Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.2003, Síða 15

15
MÁNUDAGUR 7. APRÍL 2003
DV_____________________________________________________________________________________________Menning
Hann er þvengmjór í svörtum kjól-
fotum og hvítri skyrtu; hún er grönn
og sveigjanleg eins og ungur viðar-
teinungur, í hvítum dragsíöum kjól
sem alsettur er löngum hárum sem
bylgjast viö hverja hreyfingu henn-
ar. Þau dansa á glœsilegri flisa-
lagöri verönd og í dansinum sveigir
hann hana aftur á bak og beygir sig
yfir hana þannig að þau mynda
mjúkan boga. Á bak viö þau er
vœngjahliö á veröndinni (út í garö-
inn) meö spegluöu, symmetrísku
munstri og út frá hliöinu ganga háir
steinveggir meö glœsilegum ávölum
blómakerjum meö hnífjöfnu milli-
bili. Allt stílfœrt af ítrustu ná-
kvæmni.
Senan er úr klassískum Hollywood-
söngleik með Ginger Rogers og Fred
Astaire frá fjórða áratug síðustu ald-
ar, og hún er á einu myndbandinu
sem sýnt er á nýrri sýningu í safni
Victoriu og Alberts í London. Stíllinn
sem þama má sjá svo gott dæmi um
lifði lengi í söngleikjum þó að víðast
hvar fjaraði hann út á árrnn seinni
heimsstyrjaldar. Hann var of léttúð-
ugur, of fallegur, of smart til að passa
við vopn, þjáningar, dauða og enda-
lausan skort. Hann átti sér ekkert sér-
stakt yflrheiti meðan hann var og hét
- oftast voru hlutir í þessum stíl ein-
faldlega „modeme" - en um 1960 fékk
hann nafnið Art Deco. Það vísar þó
ekki til úrkynjunar (decadence) held-
ur til skreytilistar (decorative).
Gína með klukkuhatt frá Kllpin (1925)
um og teppum á gólf og veggi, afrískar
grímur urðu uppspretta hugmynda að
styttum og öðru híbýlaskrauti. Ekki
má heldur gleyma hinum kvenlegu
formum sem teygðu sig löng og mjó
upp eftir lampafótum eða vösum.
Art Deco skilur sig frá eldri stílnum
Art Nouveau að ýmsu leyti. Til dæmis
lagði sá fyrri ekki áherslu á stílfærslu
og samræmi í munstrum heldur kaus
hann fjölskrúðugra og þar með flókn-
ara útlit. Formalisminn ræður ríkjum
í Art Deco þar sem lífræn form voru
ráðandi í Art Nouveau. Hönnuðir Art
Deco lögðu höfuðáherslu á að hægt
væri að fjöldaframleiða vöruna í vél-
um en gripir í Art Nouveau-stíl voru
oftar sérhannaðir. Æði oft er þó erfitt
fyrir leikmann að greina á milfi þess-
ara stíltegunda.
Hús og bílar og kjólar
I byggingarlist hafði stíllinn áhrif á
lögun háhýsa og skýjakljúfa sem urðu
eins konar tákn Art Deco. Stóru far-
þegaskipin sem sigldu með ríka fólkið
heimsenda á milli voru líka í þessum
stíl - að ekki sé minnst á bílana. Nýju
heimilistækin úr plasti, stáli og áli
fengu lögun sína frá Art Deco og fjöl-
mörg dæmi eru um þau og líka leirtau
og hnífapör á sýningunni sem enda-
laust er hægt að skoða.
Þar eru líka listaverk, meðal annars
Grænklædda stúlkan eftir Tamara de
Lempicka og eitt þekktasta listaverkið
í þessum stU, „Páfagaukamir" eftir
Jean Dupas. Það hangir í endurgerð-
Art Deco lagöi heiminn undir sig á árunum milli heimsstyrjaldanna tveggja á 20. öld:
Straumlínulöquö Iist
Páfuglar, dádýr og konur
Fyrir rúmri viku var opnuð í safni
Victoriu og Alberts í London stærsta
sjálfstæða sýningin sem þar hefur
nokkru sinni verið sett upp. Hún heit-
ir einfaldlega Art Deco 1910-1939 og
breiðir úr sér í mörgum sölum þar
sem hátt er tU lofts og vítt tU veggja -
eins og nauðsyn krefur ef ætlunin er
að ná glæsUeika efniviðarins. Meðal
annars er sett upp i „heUu“ lagi and-
dyri Strand Palace hótelsins sem for-
svarsmenn V&A björguðu frá eyðUegg-
ingu 1969 og hefur síðan verið i
geymslu á safninu.
Einkenni Art Deco eru fyrst og
fremst langar og grannar línur og
mjúkir bogar. Hönnuðir sóttu hug-
myndir hvert sem var - í dýraríkið og
jurtaríkið, til klassískra stUtegunda
eins og Empire-stUsins, í eigin alþýðulist og list
framandi þjóða, Egypta tU foma, Mexíkóa, Jap-
ana, Afríkumanna. Helsta einkennið á úr-
vinnslu þeirra var að þeir teygöu á formunum,
stUfærðu þau, gerðu þau straumlinulöguð. Eftir-
lætisfuglamir þeirra voru hinir háfættu storkar
og páfuglarnir með sín löngu og skrautlegu stél,
form þeirra má víða sjá á teppum, veggfóðri og
hvers konar skrauti; dádýr með sína löngu og
grönnu fætur gáfu hugmyndir að skrautborð-

Arens og Brookhart: Kjöthnífur (1940)
um, fagurlega formaðar skeljar og blóm eru líka
algeng minni; bútasaumur alþýðukvenna gaf
hugmyndir að sérstæðum og skrautlegum flík-
um „Grand Salon“ frá heimssýning-
unni í París árið 1925. Hana sóttu á
sínum tíma 16 milljónir manna og það-
an barst Art Deco-stíllinn eins og eld-
ur í sinu um alla heimsbyggðina. Það
frábæra við hann var nefnilega að
hann nýttist hvarvetna, í listum jafnt
sem hönnun á hversdagslegustu hlut-
um.
Mesta ánægju hafði blaðamaður DV
af kvenfatnaðinum á sýningunni, dá-
samlegum kjólum eftir Coco Chanel og
Schiaperelli, síðum, flæðandi, úr sa-
tíni og silki, glitrandi af perlum og
pallíettum. Kvenformin eiga að vera
löng og ávöl og flíkurnar draga þær
línur fram eftir megni. Stelpan í stutta
charleston-kjólnum, eins og perlu-
saumaða kjólnum hennar Jeanne
Paquin hér á síðunni, er líka ein af
táknmyndum Art Deco - og klukkuhatturinn
sem dreginn var næstum þvi niður fyrir augu...
Art Deco féli í ónáð árið 1939 en nú til dags
leita hönnuðir æ ofan í æ aftur tii miliistríösár-
anna að hugmyndum og fyrirmyndum. Art Deco
er afskaplega mikið með okkur í byrjun nýrrar
þúsaldar.
Sýningin í V&A stendur tii 20. júlí í sumar og
er opin daglega kl. 10-17.45 og alveg til kl. 22 á
miðvikudögum.
Franz Hagenauer: Speglll (1925)
Jeanne Paquin: Kvöldkjóll úr perlusaumuðu
silki (1925)
Tamara de Lempicka: Grænklædda stúlkan
(1927)
Keilað fyrir Kólumbínu hér
Það er sérstök ánægja að segja frá
því að óskarsverðlaunamyndin Bowling
for Columbine eftir hinn djarfmælta
Michael Moore verður opnunarmynd á
101 kvikmyndahátíð sem hefst 10. apríl
(á fimmtudaginn) í Regnboganum og
sagt er frá annars staðar í blaðinu. Hún
stendur til 27. apríl og þar verður hægt
að sjá fjölda kvikmynda frá ýmsum
heimshomum sem allar eru nýjar af
nálinni. Ekki ætti kvikmyndaunnend-
um að leiðast um páskana.
í stað Hilmis Snæs
Leikhúsrottur hafa velt fyrir sér
hvemig fari fyrir Veislunni í Þjóðleik-
húsinu þegar Hilmir Snær hverfur það-
an til Þýskalands í kvikmyndatökur og
Hilmar Jónsson tekur við hlutverki
Kristjáns. Flestir eru sammála um að
Hilmir hafi einna mest aðdráttarafl í
sýningunni þó að hún skarti rosalega
fínum leikurum. Persóna hans er auð-
vitað örlagavaldur í verkinu og Hilmir
hefur haldið sterkri innlifun sinni í
hlutverkið þrátt fyrir margar sýningar
á löngum tíma.
Þá sem eru ungir í veröldinni má þó
minna á að
Hilmar Jóns-
son hefur ekki
alltaf verið
leikstjóri þó að
hann sé þekkt-
astur fyrir þau
störf sín nú
um stundir.
Hann útskrif-
aðist úr Leik-
listarskóla ís-
lands árið 1990 (ásamt Baltasar Kor-
máki, Ingvari E., Hörpu, Bimi Inga
o.fl.) og lék svo eftirminnilega vel gesta-
hlutverk í uppsetningu Nemendaleik-
hússins á Bensínstöðinni eftir Bourdet
þremur árum eftir útskrift. Enn þá
betri var hann i Seiði skugganna eftir
Lars Norén sem Andrés Sigurvinsson
stýrði í Þjóðleikhúsinu 1994. Það fjall-
aði um bandaríska leikskáldið Eugene
O’Neill og fjölskyldu hans og léku Helgi
Skúlason og Helga Bachmann hjónin en
Pálmi Gestsson og Hilmar syni þeirra
tvo. Persóna Hilmars var eiturlyfjasjúk-
lingur og er auðvelt að kalla fram
mynd af honum, skjálfandi af frá-
hvarfseinkennum, reynandi að leyna
sína nánustu líðan sinni. Innan um
þessa stórleikara tókst Hilmari hið
óvænta: að verða senuþjófur. Það er
viðbúið að hann verði æðislegur í hlut-
verki Kristjáns.
Umsjónarmaður menningarsíðu hef-
ur enn ekki séð Rauða spjaldið og veit
því ekki hvort Hilmir Snær er bráö-
nauðsynlegur þar til að halda uppi fjör-
inu. Kjartan Guðjónsson virkar í fljótu
bragði ansi ólík persónugerð, en hann
á ýmislegt til og þarf ekki að vera sá
ólíklegasti til að tæla eiginkonu bróður
síns. Þessi orð vísa þó eingöngu til
hæfileika hans sem leikara.
Menning fyrir alla
Talandi um leikhús þá var umsjónar-
maður menningarsíðu í London síðustu
vikuna í mars eins og sjá má ummerki
um í dag. Þar var vitaskuld farið í leik-
hús (eins og vonandi gefst tækifæri til
að segja betur frá síðar) og borgað vel
fyrir, yfirleitt 5000 krónur og þar yfir
fyrir miðann.
En athygli vakti að miðar á góðum
stað í Þjóðleikhúsinu breska kostuðu
bara 10 pund þó að bestu sætin væru á
33 pund, og nú boðar nýr þjóðleikhús-
stjóri, Nicholas Hytner, heila efnisskrá
á stærsta sviðinu, Olivier, þar sem öll
sæti munu kosta 10 pund. Hann hefur
safnað saman hópi þekktra leikara,
leikstjóra og leikmyndahönnuða sem
eiga beinlínis að búa til sýningar sem
eru nógu ódýrar til að þetta lága miða-
verð standist.
Bretar hafa vaxandi áhyggjur af
áhugaleysi (ungs) fólks um menningu
og eitt ráðið sem gripið er til er verð-
lækkun. Nú er ókeypis inn á öll bresk
söfn (gjald er þó tekið inn á sérsýning-
ar) og hefur aðsókn að þeim stóraukist.
Vænta má að fólk flykkist í stóra gráa
húsið á suðurbakka Themsár þegar
hægt verður að sitja í bestu sætum fyr-
ir svona lítið og horfa á fina leikara
leika úrvalsverk.