri ekki ein-
mana. „Hvílík heimska,“ svaraði
öldungurinn. „Kommúnisti, marx-
isti, getur aldrei orðið einmana.“
„Hann útvegaði okkur notalega
kafTistofú með snjóhvítum borð-
dúkum og góðum mat,“ sagði El-
ísaveta Leontova sem var ritari
hans á flmmta áratug, er hann var
jámbrautaráðherra. „Þá var nú
önnur öldin. Meðan hann og Stalín
réðu höfðum við það gott.“
AFriðrik Haukur Hallsson skrifar i Þvs. dá idi
Fyrirsjáanleg „innri útvíkkun’*
og upplausn Evrópubandalagsins
Oft er talað um Evrópurík-
ið í stað Evrópubanda-
lagsins - og þykjast menn
þá vera sérlega spáglöggir og
hafa kjarna málsins í hendi sér.
Þetta er þó gjörsamlega fjar-
stæðukennt tal.
Opinberlega skilgreinir þetta
bandalag sig sem „alþjóðleg sam-
tök án ríkiseinkenna“, og er það
nánast það eina sem menn eru þar
sammála um, enda hárrétt. Með til-
liti til skipulags og pólitískra
markmiða flestra þátttökuríkjanna,
þá getur Evrópubandalagið ekki
orðið að ríki. Þvert á móti bendir
nú flest til þess, að það muni enn
frekar veikjast hið innra og leysast
upp i fleiri hagsmunaeiningar: þau
riki sem fyrir em munu „klofna“ í
smærri einingar, fylki og smáríki,
sem ekkert vilja gefa eflir af ríkis-
valdi sínu, en þó fá tryggt sæti í
ráðherranefndum bandalagsins. Og
þegar litið er til áætlaðrar útvíkk-
unar bandalagsins til austurs í byij-
un næstu aldar, þá verður væntan-
legt „smáríkjafargan“, eins og það
er kallað, enn augljósara.
Stöðugt fieiri héruð, borgriki
eða fylki telja að hagsmunum um-
bjóðenda sinna verði best borgið
með því að bijótast fram til aukins
sjálfræðis. Sjálfstæðisvilji ýmissa
þjóðarbrota í Vestur-Evrópu var oft
mun ákafari en forsetar og æðsta-
vald ríkjanna vildi viðurkenna:
Blóðugust er aðskilnaðarstefna
hryðjuverkamanna meðal Baska á
Spáni og Norður-Ira; en einnig
Walesbúar og Skotar vilja ekki
einasta hafa eigið fótboltalið i
landsleikjum, heldur að minnsta
kosti takmarkað sjálfstæði (í ríkja-
bandalagi við England). Þá er al-
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 27. j
kunna að Flæmingjar og Vallónar í
Belgíu þola illa stjóm hvors annars
á eigin málum og að Bretónar
hefðu fyrir langa löngu sagt sig úr
lögum við Frakka, hefðu þeir bara
komist upp með það. Og áfram
mætti telja upp minnihlutahópa og
þjóðarbrot um alla Evrópu.
Þá em til öllu spauglegri klofn-
ingstilburðir. Til dæmis heimta
Bæjarabúar, þegar þeir em búnir
„Verða kannski samdar al-
gjörlega nýjar keppnisreglur
og t.d. fækkað í 1. deildinni,
smáríkin sett í deild með
fylkjunum og látin slást við
þau um Iausu sætin í 1.
deildinni?“
að sulla hafsjó af bjór oní vömbina
á sér, „fríríkið“ Bæjaraland og nýj-
an kóngsa á borð við Lúðvík klikk-
aða. Loks eru þær fréttir nýjastar
frá Ítalíu, að Norður-ítalir (allt að
ánni Pó) vilji vera sér á parti og að
Suður-Ítalía (frá og með Neapei)
verði ein undir mafiósastjóm og
því skilin frá Mið-Ítalíu, þar sem
liðónýt ríkisstjómin í Róm fengi
áfram að sóa peningum uppá krít.
Með þessari málefnalegu þrískipt-
ingu stígvélsins hyggjast Norður-
ítalir forða sjálfum sér frá yfirvof-
andi þrotabúi ítalska ríkisins og
hindra um leið frekari framrás ma-
fíósa og annarra stórglæpamanna.
Öllu alvarlegri vísbending um
þessa sundmngarþróun er viðleitni
þýsku sambandsrikjanna, 16 að
í 1991
tölu, til beinna áhrifa á ákvarðana-
tektir Evrópubandalagsins. Sjálf-
stæði þeirra er töluvert og öll hafa
þau stjómir með 15-30 ráðhermm.
Til að byrja með er hér aðeins tal-
að um „með ákvörðunarrétt í þeim
málum sem varða viðkomandi
fylki“. En eins og útlegging á sam-
svarandi klausu í Lúxemborgar-
samkomulaginu frá 1966 sýnir, þá
munu þau brátt líta svo á að allt
varði þá einhvem veginn, enda sé
ekkert pólitískt fylkjunum óvið-
komandi. Með sama rétti og húm-
anistar fyrr og síð telja, að ekkert
mannlegt sé þeim óviðkomandi,
verða allir sanngjamir menn að
samþykkja þetta sjónarmið.
Sósíaldemókratar í Þýskalandi
leggja þunga áherslu á þessa „innri
útvíkkun Evrópubandalagsins" og
þeir eru nú í þeirri valdastöðu í
Sambandsráðinu að geta knúið
málið fram gegn rikisstjóm Kohls,
sem aftur á móti er í þeirri valda-
stöðu innan Evrópubandalagsins
að geta knúið rnálið fram, gegn
eigin vilja sem og hinna aðildar-
ríkjanna! í hvaða formi þetta sam-
ráð verður er enn óljóst: Kannski
mætir hver ríkisráðherra í framtíð-
inni með þá fagráðherra fylkjanna
til leiks, scm telja sig málið ein-
hveiju skipta; þá setjast ekki leng-
ur tólf ríkisráðherrar við sama borð
í Brussel, til að vera ósammála um
öll aðalatriðin, heldur kemur hver
þeirra með nokkra fylkisráðherra
með sér, sem gæta sinna hagsmuna
af enn meiri hörku (til þess er jú til
fylkissamráðsins stofnað), og allir
verða enn meira ósammála um allt.
Hugsanlegt er einnig að stofn-
að verði „nýtt stjórnunarstig" sér-
staklega fyrir fylkin eða aðrar
lægri stjómeiningar bandalagsins. í
væntanlegum fylkis- ráðherra-
nefndum yrðu þá viðkomandi fagr-
áðherrar fylkjanna látnir leika í
eins konar 2. deild EB. Strax í
þessari stöðu vakna mjög sjálf-
stæðar spurningar: Hversvegna
skyldi til dæmis fylkið Norðurrin-
Vestfalen með sínar 18 miljónir
íbúa (og eitt öfiugasta iðnaðar-
svæði Evrópu) leika í 2. deild, en
til dæmis nágrannahéraðið Luxem-
borg (0,4 miljónir íbúa) fá að vera
áfram í 1. deildinni? Þegar öll
þessi fylki, tugum saman, vilja láta
líta á sig sem „sjálfstæð ríki með
takmörkuðu fullveldi í ríkjabanda-
lagi eða sambandsriki" (eða eitt-
hvað álíka sniðugt),hver verður þá
...og að ákvörðunarvald rík-
isráðherranna verður enn
minna; var það þó ekki mjög
merkilegt fyrir, þar sem einn
fýlupoki og sérhagsmuna-
seggur gat sett allt í járn.“
staða eldri smáríkja í Evrópu-
bandalaginu? Verða kannski samd-
ar algjörlega nýjar keppnisreglur
og t.d. fækkað í 1. deildinni, smá-
ríkin sett í deild með fylkjunum og
látin slást við þau um lausu sætin í
1. deildinni?
Valddreifingin er prinsipp-at-
riði og ótvírætt fagnaðarefni. En
innan Evrópubandalagsins er eins
og að einhverjum Skratta takist
stöðugt að snúa faðirvorinu uppá
sjálfan sig og umtuma bestu mál-
um (með ótal fúlum málamiðlun-
um og skrítnum „þróunarsjóðum“
og öðru óskyldu efni). Afleiðing
alls þessa getur einnig orðið sú, ef
fram heldur sem horfir, að myndast
mun pólitískt tómarúm og að
ákvörðunarvald ríkisráðherranna
verður enn minna; var það þó ekki
mjög merkilegt fyrir, þar sem einn
fýlupoki og sérhagsmunaseggur
gat sett allt í jám. Um leið og pólit-
ískum pattstöðum fjölgar, „yrðu“
embættismennimir í Bmssel að
skjótast inn í þetta pólitíska tóma-
rúm: Þeir yrðu að skera á þessa
frægu hnúta, leysa flækjur, taka af
skarið og halda stofnuninni gang-
andi - sama hvað það kostaði. Evr-
ópubákn skrifræðisins mun þá efl-
ast og stækka og stirðna, sam-
kvæmt alkunnu lögmáli um slík
fyrirbæri. Á meðan pólitískt vald
innan Evrópubandalagsins heldur
áfram að deifast og ríkis- og bráð-
um einnig fylkisráðherrar vega
hver annan upp, þá halda stóm fyr-
irtækin áffam að éta þau smærri og
stækka. Nú hafa þau öll þá viðbót-
arréttlætingu fyrir auðhringamynd-
uninni, að með tilkomu sameigin-
legs Evrópumarkaðar geti aðeins
þau fyrirtæki lifað samkeppnina af,
sem em nógu gífúrlega stór fyrir.
Fjármála- og viðskiptavaldið færist
þannig á færri hendur, sem ekkert
lýðræðislegt eftirlit er hægt að hafa
með. Evrópubákn skrifræðisins
mun einnig eflast - og það er ekki
heldur undir neinu lýðræðislegu
eftirliti. Valddreifingin leiðir þann-
ig til valdaleysis einstakra „full-
valda“ ríkja og réttkjörinna fulltrúa
fólksins, en aukins valds hinna,
sem starfa fyrir eigin reikning og
yfirleitt án allrar ábyrgðar á „þjóð-
arheill“ Evrópumanna.
Síða 4