Dagblaðið Vísir - DV - 08.09.1997, Blaðsíða 17

MÁNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1997
iatenning
Bókin Scottish Skalds
and Sagamen eftir Júlí-
an Meldon D’Arcy um
norræn áhrif á skoskar
nútímabókmenntir hef-
ur fengið góða dóma í
breskum blöðum og bók-
menntatímaritum, og
nýlega var hún tilnefnd
til skoskra bókmennta-
verðlauna. Júlían er
ættaður frá Wales en er
nú íslenskur ríkisborg-
ari og talar reiprenn-
andi íslensku. Hann er
dósent við enskudeild
Háskóla íslands. Upp-
haflega skrifaði Júlían
doktorsritgerð um þetta
efni við Háskólann í
Aberdeen, en bókin er
stytt útgáfa af henni og
ætluð almenningi.
Hann var spurður
fyrst hvernig áhuginn
hefði vaknað á efninu.
Fyrirburður á
himni
„Ég las fyrir u
fimmtán árum - eigin-
lega af tilvOjun - skáldsöguna Magnus eftir vin-
sælan skoskan höfund sem hét George Mackay
Brown og dó í fyrra,“ segir Júlían. „Hún gerist í
Orkneyjum og íjallar um Magnús Erlendsson
hinn helga sem Hákon Pálsson lét höggva á pásk-
um árið 1117. Þeir kepptu um völdin á Orkneyj-
um og hittust á eins konar leiðtogafundi á Egils-
ey til að semja um valdaskiptingu. Þangað átti
hvor um sig að koma með tvö langskip. En Hákon
kom með átta skip og lét drepa frænda sinn.
Mackay Brown endursegir þessa sögu upp úr
Orkneyingasögu en bætir inn í hana atriðum úr
útrýmingarherferð nasista á þessari öld og sýnir
hvernig hugsjónamönnum er miskunnarlaust út-
rýmt á öllum tímum. Mér fannst þetta afar sterkt
og áhrifamikið listaverk.
Magnús Erlendsson var
tekinn í dýrlingatölu 1137
og sagan lifir enn. Ég fór á
ráðstefnu í Orkneyjum
1987 og einn daginn var
farið með okkur til Egils-
eyjar. Þar skoðuðum við
forna kirkju sem
veggirnir einir standa
uppi af. Þakið er fallið.
Meðal þátttakenda var
maður frá Færeyjum
sem las upphátt úr
Orkneyingasögu lýs-
inguna á drápinu. Þetta
var bjartur dagur snemma sumars og
hvít góðveðursský á himni. En meðan hann var
að lesa leið stórt svart ský yfír himininn fyrir
um norrænan arf
ofan okkur og það varð allt í einu nístingskalt.
En um leið og hann var búinn braust sólin fram
á ný. Þetta var alveg ótrúlegt!
Magnús kveikti áhugann og ég fór að leita.
Næst fann ég Neil M. Gunn og bókina The Silver
Darlings sem íjallar um síldarævintýri á Kata-
nesi í Skotlandi í byrjun 19. aldar. Mér til undr-
unar og skemmtunar fannst mér ég vera að lesa
um Islendinga á ensku. Gamall norrænn hugsun-
arháttur og lífsspeki eru svo ríkjandi í sögunni
að ég fór strax að kenna hana uppi í háskóla til
að athuga hvemig íslendingar tækju henni. Einn
nemandi minn hafði verið sjómaður og hann
furðaði sig á því hvað skoskir og íslenskir sjó-
menn fóru nákvæmlega eins að hlutunum. Sömu
venjur, sama hjátrú. Og ein stelpan sagðist kann-
ast við alla karakterana í bókinni, þeir væru all-
ir sprelllifandi og byggju í Neskaupstað! Eftir það
fór ég að athuga af alvöm norræn áhrif á skosk-
ar bókmenntir."
Norræn-keltnesk togstreita
„Fornnorræn áhrif má víða sjá á skosku máli,
í nafngiftum og örnefnum," heldur Júlían áfram,
„og líka í lífsvenjum og hugsunarhætti. Þetta er
gamall arfur sem margir rithöfundar em meðvit-
aðir um. En það er líka skuggahlið á þessu máli.
Milli 1880 og 1940 var mikið deilt í Skotlandi um
uppruna Skota, hvort þeir væm Keltar eða nor-
rænir menn. Menn kusu ýmist að vera af nor-
rænum eða keltneskum uppruna og hver skrifaði
út frá sinni afstöðu.
Keltar voru á þessu tímabili algerir „lúserar"
Júlían Meldon D’Arcy
- komst að því að for-
tíðin lifir enn.
DV-mynd PÖK
eins og sagt er. Alltaf
undir gagnvart Eng-
lendingum og tungumál
þeirra alveg að týnast,
og margir vildu ófúsir
tengja sig við slíkan
óæðri kynstofn. En
Skotar vildu heldur
ekki vera engilsaxnesk-
ir. Að vera af norrænu
bergi brotinn var ein-
hvers staðar á milli og
tengdi þá við glæsilega
sögu og menningu.
Þetta varð leið til að
skapa þeim sérstöðu.
En núna finnst okkur
þetta rasismi og alger-
lega úrelt."
Arfurinn lifir
- Bókin fjallar eink-
um um verk átta rithöf-
unda - hvernig vald-
irðu þá?
„Þegar ég byrjaði á
ritgerðinni minni ætlaði ég bara að skrifa um
George Mackay Brown og Erik Linklater sem eru
báðir frá Orkneyjum. Svo ætlaði ég rétt að nefna
Neil Gunn af því hann var frá Katanesi sem er
þar rétt hjá. En þegar ég fór að lesa meira bætt-
ust fleiri og fleiri við og ég var alveg gapandi af
undrun. Áhrifin eru gegnumgangandi í verkum
þeirra átta, en auk þeirra nefni ég fjölmarga höf-
unda sem skrifuðu eina og eina bók þar sem sjá
má þessi áhrif, sumar afar skemmtilegar. En
George Mackay Brown - sá fyrsti sem ég las - er
líka sá besti.“
- Nú eru allir höfundarnir þínir átta dánir
nema einn. Skáldkonan Naomi Mitchison lifir og
er 100 ára á þessu ári. Eru norræn áhrif á skosk-
ar bókmenntir þar með úr sögunni?
„Nei. Höfundar sem skrifa um skoskt efni frá
miðöldum komast ekki hjá því að lesa Orkney-
ingasögu og aðrar norrænar heimildir og nota
þær. Víkingaöld lauk á Englandi 1066 þegar Har-
aldur harðráði var drepinn. En norrænum áhrif-
um lauk ekki í Skotlandi fyrr en 1263 þegar Há-
kon gamli reyndi að gera innrás í Skotland og
lést í Orkneyjum eftir að hún mistókst. Þar mun-
ar 200 árum. Orkneyjar og Hjaltland voru meira
að segja undir Dönum fram á 15. öld og margir
Orkneyingar og Hjaltlendingar vildu heldur vera
enn þá undir danskri en enskri stjórn, hlíta frem-
ur lögum Magnúsar lagabætis en Elísabetar
drottningar!"
Bók Júlíans er gefin út af Tuckwell Press og
Háskólaútgáfunni í Reykjavík í sameiningu og
fæst í Bóksölu stúdenta.
1
PS
• • •
Hetjusaga
Nú eru óðum að leka út frá
forlögunum fréttir af spennandi
bókum á haust- og jólamarkaði.
Ein heitasta fréttin er að samn-
ingar hafi tekist milli Máls og
menningar og piltanna „okkar”
þriggja sem klifu Everest í vor.
í bók þeirra munu birtast ijöl-
margar myndir úr ferðinni sem
ekki hafa áður komið á prenti.
Það fylgdi sögunni að ferðalagið
hefði verið mun erfiðara og
flóknara en hinn almenna borg-
ara grunaði meðan á því stóð,
og mun raunar litlu hafa munað
að það mistækist. Þremenning-
amir héldu allir dagbækur í
ferðinni og munu brot úr þeim
verða birt í bókinni...
Nýstárleg ævisaga
Frá Ormstungu berast þær
fréttir að væntanleg sé ný og ný-
stárleg ævisaga Guðmundar frá
Miðdal, föður Errós og Ara
Trausta, en hann hefur nú verið
tekinn til rækilegs endurmats
sem listamaður. 111-
ugi Jökulsson verð-
launahöfundur
reynir þar að gera
öllum hans fjöl-
mörgu hliðum
skil, bæði í eigin
texta og textum
frá öðrum sem
hann prjónar
inn í sinn.
Þar á meðal
kemur mikið efni frá'
Guðmundi sjálfum. „Þetta er
ævisaga í takt við nýjan múltí-
medía tíma!“ sagði útgefandinn.
Um list Guðmundar fjallar Aðal-
steinn Ingólfsson listfræðingur
sérstaklega í bókinni.
Þrumuraust í Langholti
Þau Hulda Björk Garðarsdóttir
sópran og Jóhann Friðgeir Valdi-
marsson tenór héldu tónleika í
Langholtskirkju síðastliðið fimmtu-
dagskvöld. Bæði eru enn í námi;
Hulda lauk burtfararprófl frá Söng-
skólanum í Reykjavík í fyrra og er
nú í framhaldsnámi í Berlín, Jó-
hann er aftur á móti aðeins með
þriggja ára söngnám að baki.
Á efnisskránni voru lög og aríur
eftir Sigfús Einarsson, Schubert,
Verdi, Lehár og fleiri. Undirleikari
á píanó var Ólafur Vignir Alberts-
son, en einnig kom Freyja Gunn-
laugsdóttir klarinettuleikari við
sögu.
Tónlist
Jónas Sen
Tónleikarnir hófust með fjórum
íslenskum lögum sem Jóhann söng,
og var hið fyrsta Gigjan eftir Sigfús
Einarsson. Jóhann er greinilega
afar efnilegur og söng margt ótrú-
lega vel miðað við litla reynslu.
Hann var þó lengi að koma sér í
gang, var mjög stífur og lá við að
taugaspenningur bæri hann ofur-
liði í upphafi tónleikanna. Gígjan
var ekki vel sungin en lögin sem á
eftir komu, Draumalandið eftir Sig-
fús Einarsson, Heimir eftir Sig-
valda Kaldalóns og Sjá dagar koma
Hulda Björk Garöarsdottir og Jóhann Friðgeir Valdimarsson munu láta aö sér
kveða. DV-mynd Pjetur
eftir Sigurð Þórðarson voru skárri.
Jóhann er með mikla, sterka rödd
og er það spá undirritaðs að hann
eigi efth- að verða mun raddsterk-
ari I framtíðinni. Vonandi verður
hann listamaður líka.
Næst á efnisskránni var Der Hirt
auf dem Felsen eftir Schubert. Það
er fyrir söngrödd, klarínettu og
frumstæðan píanóundirleik - nokk-
uð sem Schubert passaði sig venju-
lega á. Þær Hulda og Freyja fluttu
þetta verk ágætlega þó að þær
hefðu orðið að stoppa í miðjum
klíðum og byrja aftur á þægilegum
stað. Hverjum það var að kenna er
óljóst - allt í einu muldraði undir-
leikarinn eitthvað og stoppaði
flutninginn. Hvað um það; rétt eins
og Jóhann er Hulda hin efnilegasta
söngkona, hún söng eins og engill á
efra sviðinu en vantar heldur
styrkinn á því neðra. Freyja er líka
ágætur klarínettuleikari og stóð sig
prýðilega, en hún er nemandi við
Tónlistarskólann i Reykjavík.
Margt var vel gert á þessum tón-
leikum. Jóhann söng mjög vel Core
’ngrato eftir Salvatore Cardillo, og
Hulda stóð sig yflrleitt ágætlega í
aríunum eftir hlé, sérstaklega Mi
chiamano Mimi úr La Bohéme eft-
ir Puccini og Les filles de Cadix eft-
ir Delibes. Verður gaman að fylgj-
ast með þessum söngvurum í fram-
tíðinni; þau eiga örugglega eftir að
láta að sér kveða.
12. utanlandsferðin
Leikhópurinn Bandamenn
hélt til útlanda í 12. sinn með
Amlóða sögu fyrir helgi. Fyrsti
áfangastaður var Þrándheimur
þar sem haldin er alþjóðleg leik-
listarhátíð í tilefni af þúsund
ára afmæli borgarinnar og nýju
leikhúsi. Þaðan liggur leiðin svo
til Seoul í Kóreu þar sem leik-
listarhátíðin Leikhús þjóðanna
er að þessu sinni. Hún er haldin
annað hvert ár einhvers staðar í
veröldinni i tengslum við þing
Alþjóöasamtaka leikhúsmanna.
Bandamenn eru eini norræni
leikhópurinn á hátiðinni
núna.
» « Bandamenn munu
'yi'. sýna
Amlóða sögu fimm sinnum á
hátíðinni og hafa leiksmiðju síð-
asta daginn. Þar ætla þeh- að
segja frá tilurð verksins, vinnu-
brögðum sínum og öðru sem
þátttakendur í leiksmiðjunni
vilja vita.
Fyrir hópnum fer Sveinn Ein-
arsson en leikarar eru sjö auk
Guðna Franzsonar sem bæði
leikur og spilar á hljóðfæri í
sýningunni.