Nýtt dagblað - 23.07.1941, Síða 2

2
NÝTT DAGBLAÐ
Miðvikudagur 23. júli 1941
Dómarnir um Halldór
Kiljan Laxness
Ýmsir undrast hve lítið íslend-
ingar hafí skriíað um Kil jan. Marg
ar bækur hans séu varia nefnd-
ar til neins. Mér pykir furðu-
legna hversu oft er um hann skiif
að af litlum skilningi. Frá því
eru pó nokkrar hieiðarlegar und-
artekningar.
Má þar til nefna ritdómara eins
og Kristján Albertsson, Tómas
Guðmundsson, Svein Sigurðsson,
Kristinn Andrésson, Sigurð Nor-
dal, Jóhannes ,úr Kötlum og a.
n. I. Sigurð Einarsson. Hitt er
pó algengara að skiifa um hann
skæting einn. 1 flokki þeirra, sem
þaninig skrifa eru jafnvel menn,
sem annars bera skyn á bækur
og skrifa um þær af viti.
Einn peirra er Arnór Sigurjóns
son.
„mundi hrynja, pegar hætt yrði
að ganga um dyr með mjúka
átakinu á snerlinum, varkára, góð
viljaða fótatakinu á pailfjöluinium"
par, sem „aldnei virtist neitt hafa
verið gert af handahófí né skeyt-
ingarleysi, lítilmótlegasta haíndar-
vik unmið af sérstakri virðingu fyr
ir sköpunarverkinu í heild“. eða
„1 pessu húsi ríkti elskan. Þannig
er man'nlífíð að eilifu stærst —
brosa meö barni símu pegar pað
hlær, hugga það pegar pað græt-
ur, bera það dáið til moldar, en
þerra sjálfur sín eigin tár og
brosa á ;ný, og taka öllu eftir
röð, án þess að spyrja fram eðá
aftur; lifa, vera öllum góður“.
en ætla mætti hjá ritdómaran-
um.
Skýrasta dæmi um það hverju
þjóðfélagsöflin valda hér um, eru
þó e. t. v. dómar Sigurðar Ein-
arssonar um Ljós heimsins og
Höll sumarlandsins. Um það leyti,
sem Sigurður er að hverfa frá
málstað alþýðunnar skrifar hann
dóminn um „Ljós heimsins". Þá
óskar hann Kiljan þess, að hann
megi öð.'ast hylli borgaranna. Það
er eins og hann gruni að lamnars
geti þieir ekki átt samleið.
Sá grunur reynist réttur. Þiegar
Höll sumarlandsins kom út voru
leiðir skildar. Nú skal ég viður-
kenna, að „óttinn við bókstafímn"
Eftir Hlöðve Sigurðsson
Ég mun nú láta hann njóta
þtess, að hann er ritfærajstur og
líklega gneindastur þeirra, sem hér
um ræðir og a. m. k. heiðar-
legri en sumir þeirra.
Ég vil því vikja nokkrum orð
um að einum ritdómi hans. Það
má þó skoðast isem svar til hinna
um leið, að því leyti, sem þeir
eru svaraverðir.
I Samtíðinni 1. árg. 8. hefti
skrifar A. S. ritdóm um Sjálf-
stætt fólk. Ritdómurinn ber það
með sér, að hann ber gott skyn
á mál og stíl höfundar og er
meira snortinn af verkinu, en
hann vill sjálfur kanmast við.
En að lokum kemst hann að
þeirri niðurstöðu að Kiljan séekki
skáld „að sama skapi sem hann
er kunmáttumaður“. „Þetta er af
því að hann biestur skilning sam-
úðaiinnar með öðrum mönnum“.
Því er þetta klámsaga — það
er — svívirðingarsaga — um ís-
lenzka þjóð. Þessi ummæli A. S.
eru að því leyti athyglisverð, að
þetta er sá skilningur á Kiljan
sem borgarastéttin vill kenna al-
þýðunni. Hún vill svo gjaman að
hann fari á mis við kærleik fólks
ins og því segir hún að hann
vanti kærleikann til fólksins.
Af því sem ég hef skrifað hér
áður um Ólafs sögu Ljósvíkings
þykist ég hafa sýn;t að Kiljan
skorti ekki skilning samúðarinnar
meÖ öðrum mömnum, þó vil ég
bæta nokkru við.
Þegar „Vefarinm mikli ffá Kas-
mír“ kom út og hneikslaði ís-
Ienzkan broddborgaraskap, slagði
einin íslienzkur merkisprestur, nú
Iátinin, að sumir kaflar í bókinni
væru svo fagrir, að það mætti
lesa þá fyrir húslestur.
Ég vil nú biðja menn að taka
isér í hönd t. d. „Fegurð himins-
ins“ og lesa hana vandlega, helzt
tvisar eða þrisvar sinnum og gera
það nú ekki með sama hugarfari
og þeir, sem „hlaupa milli bæja
í' stórhríð", heldur reiðubúnir að
dæma rétt og fordómalaust.
Athugum svo hvort ekki eru
margir kaflarnir í henni, sem væri
hollur húslestur.
Eigum við svo að athuga hvort
hún sé skrifuð af kærieik til fólks
ins lýsingin af gömlu hjónunum
í jökulkrikanuin, í bænum, ssm
Skyldi þeim an.nars ekki vera lýst
af skilningi samúðarinnar: Ólafi
Kárasyni, Hólmfriði á loftinu með
„þessi djúpu, hneinu augu, sem
sáu allt, en sögðu ekki neitt“ eða
Hlaupa-Höllu, „sem þolir ævi-
langa bölsýni án þess að kikna“?
Annars er gagnslaust að halda
lengur áfram slikum upptalining-
um. Ef við finnum ekki samúð-
ina, þá erum það við sjálf, sem
vantar kærleikann til fólksins. —
Kannske leruð þdð samt ekki ger-
sneyddir kærleika til manna. En
það er ekki kærleikurinn, sem
samneytir tollheimtumönnum og
bersyndugum, en hatar óvininn,
sem steypir manninum í eymd
og háir þroska hans.
Það er af því að þið hirðið mol
ann af borði hins ríka, en boðið
ekki „fátækum fagnaðarerindi".
Það er auðvelt ;að dázt að hinum
alfullkomna mainni, en kærleik-
urinn til fólksins er það, að elska
líka þann, sem átti að verðal mað
ur, en var meinað það.
Kiljan hefur sagt um Jónate
Hallgrímsson að hann hafi elskað
Island, hann hafí verið Island.
Ef til vill væri rétt að segja um
Kiljan að hann elski ekki fólkið,
en hann sé fólkið. Þessvegna byrg
ir hann inni klökkvann að hætti
þess, sem harkar af sér eigin
harm.
Um einn ritdómara samtíðax
sinnar yrkir Stephan G. Stephans
son:
Fann ei fyrir þyrnum
fegurð rósakransins.
Allt er gult í glyrnum
guluveika mannsins.
Mér finnst eðliliegt að sá, sem
leitar þyrnanna, sjái ekki vel fleg-
urð rósanna, einkum ef þyrnarn-
ir stinga hann sjálfan alveg sér-
staklega. Þannig hefur líka oft
farið fyrix Jónasi Jónssyni.
Að jafnaði skrifar hann um
Kiljan af fullkomnum misskiln-
ingi. Leikritið Straumrof mun hafa
minnsta alþýðuhylli af verkum
höfundar, enda nálgast það sál-
fræðilega tilraunavinnu mieira en
nokkur önnur bók hans, og snert-
ir því ekki beinlíhis þjóðfélags-
leg viðhorf. Þegar J. J. skrifar um
það, vottar fyrir meiri skilningi,
getur stundum orðið „sterkari hatr
inu til manneskjunnar“. En það er
þýðingarlaust að telja sér sjálf-
um eða öðrum trú um það, að
kærleikurinn til fólksins og hylli
kúgara þess geti farið saman til
lengdar. Þeim tveimur herrum
tekst engum að þjóna.
Þá komum við að því atriði
hvort Kiljan hefur kærlieik fólks
ins. Nú er það ekki algildur mæli
kvarði á skáld, hvort alþýða majnna,
metur það strax, sist ef vinnu-
brögð þess eru nýstárleg, heldur
hitt, hvort verk þess lifa. Samt
skulum við slá því föstu að heppi
legast sé, að skáldið sietji fram
boðskap sinn á þann hátt, að
sæmilega upplýst alþýða njóti
hans af sjálfsdáðum, en þurfi ekki
að bíða eftir þvi, að verk þess
feomist í tízku hjá ritdómunim.
Ég held að óg viti betur en
t. d. Jón Eyþórsson, hvort Kiljan
hefur kærleika fólksins. Ástæðan
er sú, að um allmörg ár, hief ég
amnazt kaup og útlán á bókum til
almennings, í sjávarþorpi, semer
hvorki menntaðra né ómienntaðra
en, almennt gerist. Ég veit því
nokkuð um það, hvað alþýða
manna vill lesa.
Nú vil ég strax taka það fram
að ég tel ósanngjarnt að ætlast
til þess, að skáldin miði vinnu-
brögð sín við hæfi þeirra lies-
enda, sem mest meta Vikuritið
og Sögusafn heimilanna. En ég
íullyrði, að á meðal upplýstrax
alþýðu, sé enginn höfundur vin-
sælli en Kiljan. Oft á ég tal við
þessa mienn um það, sem þeir
lesa, og ég skal játa það, að af
því hef ég meira lært, en flest-
um ritdómum hin.na lærðu manma.
Þessi orð mín mættu því gjarna
skoðast sem rödd hins upplýsta
alþýðumanns, sem nýtur bóka-
lesturs af óbrjálaðri, fordómalít-
illi skynsemi, en litlum lærdómi.
Þótt þessar linur séu ekki neinn
algildur dómur og ekki verkum
Kiljans samboðnar, bið ég engr-
ar afsökunar á þeim. Islenzk al-
þýða er ekki vön að hafa hátt
um kærleika sinn. Þetta er ein-
Iæg tilraun til að sýna, að Kiljan
háfi ekki farið alveg á mis við
hann. En mig grunar, að kær-
leikur fólksins til þeirra, sem harð
oBœjavpóotuiýinn
Lesandi skrifar blaðinu: Eg
var á gangi fyrir nokkru vest-
ur á Seltjamamesi. Vindur
stóð af norðri og bar reykjar-
mekki mikla frá sorpbrunan-
anum á Grandaninn beint yf-
ir veginn. Varð af þessu hin
mesta brælufýla, svo að mér
veitti ekki af að taka fyrir
nefið meöan ég gekk framhjá.
Þegar vindur stendur af vestri
leggur bræluna inn yfir bæ-
inn með svo megnri fýlu, að
ólíft er í næstu húsum, nema
allir gluggar séu vandlega
byrgðir.
Nú vil ég víkja þeirri spum-
ingu til heilbrigðisnefndar,
hvort slílcur sorpbmni í nám-
unda við bæinn sé ekki óholl-
ur, og hvort nokkur veruleg
vandkvæði séu á því að brenna
sorpið dálítið fjær bænum.
Hvað sem öðru líður, þá er
það þó alltaf þrifalegra, aö
hafa ekki bæinn undirlagðan
af þeim óþverra, sem fylgir
bruna þessum, eða hvað finnst
heilbrigðisstjóminni og öðrum
aöilum, sem hlut eiga að
máli?
Áskrifaindi skrifar: Eg las í
íhaldsblöðunum mikla auglýs-
ingu frá ráðuneytinu um til-
kynningu frá flotamálastjórn
Breta hér, um umferð í Hval-
firði. Hvemig er þessu varið,
ég hélt að við ættum að vera
lausir við enska „ástandið“.
Eða er ameríska herverndin
ekki byrjuð.
Náttumvimr skrifar:
Ferðafélag íslaods hiefur íxnörg
»m greinum unnið mikið mienn-
ingarstarf, sem ber að þakka og
meta að verðleikum. Meðal ann-
ars hefur það látið setja útsýnis
skífur á Valhúsahæð og Vífil-
fell. Mieð þessum framkvæmdum
Ferðafélagsins hiefur verið bætt
úr brýnni þörf. Það er ófróðliegt
að þekkja ekki helztu örnefni í
hinu fagra umhverfí, sem vér
Reykvíkingar erum svo hamingju-
samir að njóta. Það veitir hverj-
um manni, sem fegurðar kann
ast dæma verk hans fari sífellt
þverrandi.
Að síðustu þetta. Kiljan hefur
fyrstur allra skálda, sem annars
áttu kost, sýnt trú sína á ísj
lenzka þjóð, mieð því að gerast
hennar skáld og rita verk sín á
því máli, sem hún skildi.
Menntamálaráðið hefur nú tek-
ið að sér verk fóstrunnar Kamar-
illu, sem dró matinn af skáld-
inu. Framkoma þess hefur verið
þannig, að nú telur hanin sér ekki
lenugr samboðið að þyggja styrk ,
frá þvi. „Einkalegustu, helgustu ;
Iífshræringar hans voru hróp-aðai1
út sem glæpir, varnariausustu
hjartablómin hans rifin upp og
haldið á kofti til sýnis s-ern vi-ð-
bjóðslegum eiturkvikindum —
engu að síður mun hann halda
sleitulaust áfram iað helga þes-su
fólki það dýrmætasta af sjálfum
sér“.
Hlöðver Sigurðsson.
að njóta, tvöfaldaln unað að eiga
kost á að kynnast þessu um-
hverfi og vita niokkur deili á því.
En svo rík er skemmdarverka-
náttúran í sumum mönnum, að
þeim nægir ekki að skemma og
spilla því sem í kring um þá er
og þeir ná til nokkumveginn fyr-
irhafnarlaust, heldur hafa þeir fyr
ir því, að klifra upp á háfjöll til
þess að þjóna þessari ónáttúru.
Koparplatan, sem komið er fyrir
uppi á Vífílfelli, er »1.1 útgrafiin
með nöfnum bæði íslenzkra og
erlendra manna, og hefur þessum
vesalings mönnum ekki komið til
hugar, að þeir hafa tekið hnif
sinn til að rista sjálfum sér v-ar-
anlegt níð, þeir hafa sjálfír sett
nöfn sín á svartan lista ómenn-
ingarinnar.
Það er þjóðarvansæmd að slíku
virðingarleysi við verk, sem unn-
iin- pru í þágu alþjóðar til meun-
ingarauka. Það þarf að finna ein-
hver ráð til þess að ala fóIK
upp til aukinnar siðmenningar í
þessu efni.
JIMrjiaðsiiD..'
Síðast/iðinn sunnudag birtist í
„Reykjavikurbréfí" Morgunblaðs -
ins eftirfarandi klausa:
„Síðfan- rússmelskal styrjöldin
hrauzt út er afstaðia Bnetjaj í gtuftu;
máli þessi:
Þegar Hitler h-efur sigrað Rússfl
getur hann í fyrsta sinn stefnt
með óskiptum kröftum að einu
marki. Það mark hans er, að eyði
leggja Bretland. Við erum næstirr
á listanum. Þvi lengra sem viður-
eignin verður við Rússa, því lengri
tíma fá Bretar til að undirbúa
sig undir það sem þieirra bíður
með haustinu.
Þó leikurinn sé ójafn milli Hiti-
ers og Stalins, að herstyrk og
tækni, þá er það aldnei svo, að
Hitler ieggi undir sig hin brunnu
héruð Vestur-Rússlands, án þess
að það kosti hann mikil hergögn
og mörg maninslíf. Og hver verða
styrktarklutföllin í lofthefnaðin-
, um eftir að fólkorustunujm' í Rúsls
landi (ir lokið?
Það er leiðinl-egt að vita ekki,
hver það er, sem skrifar þessi
Reykjavíkurbréf. Þessi „afstaða
Breta", sem hér er sett fram,
vitum vér ekki til að nokkurntíma
hafí komið opinberl-ega fram frá
jstjórnarvöldum Stóra-Bretlan-ds.
Þau hafa taldrei lýst því yfir, að
þau telji víst, að Sovétríkin bíði
lægra hlut í viðskiptunum við
þýzku inazistaina. Þau hafa aldrei
tlátið í ljósi þann óskadraum, að
Rauði herinn vierði molaður fyrir
haustið, og þá bíði það Bretaveld-
is að heyja lokáþáttinm ’í torustunlni
við nazismann, og standi þá eitt
uppi sem sigurviegari með Banda-
ríkín við hlið sér. Þótt bréfrit-
arinn þ-ykist vera br-ezksinnaöur
og vér efumst ekki um að sv-o
sé, þá má hann samt vara sig
á því, að mefna óskádraUma sína
„afstöðu Breta". Þieir eru að
minnsta kosti aðrir, en sú af-
staða, sem brezka stjórnin tekur
opinberlega.