Þjóðviljinn - 27.07.1991, Blaðsíða 8

Heiðarfjallið hreinsað
burt í heilu lagi!
| eynist grunsemdir landeig-
I / enda Eiðis á Langanesi og
ýmissa sérfræðinga sem
JL V-þeir hafa leitað til vegna
meintrar efnamengunar, þar með
talið mengunar vegna PCB og ým-
issa þungmálma, á rðkum reistar,
má Ijóst vera að um stórfelt meng-
unarslys er að ræða. Slegið hefur
verið á að kostnaðurinn við að
hreinsa út eiturefni úr jarðvegi á
Ijallinu og í hlíðum þess geti num-
ið allt að 2600 miljörðum íslenskra
króna, sem eru um 26 föld fjárlög
íslenska ríkisins! Með öðru móti
er ekki talið unnt að stemma stigu
og koma í veg fyrir mengun frá
PCB og fleiri efnum hafi þau á
annað borð komist út í jarðveg.
Aætlað er að kostnaður við að
Slegið hefur verið á að kostnaðurinn
við að hreinsa út eiturefni úr jarðvegi á
fjallinu og í hlíðum þess geti numið allt
að 2600 miljörðum íslenskra króna, sem
eru um 26 föld fjárlög íslenska ríkisins!
hreinsa hvem rúmmetra jarðvegs sé
um hálf miljón króna. Af því geta
lesendur séð að hér er ekki um neitt
smávægilegt magn af jarðvegi að
ræða, eða 5 miljónir rúmmetra af
jarðvegi. En þratt fyrir að alvara
málsins sé sumum ljós, virðast ís-
lensk stjómvöld á öðru máli.
Eins og greint hefur verið frá í
fréttum í Þjóðviljanum af þessu
máli, em jarðeigendur Eiðis á
Langanesi að undirbúa málshöfðun
á hendur bandarískum stjómvöldum
vegna þeirra búsifja sem þeir hafa
orðið fyrir vegna mslahauga ratsjár-
stöðvar bandariska hersins sem starf-
rækt var á fjallinu frá 1956-1970.
Saga þessa máls er með eindæmum
og í raun lygisögu Iíkust.
Tildrög þessa máls em þau að
núverandi eigendur Eiðis, Sigurður
Þórðarson, matvælafræðingur og
Bjöm Erlendsson, vatnafræðingur,
keyptu jörðina 1974 í þeim tilgangi
að helja í Eiðisvatni lax- og bleikju-
eldi. Eftir undangengar markvissar
rannsóknir og tilraunir með eldi, sem
bentu til ágætrar arðsemi af hafbeit-
areldi leituðu eigendur hófanna við
erlenda fjárfestingaraðila um sam-
starf. En þá riðu ósköpin yfir. Fram
komu upplýsingar að Bandaríkja-
menn höfðu urðað um 15 ára skeið
allan úrgang á fjallinu, þar með talið
matarleifar og spenna og rafgeyma,
sem öllu jöfnu hafa að geyma skað-
legan úrgang.
Við pessi tíðindi kipptu hinir er-
lendu fjarfestingaraðilar að sér hend-
inni og eigendumir urðu að láta af
frekari áformum um rekstur hafbeit-
arstöðvarinnar.
Þegar þeir Sigurður og Bjöm
fara síðan á stúfana til að reyna að
komast að umfangi mengunarinnar
tekur ekki betra við.
Þrátt fyrir vitnisburð Islendinga
scm störfuðu við ratsjárstöðina
Iengst af meðan hún var starfrækt,
þess efnis að Bandaríkjamenn hefðu
sturtað hvaða óþverra sem var ofan í
soprgrifjur á fjallinu, þar með talið
rafgeymum og jafnvel líka spennum
sem hafa að öTlu jöfhu að geyma hið
þrávirka efni PCB og hverskyns ol-
ium, rákust þeir Sigurður og Bjöm á
vegg þar sem íslensk stjómvöld og
sérstaklega Utanríkisráðuneytið með
vamarmáladeild og síðar varnar-
málaskrifstofu voru annars vegar.
Líkt og eðlilegt getur talist vildu
þeir Eiðisbændur leita réttar síns og
fá bætt það tjón sem þeir urðu fyrir.
Þeir vora búnir að leggja í talsverðan
rannsóknar- og fjárfcstingarkostnað
vegna fyrirhugaðs fiskeldis. Leituðu
þeir þvi hófana með aðstoð íslensks
lögmanns að fá íslensk stjómvöld í
lið með sér til þess að koma á samn-
ingaumleitunum við bandarísk
stjómvöld, eins og tíðkast hefur í
samskonar málum sem risið hafa
ytra vegna mengunar ffá herstöðv-
um Bandaríkjahers. Við þessari beiði
hafa íslensk stjómvöld þráfallega
ekki orðið. Leitað var til Jóns Bald-
vins Hannibalssonar, utanríkisráð-
herra, vegna þessa máls, en Jón
Oddsson, hæstaréttarlögmaður og
lögfræðingur landeigenda segir hann
ekki hafa virt sig og skjólstæðinga
sína viðlits. Þá var einnig haft sam-
band við Steingrím Hermannson, þá-
verandi forsætisráðherra og hann
beðinn að ganga í málið. Samkvæmt
bréfi sem Bjöm sendi núverandi ut-
anríkisráðherra, dags. 13. þessa mán-
aðar, er því haldið fram að forsætis-
ráðherra hafi sagt ríkislögmann hafa
haft málið til meðferðar frá
= því í september 1989.
„Þessum staðhæfingum f.v.
forsætisráðherra neitar rík-
islögmaður og óskar eftir
því, sbr. bréf dags. 27. des.
1990, að forsætisráðuneytið
verði upplýst um það að
■ embætti ríkislögmanns hafi
þetta mál ekki til neinnar
meðferðar,“ segir orðrétt i bréfi
Bjöms til Jóns Baldvins.
Eftir að þeir félaga höfðu farið
bónleiðir til búðar til að leita aðstoð-
ar íslenskra stjómvalda í málinu, var
tieim félögum nauðugur sá kostur að
eita réttar síns með málssókn vestra
á hendur bandarískum stjómvöldum.
Tók þá ekki betra við og hefúr jafn-
vel verið látið að því Iiggja að „pen-
ingalykt" sé af kröfumþeirra Bjöms
og Sigurðar.
Bjöm Erlendsson, sagði að þetta
mál snérist í rauninni ekki bara um
hagsmuni landeigenda Eiðis, eins og
sumir hefðu viljað láta skína í. Héma
væri um mál að ræða sem varðaði
alla íslenska þegna og komandi kyn-
slóðir. -Þótt menn sjái ckki fram á
það í dag að farið verði að nýta
grunnvatn á þessum slóðum, gæti sú
staða hæglega komið upp eftir ein-
hveija áratugi og hvað þá, ef allt

Oump slte
Ljósmynd af ratsjárstöð hersins á Heiðarfjalli, tekin 1960. Inn á myndina hafa verið dregnar örvar sem sýna haugstæðiö þar
sem öllum úrgangi frá stöðinni var fargað um 15 ára skeið. Hvað þar kann að leynast er ekki enn Ijóst.
vatn reynist mengað. Þess vegna er
mjög mikilvægt að botn fáist í það
hvort hættuleg efni leynist í sopr-
haugunum á Heiðarfjalli. Það ættu
íslensk stjómvöld að skilja, sagði
Bjöm. En þar stendur hnífurinn ein-
mitt í kúnni. Til þess að hægt sé að
stefna bandarískum stjómvöldum
þurfa þeir félagar áþreifanlegar sann-
anir um hin hættulegu efni sem
kunna að leynast í sorphaugnum á
Heiðarfjalli.
Að mati sérfræðinga sem Bjöm
og Sigurður hafa verið með á sínum
snæram er eina leiðin til þess að fá
úr því skorið, að taka nokkur jarð-
vegssýni úr sorpdyngjunni. Fóra þeir
félagar fram á við Umhverfisráðu-
neyti að fá til þess 200.000 króna
styrk. Það fékkst ekki, enda sjóðir
þess ráðuneytis uppumir. Hins vegar
Thiu iicpcröjuiu^! oí UndcrctaTulÍTfg, cado and cntcrcd into aa of thc
JOtr. day oí Junc, 1070, by and bctv/ccn thc Covomsicnt cf thc Kcpublic of
JccJand, actin^ throujn izz Uiniszr)' for Porci/rn Affaira, ancJ thc Icoland
Ltrcnsc J-orcc.
h71EJ(liA£, thc United Statcs of Ancrica will shortly rctum to tlic
CovcmDcr.t of lcclajjd, throunjj tiic Iccland-linitcri Statcs Dcfcnse Council,
i ccrtain trnct of la;id, topcthcr with all builriinnt and cortain otlicr
ítr.rovciúcr.ts thcrcon, rcfcrrcd to aa thc Ji-2 SITE L/diCliKE'i, but o-s an
Jr.tcrir; rr.casurc cesircs to rclcasc cuatociy of snic! SITL to tJic Covcrnr.cnt
ií Jcdar.J as cf this datc, 'ú.c partics to tJiia Meraoranrius a£rcc as follows:
AUTICLE I
Tnc Iccland L>cfcnsc J:orcc horoby rcloaacs to thc Govcmment of
lccland thc H-2 SITE LAK’CENES, and thc Covcrnr.icnt of Iccland riocs hcrcby
riivc or. bclialf of itsclf and nll Icclajtdic citizcns, all claius np.ainst
bic Unitcd Statcs of Aracrica, or its officors or a;cnts, all clains wíiicíi
C3/ arisc f.roc tJicir cntry upon or usc of tJiis prcpcrty or ar.y oí tJ;c
IsprovcBicnts attadicd thoreto.
.ARTICLE II
Tííc Covcmincnt of Iccland ajjrcos to protcct and storc ccrtain
propcrty cí t):c Unitcd f.tatcs Covcmaiont vhich yct rc».aír.s at thc l:-2 SITE
LVi'GENES, ur.til sudi trac as thc l.'nitcd Statcs r.ay tccicvc said propcrty.
Ar. invcntory of thc proporty concomcd is attadicri to this nprccinont as
iltcchmcnt (1).
IK VíITKESS MiEJUJOF, thc Govcmincnt of Iccland and thc Dcfcnsc
Fcrco of ti;c L'nitcJ Statcs havc causcd this .-JcjnoranduM of Dndcrstandinr to
í>o caccuteri this 30th day of Junc, 1970.
LEfRESÐ.’TIKG TJJE COYERNjniJiT 0F
JCELCiD:

REPnESENTIK'C TJJE
FCRCE:
ICELtóD DZFEi:S2

hll ATKYf.GVASOK
Mófý-.Dcfcnsc Divísion
‘o \
7
l //
Lloyd H.
Captain,
TJia’-lAS
U. 5. Navy
Samningurinn sem Páll Ásgeir Tryggvason, þáverandi forstöðumaður varnar-
máladeildar utanrikisráðuneytisins undirritaði fyrir hönd íslensku ríkisstjórnar-
innar 1970. Samningurinn sem Páll ÁsgeirTryggvason, þáverandi forstöðumað-
ur varnarmáladeildar utanrfkisráðuneytisins undirritaði fýrir hönd íslensku ríkis-
stjórnarinnar 1970.
er þeim félögum, með bréfi ráðu-
neytisins meinað að róta og grafa í
vemdarans haugum þar sem betra sé
að láta hættuleg eiturefni óhreyfð. í
stað sýnatökunnar ætlar ráðuneytið
einhveija næstu daga að gera út leið-
angur sérfræðinga með jarðgasleitar-
tæki til að staðsetja dyngjuna og
ganga úr skugga hvort frá henni leki
hættulcgar lofttegundir.
Ekki em allir á eitt sáttir um
gagnsemi fyrirhugaðra mælinga.
Samkvæmt álitsgerð ráðgjafarfyrir-
tækisins Skíðblaðnis er bent á að sú
aðferð dygi að öllum líkindum
skammt. I áliti fyrirtækisins segir:
„Hvort hægt er að skynja rokgjamar
Iofttegundir með jarðgasleitartæki...
vil ég ekki dæma, en þykir þó senni-
legt að sú mengun sem líklegast er
að sæti eftir í jarðvegi að svo mörg-
um ámm liðnum sé eðlisþyngri en
svo að búast megi við að nún berist
upp við þessar knngumstæður“ og er
bent á að til þess að þjóna hagsmun-
um landeigenda verði ekki komist
hjá sýnatöku á staðnum.
En hér með er ekki öll sagan
sögð. Enn stendur eftir hvers vegna
íslensk stjómvöld era svo óviljug til
að láta ganga í eitt skipti fyrir öll úr
skugga um það hvað soprhaugurinn
umræddi hafi að geyma.
Fyrir nokkrum árum kom
skyndilega fram í dagsljósið samn-
ingur milli íslenskra stjómvalda og
bandarískra, sem gerður var 1970,
sama ár og starfseminni á Heiðar-
fjalli var hætt. Þar afsala íslensk
stjómvöld fyrir sína hönd og allra ís-
lenskra ríkisborgara öllum rétti til
skaðabótakrafna vegna vera og starfr
semi Bandaríkjahers á Heiðarfjalli. I
staðinn virðist hafa orðið að sam-
komulagi að ýmislegt góss frá stöð-
inni félli í hendur íslenskra
stjómvalda, þar með taldir
spennar, jarðýta, pallbíll af
Dodgegerð og 50 þúsund
gallon af díselolíu.
I bandaríska tímaritinu
Defense Cleanup, riti sem
einvörðungu er helgað
mengun frá herstöðvum, er
því naldið fram fullum fetum að
Bjöm Erlendsson og Jón Oddsson,
hæstaréttarlögmaður og lögffæðing-
ur þeirra Sigurðar og Bjöms, telji
samninginn geta flokkast undir land-
ráð.
- Þessi orð eiga fyllilega rétt á
sér, sagði Jón Oddsson þegar Þjóð-
viljinn ræddi við'hann í gær.
Jón sagði að samkvæmt 10.
kafla hegmngarlaga er fjallar um
landráð, 3. málsgrein 91. grein væri
vart hægt að líta með öðm móti á
samninginn, en i umræddri máls-
grein segir svo orðrétt:
„Sömu refsingu skal ennfremur
hver sá sæta sem falið hefúr verið á
hendur af islenska ríkinu að semja
eða gera útum eitthvað við annað
ríki ef hann ber fyrir borð hag ís-
lenska ríkisins íþeim erindrekstri.“
Rétt er að benda á að íslensk
stjómvöld gátu tæplega vitað að þau
hafi verið að kaupa köttinn í sekkn-
um með því að skrifa undir samn-
inginn. Ætla má að bandarísk stjóm-
völd hafi ekki upplýst innlenda aðila
um það hvað kynni að leynast í
haugnum.
Jón Oddsson segir að sé líkja
megi samningnum við kaup og sölu
á gallaðri vöm. - Vitanlega er það
seþandinn sem ber ábyrgðina reynist
hann uppvís að því að leyna kaup-
anda göllum.
Lesendum til glöggvunar birtum
við hýr mynd af samningnum, sem
Páll Asgeir Tryggvason, þáverandi
forstöðumaður vamarmáladeildar
Utanríkisráðuneytisins skrifaði undir
með vitund og fyrir hönd íslensku
ríkisstjómarinnar, dags. 30. júní
1970, en þá fór Emil Jónsson, Al-
þýðuílokki, með ráðuneyti utanrík-
ísmála.
Að mati Jóns leynir sér varla að
samningurinn er gerður af banda-
rískum embættismönnum en ekki ís-
lenskum. Það má meðal annars ráða
af orðalagi og stafsetningu. Til að
mynda er Langanes stafsett i þau
þrjú skipti sem heitið kemur fyrir
sem Langenes! Slík pennaglöp
hefðu íslenskir embættismenn tæp-
lega gert sig seka um, jafnvel þott
væm famir að hugsa á öðrum nótum
en íslenskum.
Ef leita á annarra skýringa fyrir
Enn er því ósvarað hvers vegna ís-
lensk stjómvöld eru svo óviljug til að
láta ganga í eitt skipti fyrir öll úr skugga
um hvað soprhaugurinn umræddi hafi að
geyma
því að íslensk stjómvöld hafa frá
fyrstu tíð reynt að koma í veg fyrir
að landeigendur Eiðis gætu leitað
réttar síns en að samningurinn sem
slíkur sé feimnismál, er að þau óttist
að bandarísk stjómvöld hafi endur-
kröfurétt á hendur íslenska ríkinu
vinni landeigendur skaðabótamálið
vestra. Fari svo er lióst að ávinning-
urinn af Dodge-bílnum og olíuföt-
unum er ærið léttvægur.
-rk
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 27. júlí 1991
Síða 8