Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.2000, Page 23

Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.2000, Page 23
MÁNUDAGUR 18. DESEMBER 2000 23 Menning I>V Imyndunaraflið uppalið í Grindavík DVA1YND E.ÖL. Guðbergur Bergsson rithöfundur „Höfundurinn er ekki þaö vitlaus aö hann viti ekki hvort hann vinnur verkiö vel eöa illa. Stundum grípur hann til þess ráös aö verja sig gegn þeim sem koma auga á aö verkiö er illa unniö. Þaö geri ég aldrei. Ef ég veit aö ég hefgert eitthvaö illa þá þegi ég. “ Daginn sem ég kem til Guðbergs í háu blokkina við hafið er um hann skammargrein í Morgunblað- inu vegna orða sem hann lét falla um heiðurslaun Al- þingis. Því liggur beinast við að spyrja: Ertu búinn að sjá Moggann í dag? „Já,“ segir Guðbergur eins og hann kippi sér ekki mikið upp við skammimar. „Ég fékk skammir úr umhverfmu þar sem ég ólst upp vegna þess að ég var öðruvísi en aðrir. Svo fékk ég skammir fyrir að fara til náms og læra það sem var algjörlega tilgangslaust. Síðan fór ég að skrifa bækur sem voru öðruvísi en aðrar bækur og þá fékk ég skammir frá íhaldinu. Þá fór ég að fá skammir frá kvennahreyfmgunni og loks vinstrihreyfingunni þannig að ég hef eiginlega fengið skammir frá öllum. Það er viss skammahefð sem fylgir mér,“ segir Guð- bergur og flissar. - Átt þú ekki að vera samankuðlað skar eftir allar þessar skammir? „Nei, ég er það ekki vegna þess að yfirleitt hrynja menn á meðan þeir eru ungir. Ef maður stenst skammimar þá - þolir maður þær til æviloka." Kjánaiegt aö prófa bækur á bömum Ástæða heimsóknarinnar eru tvær bækur sem Guðbergur hefur nýlega gefið út hjá JPV Forlagi. Það er smásagnasafnið Vorhænan og aðrar sögur og bamabókin Allir með strætó. Guðbergur segist ekki hafa valið smásögumar saman af neinni ástæðu nema þeirri að þær séu allar stuttar. Margar gerist þær í Grindavík en aðrar færi hann til Grindavíkur til samræmis hinum. Hann segist aðspurður aldrei hafa komist almennilega frá Grindavík því þaðan sé hann upprunninn og þar sé hans ímyndunarafl fætt og uppalið. „Þegar maður hefur verið eins mikið í útlöndum og ég býr maður sér til ættland 1 verkum sínum. Ég get því ekki sagt eins og Thomas Mann að skáldið sé einungis til í tungumálinu. Mér þykir ekki hægt að aðgreina bygginguna eða efiiið frá tungumálinu - heldur er þetta allt saman samvirkandi heild.“ - En strætóbókin. Af hvaða þörf er hún sprottin? „Hún er sprottin af þeirri þörf að vera alhliða mað- ur,“ segir Guðbergur alvarlegur. „Ég segi ekki: „í húsi fóður mins era margar vistarverur," eins og stendur í Biblíunni, heldur: „í sérhveijum höfimdi era margir höfundar". Þessi bók er dæmisaga um strætisvagn sem lendir í vandræðum vegna þess að það er þrengt að honum. Síðan gerist örlítið krafta- verk - hann ekur gegnum vandræðin inn í nýja öld og heldur þar áfram að aka. Þannig er þetta nú sett fram á afar einfaldan hátt um lífsleiðina." - Og boðskapurinn, er hann ekki einfaldur? „Boðskapurinn er afskaplega einfaldur. Við lok aldar er eitthvað svart - en á þessu svarta er gluggi inn í framtíðina. Maður þarf bara að snúa við blað- inu og þá blasir framtíðin við - og strætisvagninn ekur inn í hana. Þetta er þaulhugsuð bók, en bækur eiga ekki að liggja í augum uppi. Einkum og sér í lagi eiga bamabækur að leyna á sér og síast inn í huga bamanna vegna þess að barnið skynjar en skilur ekki. Það er ekki fyrr en löngu seinna sem maður fer að skilja það sem maður skynjaði sem bam.“ - Hefurðu prófað bókina á bömum? „Nei, ég held að það sé ekki rétt að prófa bækur á bömum. Mér fmnst það kjánalegt. Maður prófar þetta á sjálfum sér. Höfundurinn er ekki það vitlaus að hann viti ekki hvort hann vinnur verkið vel eða illa. Stundum grípur hann til þess ráðs að verja sig gegn þeim sem koma auga á að verkið er illa unnið. Það geri ég aldrei. Ef ég veit að ég hef gert eitthvað illa þá þegi ég.“ Vandi skáldævisögunnar Við tölum aðeins um það sem er fram undan og ég reyni að forvitnast um hvort framhald verði á skáldævisögunni sem hófst með Föður og móður og dulmagni bemskunnar. En Guðbergur segist ekki vita það. „Þegar ég var í Þýskalandi fyrr á þessu ári þá byrj- aði ég að skrifa eins konar framhald af sögunni en svo hætti ég við það af vissum ástæðum, en síðan hef- ur það verið að leita meira og meira á mig. Þegar maður skrifar bækur á borð við skáldævisöguna þá er fyrri hlutinn sjálfsprottinn en seinni hlutinn er ákveðinn af skáldinu sjálfu. Þar af leiðir að seinni hlutinn er vitsmunalegri og oft skrifaöur í þeim til- gangi að geðjast lesendum. Mín skoðun er sú að það megi höfundur ekki gera heldur vera einn með sjálf- um sér og standa sem slíkur. í þessum vanda er ég með skáldævisöguna." Guðbergur segist kunna vel við kuldann og öfúgt við aðra - sem flýja landið þegar skammdegið skell- ur á - situr hann sem fastast. Hann ætlar að vera hér yfir jólin. Þá er ekki úr vegi að spyrja hvort hann lesi mikið af íslenskum bókum: „Ég reyni að fylgjast með og lesa allt sem kemur út eftir íslenska höfunda, en ég geri það aldrei fyrr en eftir jól Ég fékk andúð á því strax þegar öllum þótti sjálfsagt að lesa bækur eftir Halldór Laxness og Krist- mann Guðmundsson um jólin." - Hvaða íslenskum höfundi ertu hrifnastur af? „Nú ætla ég að nota fyrirmynd í fyrsta sinn á æv- inni,“ segir Guðbergur. „Ég ætla að tala eins og kon- an sem vinnur fyrir Rithöfundasambandið þegar til- nefhingar til bókmenntaverðlaunanna voru kynntar, en þá hafði hún enga skoðun á höfundunum. Þetta er mjög íslenskt og bendir til þess að rithöfundar séu svo frekir við hana að hefði hún einhverja sjálfstæða skoðun þá yrði ólíft fýrir hana í vinnunni. Fólk ger- ir sér ekki grein fyrir því hvað þessi fáu orð konunn- ar vora mikilvæg í þessu litla samfélagi sem er frjálst en býr þó við vissa ritskoðun. Það er ekki einræði hér en maður sem hefur búið í löndum þar sem hef- ur verið einræði tekur eftir þessu.“ Guðbergur segist því brosandi ætla að læra af þessari konu og ekki hafa neina skoðun á íslenskum rithöfundum. „Það er nú einu sinni þannig að karlmenn nota konur sem nokkurs konar skildi en þykjast sjáifir vera bæði skjöldurinn og vopnið. Með því að skýla mér bak við þessa konu sýni ég að ég er sannur ís- lendingur." -þhs Tónfist Kristján í smámynd Nýútkominn geisladiskur með söng Kristjáns Jóhannssonar vekur ótrúlega margar spuming- ar. Þær snerta allar hliðar málsins: útgáfuna, frá- ganginn, flytjendurna og flutninginn. Hljómdiskurinn geymir fjórtán ís- lensk einsöngslög, öll vel þekkt og elskuð. Öll voru þau samin fyrir rödd og píanó en með Kristjáni leikur sin- fóníuhljómsveit útsetningar Jóns Þórarinssonar. Er hér formlega þakkað fyrir að ekki var leitað til Ed Welch en útsetningar Jóns hafa þrátt fyrir snert af tilfinn- ingasemi þann þokka sem fylgir reyndum smekkmönnum og færum fag- mönnum. Hljómsveitin sem leikur er ekki sú íslenska heldur Royal Philharmonic Orchestra í London, en stjórnandi er Karstein Andersen. Á þessu er undantekning í nokkrum lögum þar sem okkar íslenska hljómsveit leikur greinilega en hennar er ekki getið sem slíkrar. Óneitanlega sérkenni- legt. Ekki er getið um hvenær þessar upptökur voru gerðar, né heldur hvenær Kristján söng sinn hluta hér heima í Salnum í Kópavogi. Reyndar kemur fátt fram af upplýsingum því bækling vantar alveg. Til dæmis kemur hvergi sérstaklega fram hver er samanlagður flutnings- tími. Hann er rétt rúmur hálftími og því ónotað pláss á diskinum fyrir ríflega annað eins. Ástæða þessa er ekki skortur á íslenskum einsöngslög- um. Þetta er smámynd eða smáskífa og verður að kynna sem slíka. Textar fylgja ekki með, en ekki hefði verið óeðlilegt að ætla að slíkt myndi fylgja bæði á íslensku og ensku. Okkar frægasti tenórsöngvari að syngja íslenskar einsöngsperlur hljómar sem góð gjöf í jólapakkana sem fara út um heim til vina og kunningja. Án textans nær það ekki tilgangi sínum. Ekkert er heldur sagt um tónskáldin, hvorki hvenær þau voru uppi né hvenær verkin voru samin. Kristján Jóhannsson hefur sungið öll helstu tenórhlutverk óperubókmenntanna víða um heim. Enginn hefur verið ósnortinn af árangri hans og við mörg mjög stolt af frammistöðu hans. En enginn er óskeikull. Menn bera þess merki að hafa þanið raddböndin í stórum húsum og náð út í ystu horn hverju sinni. Þær sögur fara nefni- lega af sumum frægustu tenórum þessarar aldar og flestir þekkja af hljómdiskum að í raun hafi raddir þeirra alls ekki heyrst vel þegar komið var í stóru húsin eða útileikhúsin. En í upptöku get- ur nett og falleg rödd fengið töfrandi yfirbragð. Rödd Kristjáns er ekki nett og ekki alltaf falleg. En hún er alltaf kraftmikil og stór og kannski erfitt að hemja hana. I þessum lögum er blær hennar alltof oft grófur og þaninn. Mýktin hefur svo sem ekki verið vörumerki Kristjáns en þó eru til upptökur sem hljóma mun betur en þetta. Yfirleitt er hljóðfæraleikur með ágætum en er- lendir listamenn tryggja ekki endilega að hlutirn- ir séu nógu vel gerðir og eru inngangstónar frá hljómsveitinni að laginu Kveðja eftir Þórarin Guðmundsson skýrt dæmi um lélega frammi- stöðu. Til að vera sanngjarn má geta þess að blástur er ekki góður heldur í Gígjunni eftir Sig- fús Einarsson, en þar leika Islendingar. Eitt af því sem kemur skemmtilega á óvart er ítalskt yfirbragð Til skýsins eftir Emil Thorodd- sen. Útsetningin ræður þar auðvitað mestu. Þetta er kannski lagið sem mestur fengur er í á diskin- um. Fallegt lag í dálítið nýju ljósi. Ljósi sem fær mann til að spyrja hvað tónskáldin okkar hefðu getað 'skrifaö við aðrar aðstæður en ríktu hér heima. Sigfríður Björnsdóttir Kristján Jóhannsson: Hamraborgin. löunn 2000. Torskiljanleg ráðstöfun Umsjónarmanni menningarsíðu krossbrá við að lesa „Opið bréf til menn- ingarmálanefndar" í Morgunblaðinu sl. fimmtudag. Þar er bent á að enn hafi Svava Jakobsdóttir ekki verið valin inn á heiðurslaunalista Alþingis, en ég get svarið að ég „sá“ nafnið hennar þegar listinn yfir þá sem fyrir vora á heiðurslaunum var birtur á dögunum. Svo elskuleg manneskja er umsjónar- maður menningarsíðu að hún „leið- rétti“ ósjálfrátt í huganum þessi mis- tök nefndarinnar. Það er bara ekki nóg. Hinn harði veruleiki er að Svava nýtur ekki þessa heiðurs og þó, eins og bréfritarar segja, hefur hún „í áraraðir staðið í fremstu röð íslenskra rithöfunda. Hún er brautryðjandi á margan hátt og ásamt þeim Thor Vilhjálmssyni og Guðbergi Bergssyni (sem báðir njóta heiðurslauna verðskuldað) ruddi hún módernismanum braut í íslenskum bókmenntum." í augum kvenna að minnsta kosti er Svava meiri byltingarmaður í efnis- tökum og stíl en aðrir íslenskir höf- undar á seinni hluta 20. aldar. Skop- legar og hvassar furðusögur hennar sýndu manni heiminn í nýju ljósi og sumar þeirra (ég nefni sem dæmi „Konu með spegil") renna fyrir hug- skotssjónum manns eins og kvik- mynd, skýrar og heilar, áratugum eft- ir að þær voru lesnar. Þetta hlýtur að vera klaufaskapur. Vilja röskar konur á Alþingi ekki leið- rétta hið snarasta þessi leiðu mistök? Skáldsagan deyr ekki frekar en guð Þær fregnir berast frá bókaútgef- endum að aukning á bóksölu milli ára sé 15-20% og verður hænuhaus gam- als lesanda alveg ringlaður af gleði og hamingju. Hvar eru nú spádómarnir um dauða bókarinnar? Þær bækur sem standa sig best eru bækur beinlín- is til að lesa - ekki til að fletta upp í eða hafa við höndina í einhverjum vanda. Nei. Lestrarbækur eru það sem gildir í harða pakkann. „Bókmenntir eru eins og guð,“ seg- ir Guðbergur Bergsson við Kolbrúnu Bergþórsdóttur í Degi á laugardaginn var. „Þær eru alltaf að deyja en deyja samt aldrei. Skáldsagan er þannig og fólk vill hafa skáldsöguna á lokastigi á sama hátt og andlegir fræðimenn vilja að guð deyi, en hvorugt deyr.“ Er til betri félagsskapur? M --------« Það er svolítið ann- ar andi í þessu viðtali Kolbrúnar við Guð- berg en viötali Þór- unnar Hrefnu hér á síðunni í dag. Kol- brún hefur kannski ögrað Guðbergi meira - enda telur hann hana eina af hinum þremur stóru B- um í gagnrýninni ásamt Bjarna Bene- diktssyni frá Hofteigi og Áma Berg- mann. (Guðbergur kennir gagnrýnend- uma sem sagt við fóðurnöfnin, Bene- diktsson, Bergmann, Bergþórsdóttir.) Kannski hefur það virkað ögrandi á Guðberg að Kolbrún byrjar á að tala um heiðurslaun Alþingis. Engum hefði dottið í hug næstu áratugi eftir að Tómas Jónsson metsölubók kom út að Guðbergur ætti eftir að hafna þar. Hann var ótrúlega lengi óþekkasti strákurinn á Islandi í augum yfir- valda. En þegar Kolbrún spyr hvort hann hafi átt von á þessum heiðri svar- ar hann einfaldlega: „Já.“ Hún spyr líka hvemig hann kunni við að vera spyrtur saman við Thor, Jakobínu Sig- urðardóttur og Svövu í íslenskri sagna- gerð, og Guðbergur segist bara taka því eins og það er, það hafi hann alltaf gert. - Þú gætir vissulega verið í verri fé- lagsskap, segir Kolbrún. „Nei, það held ég nú ekki,“ svarar Guðbergur. Ekki dauður úr öllum æðum, sá gamli.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.