Þjóðviljinn - 30.07.1991, Qupperneq 2

Mál sem verður
að upplýsa
Nýlokið er allmikilli hreinsun af Straumnesfjalli fyr-
ir vestan, en þar höfðu ráku Bandaríkjamenn
ratsjárstöð í nokkur ár. Fluttar voru itarlegar
fréttir af hreinsuninni og ráðherrar umhverfis- og utan-
ríkismála fóru á staðinn væntanlega til þess að leggja
áherslu á þýðingu atburðarins. Þessi hreinsun er auð-
vitað góðra gjalda verð. Bandaríkjamenn eru miklar
eyðsluklær og herstöðvum þeirra um allan heim hafa
löngum fylgt stærri og meiri sorphaugar en menn eiga
að venjast. Á Straumnesfjalli var vissulega heilmikiö
drasl úr þeim byggingum sem þar standa raunar enn
að einhverju leyti, og ástæða var til að fjarlægja. Sorp-
haugar fyrirfmnast þar að sögn engir og mun ástæðan
vera sú að sorpinu frá stöðinni var einfaldlega hent í
sjóinn og liggur ekki fyrir hvaða skaða það kann að
hafa valdið.
Á Heiðarfjalli á Langanesi var önnur ratsjárstöð.
Þar hagaði hins vegar svo til að sorpið var urðað í ná-
grenni stöðvarinnar og er þar enn. Hvað í haugunum
leynist er ekki vitað nákvæmlega en eitt er víst að
grunsemdir um hættulegt innihald þeirra hafa þegar
orðið til þess að náttúruverðmæti í nágrenninu eru nú
talin einskis virði.
Þegar nú viðkomandi aðilar, sem hafa orðið fyrir
tjóni af þessum sökum, láta reyna á rétt sinn gagnvart
bandarískum yfirvöldum og leita aðstoðar þeirra sömu
ráðherra og létu að sér kveða á Straumnesfjalli virðist
áhuginn á aðstoð við þá vera í lágmarki. Þegar betur
er að gáð verður sú afstaða að sönnu skiljanleg, (en
ekki að sama skapi stórmannleg) þar sem fyrir liggur
að í júnímánuði árið 1970, u.þ.b. ári áður en viðreisn-
arstjómin féll í kosningum, var gerður samningur milli
ríkisstjórnar íslands og Bandaríkjahers þess efnis að
ríkisstjórnin afsali sér öllum rétti til skaðabóta vegna
radarstöðvarinnar. Afsalið er haldgóður vitnisburður
um áratuga ræfildóm íslenskra stjórnvalda gagnvart
bandarískum hermálayfirvöldum þar sem það er ekki
einasta samþykkt fyrir hönd íslenska ríkisins, heldur
líka fyrir hönd allra íslenskra ríkisborgara. Nú hefði
mátt ætla að bandaríkjamenn hefðu ekki þurft að hafa
miklar áhyggjur af skaðabótakröfum vegna starfsemi
sem var hætt, nema því aðeins að þeir vissu meira en
þeir létu í veðri vaka við íslendinga.
Eins áður segir liggur ekki fyrir fullkomin vissa um
hvaða efni kunni að leynast í sorphaugunum á Heið-
arfjalli, en ástæða er til að ætla að þar sé að finna
stórskaðlega efni sem haft geti varanlegar og víðtæk-
ar afleiðingar. Þar er einkum um að ræða efnið PCB,
sem brotnar afar hægt niður og allsstaðar er lögð mikil
áhersla á að útrýma, ekki síst vegna hættu á að það
mengi grunnvatn og sjó.
Af þessu má Ijóst vera að hér er á ferðinni mál sem
nauðsynlegt er að upplýsa til fulls. Grunurinn einn um
að skaðleg efni leynist þarna í jörðu hefur þegar haft
þau áhrif að landið í nágrenni stöðvarinnar er ekki nýt-
anlegt eins og efni hefðu átt að standa til. Komi á
næstu árum eða áratugum upp grunur, að ekki sé tal-
að um vissu, um að sjórinn mengist af þessum sökum
getur það valdið miklu tjóni fýrir sjávarútveginn og út-
flutning á fiski. Úr því verður að fást skorið með óyggj-
andi hætti hvort hér hafi orðið stórfellt mengunarslys
eða ekki og skiptir þá engu máli þótt það kunni að
vera óþægilegt fyrir íslensk stjórnvöld eða einstaka
stjórnmálamenn, til þess eru of miklir hagsmunir í húfi.
hágé.
Þióðviliinn
Málgagn sóslalisma þjóöfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Slðumúla 37, Rvík.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
UPPT & SKOEIÐ
Kreppa í
reyfarabúskapnum
Þótt undarlegt megi virðast er
fátt jafn rækilega háð pólitískum
breytingum og spennusagan, reyf-
arinn. Reyfarinn (einkum sá sem
vill vekja þá athygli að hann síðar
komist á kvikmyndatjald) byggir
mjög ofit á einhverskonar alþjóð-
legum háska sem stefnir að góðu
og íogru mannlífi. Og til að skapa
hann þarf að þaulnýta þá óvinar-
ímynd sem í gangi er. Hér á Vest-
urlöndum hefur „ljóti Rússinn"
með sínum samsærum og illvirkj-
um gegnt þessu hlutverki áratug-
um saman, eins og kunnugt er.
Nú er hinsvegar svo komið að
austur og vestur teljast ekki lengur
hemaðarlegir né heldur hug-
myndalegir andstæðingar svo heit-
ið getur. Og þá em góð ráð dýr í
reyfarabúskapnum. Héðan og það-
an í heiminum heyrast harmaþulur
um bókahandrit og kvikmynda-
handrit sem hafa dottið upp fyrir í
meiningarleysi vegna þess að þau
byggðu á óvinarmynd sem enginn
tekur mark á lengur. Ljóti Rússinn
er gagnslaus orðinn, bæði í pólitík-
inni sjálfri og reyfaranum, menn
verða að róa á önnur mið eða
snapa gams á sínum markaði.
Reyfarinn
sem brást
Þetta rifjaðist upp á dögunum
þegar blaðað var í reyfara sem ný-
kominn er á íslensku og heitir
„Falin markmið". Þetta er ein af
þeim spennusögum sem vill fylgj-
ast með eins og það heitir; aðal-
hetjumar eru tvær konur (en það er
talinn mikill áfangi í jafnréttisbar-
áttu að sýna að konur geti leyst
morðgátur og skotið niður bófa
rétt eins og hinn parturinn af
mannkyninu). Þessar konur standa
andspænis þcim ósköpum að tveir
ágætir bókaútgefndur eru myrtir út
af handriti sem feiknalega öflug
klíka vill ekki með neinu móti að
út sé gefið. Gengur nú allt sinn
fagmannalega rcyfaragang þar til
kemur að því að segja frá því hvað
var í handritinu sjálfu. Þá verða
menn hcldur betur fyrir vonbrigð-
uni; handritið lífshættulega átti að
afhjúpa mikið pólitískt samsæri
hjá þremur áhrifamiklum fjöl-
miðlakóngum í Bretlandi og
Bandaríkjunum. Ætluðu þeir að
ntða niður í sínu fjölmiðlaveldi
Nató og vígbúnað Bandaríkjanna
og koma Evrópu meira eða minna
á vald Rússa undir vígorðinu
„betra er að vera rauður en dauð-
ur“.
Sú var tíð að hægt var að gera
út á þetta mynstur með góðum ár-
angri á reyfaramarkaðnum. A ís-
lensku sáust líka bækur í þessum
flokki, m.a. ein sem hét víst „ Þetta
getur ekki gerst hér“ og er um það
hvemig breskir friðarvinir koma
Bretlandi undir kommúnismann.
En í ljósi þess sem gerist í raun og
veru, verða slíkar sögur eins og
misheppnuð skrýtla nú til dags
(reyfarinn er nefnilega form sem
gerir furðu strangar kröfúr til skyn-
semi). Spennutilefnið lekur mátt-
úrulaust niður í meiningarleysu.
Björn Bjarnason enn
Og fyrst við erum stödd í þess-
ari grein fáránleikans: Bjöm
Bjamason þingmaður sver sig í ætt
við lánlítinn reyfarahöfúnd af því
tagi sem hér var nefndur. Hann er
frosinn fastur í spennusögumynstri
sem ekki getur breyst, blátt áfram
vegna þess að Bjöm getur ekki án
þess lifað að svörthvít heimsmynd
hans sé óbreytt og óbreytanleg
með sínum englum og andskotum.
Og því heldur hann áfram að
spinna sinn pólitíska reyfara með
því að fýlla síðu eftir síðu í Morg-
unblaðinu sínu til að sýna fram á,
að Ámi Bergmann sé í öllum
þankagangi eitthvað það sem
frekjudeild þess blaðs þóknaðist að
gera hann að fyrir margt löngu:
Það mat skal standa um aldur og
ævi.
Fundin sönnun!
Hér verða lesendur ekki þreytt-
ir á því að rifja eina ferðina enn
upp málavöxtu. Nema hvað; á
fostudaginn var er Bjöm enn að.
Og nú þykist hann loksins hafa
fundið hina endanlegu sönnun þess
að margnefndur ÁB sé ekkert ann-
að en Moskvukonimi. Sönnun
þessi er grein sem ÁB skrifaði í
tímaritið Rétt, fyrir réttum þrjátíu
árum. Sú grein er full af bjartsýni á
það sem þá var að gerast í Sovét-
ríkjum Khrúsjofs og þar með
fylgdi það mat að sitthvað í sögu-
túlkun og spám Marx gamla væri
farið að rætast þar eystra.
Af þessari þrítugu grein dregur
Bjöm Bjamason þá ályktun að þar
séu komnar hinar eiginlegu skoð-
anir AB, sem sá sami vilji nú ekki
kannast við.
Þetta er eitt dæmið enn um það
að ærlegur málflutningur er Bimi
ofviða. Sjálfur mundi hann varla
hafa flett upp í Réttargreininni
hefði ég ekki vísað honum á hana
sjálfur. I bókinni „Miðvikudagar í
Moskvu“ (1979) er einmitt vitnað
rækilega til þessarar greinar. Til að
skýra ffá því hvemig ÁB og jafn-
aldrar hans og kunningjar sovéskir
hugsuðu á því bjartsýnisskeiði sem
Khrúsjofshlákan vakti upp um
1960 (Stalín velt af stalli, fólki
hleypt úr fangelsum, Solzhenitsyn
gefinn út, átak í húsnæðismálum
og fleiri lifskjaradæmum, geim-
ferðasigrar sem Bandaríkjamenn
vom reyndar svo hræddir við að
þeir stórbreyttu skólakefi sínu til
að „vinna upp yfirburði Sovét-
manna í vísindum" eins og það var
þá metið). Og ég vitna ekki í þessa
grein til að halda henni til streitu
(og þá er enn komið að lágkúruað-
ferð BB), heldur til þess að gera
grein fyrir því, hve veikum fótum
bjartsýni hennar stóð, á hvað
Moskvustúdentar um 1960 ráku
sig á í veruleikanum strax einu eða
tveimur árum síðar og gekk þvert á
þeirra vonir. Hér er m.ö.o. um það
sjálfsagða fyrirbæri að ræða sem
kennt er við sögulegt samhengi,
sem er vitaskuld bannorð í gadd-
frosinni heimsmynd Bjöms
Bjamasonar.
s
Ovartgrín
Ekki verður hjá því komist að
biðja lesendur afsökunar á því hve
langan hala fleiprið í Bimi Bjama-
syni dregur á eftir sér. Vonandi
bætist það upp með vissum skop-
legum uppákomum í málinu, eins
og þegar Bjöm fer að fletta í göml-
um Moggum til að sjá hvort þar
stendur ekki eitthvað svipað um
ÁB og hann hefur verið að halda
fram núna. Og viti menn; sigri-
hrósandi getur hann vitnað í
Reykjavíkurbréf frá 20. desember
1981, þar sem svipuð ummæli em
á kreiki! Liggur við að maður of-
metnist yfir því að vera svo ræki-
lega „á fæl“ hjá Morgunblaðinu, ef
mann grunaði ekki í leiðinni, að
Bjöm hefði verið svona fljótur að
fmna það rétta tíu ára gamla
Reykjavíkurbréf blátt áffam vegna
þess að hann skrifaði það sjálfúr.
Og nú er mál að segja eins og
Kristinn heiti ég Olafsson: Thank,
you for this...eh. typical program.
Og gúdbæ.
ÁB
ÞJÓÐVILdlNN Þriðjudagur 30. júlí 1991
Síða 2