Þjóðviljinn - 27.09.1991, Blaðsíða 8

Heimshorn
Kosovo
í brennidepli
Breytingamar í Austur-Evrópu, sem staðið hafa yfir um þriggja
ára skeið, hafa mikið verið til umfjöllunar að undanförnu enda varla
von á öðru. (raun má segja að stórviðburðir í mannkynssögunni eigi
sér stað á hverjum degi einhvers staðar i Austur-Evrópu. Að undan-
förnu hafa Sovétríkin og Júgóslavía verið mest í brennidepli vegna
þróunar mála þar. Lýðræðis- og frelsisþróunin er komin hvað
skemmst á veg í þessum ríkjum Austur-Evrópu og kemur þar sjálfsagt
ýmislegt til. Eitt eiga þessi ríki sameiginlegt og það er að þau eru
bæði sambandsríki nokkurra lýðvelda, þar sem búa þjóðir af ólíkum
uppruna, með mismunandi tungumál, menningu og sögu.
I Heimshomi dagsins verður
skyggnst inn í Júgóslavíu, sérstak-
lega með hlut albanska minnihlut-
ans í Kosovo í huga. Þjóðemis-
átökin í Júgóslavíu hafa í ijölmiðl-
um fyrst og fremst snúist um Kró-
ata og Slóvena annars vegar og
Serba hins vegar. En þau em mörg
fleiri þjóðarbrotin í Júgóslavíu sem
heyja sína baráttu fyrir auknu frelsi
og eiga þá í stríði við Serba.
Eftir heimsstyrjöldina síðari
fékk Júgóslavía orð á sig fyrir
stöðugleika. Þetta var á fyrstu
stjómarámm Títos. A alþjóðavett-
vangi var sú skoðun ráðandi að
Júgóslavía væri heilsteypt ríki sem
hefði fundið Iausnina á því hvemig
ólíkar þjóðir ættu að lifa saman í
sátt og samlyndi. Þá var það
gleymt að Júgóslavía varð í raun til
sem eins konar málamiðlun í Ver-
salasamningnum 1919. Þannig
vom hinar suðurslavnesku þjóðir,
Serbar, Króatar og Slóvenar, settar
í einn sekk og með þvi móti var
álitið að hægt yrði að breiða yfir
óleyst þjóðernisvandamál og
landamæradeilur. Annað átti eftir
að koma á daginn. Olík þróun,
menning og trúarbrögð áttu eftir að
afhjúpa þessa tálsýn og að margra
mati var Júgóslavía eins konar
„fangelsi þjóðanna“ undir jámhæl
Serba.
Eftir seinni heimsstyrjöldina,
þegar kommúnistar vom komnir til
valda, var stofnað sambandsríki
eftir sovésku mynstri. Einn þekkt-
asti andófsmaður Júgóslaviu,
Milovan Djilas, sem tók þátt í að
ákveða innri ríkjamörk Júgóslavíu
árið 1945, lét nýlega hafa eftir sér
að hárrétt hefði verið staðið að því
að skipta landsvæðum milli lýð-
veldanna. Þar hefðu söguleg og
þjóðemisleg sjónarmið setið í fýr-
irrúmi. Vafalítið er það réttmæt
fullyrðing, og það var í raun ekki
fyrr en eftir dauða Títos árið 1980
að í ljós fór að koma að sambands-
ríkið átti í miklum innbyrðis erfið-
leikum og að kerfið sem ríkja-
mörkin byggðu á var að leysast
upp. Miðstjómin í Belgrad hefur
orðið veikari en stjómir einstakra
lýðvelda sterkari á síðasta áratug
og þar með er ef til vill óhjá-
kvæmilegt að ríkið liðist í sundur.
Uppbyggingu sambandsríkisins
eins og hún er í dag verður varla
haldið við nema með valdi, með
aðstoð hersins. Nú á síðustu vikum
og mánuðum er þó að koma í ljós
að sú leið er heldur ekki fær. íhlut-
un hersins mun fýrr eða síðar valda
upplausn ríkjasambandsins, og trú-
lega frekar fyrr.
Slóvenía og Króatía vilja sjálf-
stæði en geta hugsað sér einhvers
konar laustengt samband júgóslav-
neskra ríkja, ekki frábmgðið því
sem nú er mest rætt um í Sovétríkj-
unum. Sú leið er vel fær hvað
varðar ytri landamærí Júgóslavíu.
Vandamálið er enn sem fyrr landa-
mörk milli einstakra lýðvelda, um
það mál ríkir síður en svo einhug-
ur. Sérstaklega gætu Serbar ekki
fallist á núverandi skipan mála,
þeir telja að landsvæði Serbíu sé of
lítið vegna þess að þriðjungur allra
Serba búi fyrir utan núverandi
landamörk Serbíu. Eins og málin
standa núna lítur út fyrir að Sló-
venía og Króatía fái sjálfstæði.
Sömuleiðis Serbía, þó með þeim
formerkjum að Serbía ráði yfir
leifunum af Júgóslavíu, þ.e. lýð-
veldunum Bosníu-Herzegovínu,
Makedóníu og Svartfjallalandi
ásamt sjálfstjómarhémðunum Voj-
vodínu og Kosovo. Til að flækja
myndina enn frekar hefur nú
Makedónía lýst yfir sjálfstæði í
þjóðaratkvæðagreiðslu á dögunum.
Sjálfstjórnarhéraðið Kosovo
hefur um margt sérstaka stöðu. Um
90% af íbúunum em af albönsku
bergi brotnir. Af og til hafa serb-
nesk yfirvöld reynt eftir megni að
gera Kosovo að serbnesku ríki með
hefðbundnum aðferðum nýlendu-
stefnunnar. Serbar hafa verið fluttir
inn og Albanir út úr héraðinu. Með
þessu móti átti að breyta þjóðemis-
samsetningu Kosovo, sem var fyrir
um 30 ámm að tveimur þriðju
hlutum byggt Albönum. Þegar
þessar aðferðir dugðu ekki ákvað
Títo að veita héraðinu umtalsverða
sjálfstjóm og hefúr albönskum íbú-
um stöðugt, farið fjölgandi síðast-
liðin 25 ár. 1 stjómarskrá Júgóslav-
íu frá 1974 var fulltrúum Kosovo á
sambandsþinginu tryggt neitunar-
vald og þar með hafði héraðið í
raun sömu stöðu og sambandslýð-
veldin. Eftir dauða Títos óskuðu
Albanir eftir því að Kosovo yrði
gert að sambandslýðveldi og marg-
ar kröfugöngumar vom gengnar til
að knýja á um það mál. En serb-
nesk yfirvöld fóm herferð gegn AI-
bönum og tóku meira að segja frá
þeim þau réttindi sem þeir þegar
höfðu áunnið sér. Sumarið 1990
tókst serbneskum yfirvöldum, með
aðstoð hersins, að leysa upp þing
og ríkisstjóm Kosovo og notuðu
þau rök að verið væri að undirbúa
það að Kosovo segði sig úr lögum
við Júgóslavíu.
Eins og stendur er Kosovo her-
numið land. Serbnesk yfirvöld nota
óvægilegar aðferðir til að grafa
undan þjóðemiskennd, m.a. að
reka Albani úr áhrifamiklum stöð-
um í stjómmálalífi, atvinnulífi og
menningarlífi, banna fjölmiðlun á
albönsku, reka tugi þúsunda al-
banskra verkamanna úr þjónustu
hins opinbera og margt fleira væri
hægt að tína til. Þessar aðgerðir em
vitaskuld ekki af efnahagslegum
ástæðum heldur fyrst og fremst til
að brjóta á bak aftur sjálfstæðisbar-
áttu Albana.
Nú þegar rætt hefur verið hvað
mest um sjálfstæðismál í Júgóslav-
íu, hefúr athygli heimsins mest
beinst að Króatíu og Slóveníu. Al-
banir í Kosovo hafa orðið talsvert
útundan. Þegar Júgóslavía leysist
upp og Albanimir verða hafðir úti í
kuldanum í viðræðunum sem
fylgja munu um framtíð rikisins, er
því óbeint slegið föstu að Albanir
hafi ekkert að sækja í Júgóslavíu
eða þeim ríkjum sem rísa munu úr
rústum Júgóslavíu. Kosovo- Al-
banimir draga af því sínar ályktan-
ir, nefnilega: ef Júgóslavía vill
okkur ekki, því skyldum við vilja
Júgóslavíu? Það er því ekki að
undra að íbúar Kosovo snúi sér að
Albaníu og óski eftir sameiningu
albanskra yfirráðasvæða, þ.e. Al-
baníu og Kosovo.
Lýðræðisþróunin í Albaníu,
sem þegar er komin á skrið, hlýtur
að auðvelda sameiningu Albaníu
og Kosovo. Þá er þess að gæta að
staða Serbíu veikist sífellt, sérstak-
lega með sjálfstæðisyfirlýsingum
Króatiu, Slóveniu og Makedóníu.
Hins vegar er staða mála á Balkan-
skaga langt í ffá auðveld, því þjóð-
emisdeilumar em margslungnar.
Þær em milli Serba og Króata,
milli Albana og Makedóníumanna,
milli Makedóníumanna og Serba,
milli Búlgara og Serba, Bosníu-
manna og múslíma o.s.ffv. Þannig
gæti Balkanskaginn hæglega orðið
að nýju Líbanon. Sú hætta blasir
augljóslega við og því skiptir
mestu máli að stuðla að ffiðsam-
legum lausnum og koma á algjöm
vopnahléi í landinu. Evrópubanda-
lagið hefur gert misheppnaða til-
raun til að stilla til ffiðar í landinu
og það er spuming hvort Samein-
uðu þjóðimar verða ekki að gripa í
taumana áður en það verður um
seinan.
Þjóðimar á Balkanskaga hafa
búið við mikla kúgun um langt
árabil og tími löngu kominn til að
henni linni.
ÁÞS byggði á Nor-
disk Öst-Forum
Alþýðubandalagið Dalvík
Félagsfundur
í Alþýðubandalagsfélaginu Dalvík verður haldinn sunnudaginn
29. september kl. 21:00 í Lambhaga.
Á dagskrá:
1. Flokksstarfiö.
2. Kosning fulltrúa á kjördæmisþing.
3. Almennar umræður.
Steingrímur J. Sigfússon alþingismaður mætir á fundinn.
Stjómin.
Uppbyggingu sambandsríkisins eins og hún er
í dag verður varla haldið við nema með valdi, með
aðstoð hersins. Nú á síðustu vikum og mánuðum
er þó að koma í Ijós að sú leið er heldur ekki fær.
(hlutun hersins mun fyrr eða síðar valda upplausn
ríkjasambandsins, og trúlega frekar fyrr.
Albanir í Kosovo sjá nú sina helstu von um stöðugleika og sjálfstœði með
sameiningu Albaniu og Kosovo.
NÝTT HELGARBLAÐ
8 FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1991