Nýtt dagblað - 02.04.1942, Síða 3

Fimmtudagur 2. apríl 1942.
NÝTT DAGBLAÐ
KASAKSTAN-
eíff af sexfán sambandslýdveldum Sovéfríbjanna
Iláskólahverfið
i Alma Ata,
liöfuðborg
Kasakstan.
Eigandi og úlgeíandi:
Gunnar Benediktsson,
Kilstjórar:
Einar Olgeirsson (áb,)
Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórn:
Hverfisgötu 4, sími 2270-
Aígreiðsla:
Austurstr. 12, sími 2184.
Víkingsprent h. f.
Húsnæðismálin
Afleiðingarnar af aðgerðaleysi
bæjarstjórnaríhaldsins á undan-
förnum árum í húsnæðismálum
Reykvíkinga, eru alltaf að koma
þyngra og þyngra niður á bæjar-
búum.
Utlitið um húsnæði í vor er að
minnsta kosti eins slæmt og í
haust. Þær aðgerðir, sem fram-
kvæmdar hafa verið til að bæta
úr því, hafa — eins og Sósíalista-
flokkurinn hefur sýnt fram á, —
reynst gersamlega ófullnægjandi.
Byggingarefnið, sem flutt hefur
verið inn með mestu fórnum og
erfiðismunum, hefur verið notað í
lúxusíbúðir handa hinum nýríku
stríðsgróðamönnum og pólitísk-
um þjónum þeirra, en íbúðabygg-
ingar fyrir alþýðuna hafa verið
látnar sitja á hakanum. Yfirstétt-
arsjónarmiðið hefur sem fyrr ver- j
ið ráðandi í öllum ákvörðunum
um húsnæðismálin.
Við svo búið má ekki standa.
Það verður að taka húsnæðismál-
in föstum tökum.
Það verður að sjá til þess að
byggingarefnið, sem til er, verði
notað til íbúðarhúsabygginga,
sem ætlaðar eru fyrir fjöldann.
Það verður að aðstoða menn til
þess að koma upp þaki yfir höf-
uð sér. jafnvel þó slík hús full-
nægi ekki þeim ströngustu kröf-
um, sem nú eru gerðar til bygg-
inga, ef vitanlegt er að um var-
anleg og góð hús sé samt að
ræða.
Það verður að knýja fram lög-
gjöf, sem heimilar skömmtun
húsnæðis. Það er algerlega óþol-
andi að á þessum hættutímum
geti einstakar auðmannafjölskyld
ur setið í 8—12 herbergja íbúð-
um, meðan fjöldi manna verður
ýmist að hrekjast úr bænum
vegna húsnæðisleysis eða búa við
algerlega óþolandi húsakost.
V erkalýðsfélögin og önnur
samtök fólksins verða strax að
láta þessi mál til sín taka. Það
dugar ekki að bíða nú unz allt er
komið í eindaga.
Bæjarstjórnaríhaldið var eitt-
hvað að fjasa um það fyrir kosn-
ingar, að það ætlaði að beita sér
fyrir byggingu íbúðarhúsa að
kosningunum loknum. Allir vissu
að þessi loforð voru gefin til að
svíkja þau, þess vegna meðal
annrs tapaði íhaldið við bæjar-
stjórnarkosningarnar, en það tap-
aði ekki nógu miklu, það hefur
meirihlutann enn, og þeim meiri-
hluta mun það beita til þess að
hindra allar framkvæmdir í þess-
um málum, nema fjöldasamtökin
í bænum sýni því mátt sinn og
knýi það til þess að efna einhvem
hluta kosningaloforðanna.
Samtök fólksins er það eina
sem íhaldið hræðist, séu þau
nógu sterk.
I þessari grein verða nokkrar
tölur nefndar, sem gefa dálitla
hugmynd um Kasakastan, þefta
v'íðlenda lýðveldi, nátfúru þess og
•róun. — Sovétlýðveldið Kas-
;kstaii er í nuðausturhorni ríkj-
í.iina, rúmlega þrjár milljónir fer
iulómetrar að stærð eða á stærð
við Þýzkaland, Frakkland, Eng-
land, Italíu, Pólland, Tékkóslóv-
akíu og allan Balkanskaga. Gróð
ur þess og loftslag er fjölbreytt.
Oft kemur það fyrir að meðan
voryrkjan er í fullum gangi í
suðurhluta landsins eru kuldar og
byljir í norðurfylkjunum, svo
frostið getur hæglega orðið allt
að 45 gr. á Celc. um það leyti.
Náttúruauðæfi cru mikil og er
næstum því sama á hvaða sviði
það er. Þar eru gullnámur, silfur,
sink, blý og fjöldi annarra
málma. Þá er þar mikið af kol-
um. 1 Kasakstan eru um 78%
af blýná.mum Sovétríkjanna, 50%
af sinki, yfir 64% af kopar
þeim sem vitað er um og 72%
af nikkel ríkjanna. Alveg sér-
staklega auðugf af málmum er
hið svonefnda Altajhérað sem er
að mestu fjalllendi eða hálendi.
Eiitt héraðið í þessu lýðveldi heit
ir Karaganda, en þar hafa jarð-
fræðingar og verkfræðingar fund
ið hvorki meira né minna en um
50 milljónir tonna af kolum. Við
norðurströnd Kaspíahafs hafa
fundizt auðugar olíulindir. Eftir
síðustu rannsóknum og mæling-
um að dæma er þar meira en
milljarð tonna af steinolíu að
ræða. Og þannig er um mörg
önnur nátfúruauðæfi þar í landi.
Mjög er erfitt að gera sér ljóst
og næstum ótrúlegt hversu þetta
land var langt aftur úr í iðnað-
arlegu og menningarlegu tilliti
fyrir byltinguna. Sfrax og friðuir
var kominn á, var hafizt handa
á öllum sviðum þjóðlifsins. Á
tímabili fyrstu fimm ára áætlun-
arinnar og tveimur þeim næstu
voru reist 150 stór iðjufyrirtæki,
sem kostuðu um eina milljarð
rúblur. Þessi iðjuver voru flest
tilheyrandi hinum svonefnda
þungaiðnaði, þ. e. framleiðslu
þungra málma, kola og olíu. Á
grunni hans hafa svo á síðari
árum risið upp aragrúi fyrir-
tækja, sem tilheyrir létta iðnað-
inum. Má þar nefna t. d. kjöt-
niðursuðuverksmiðjurnar í Sep-
ippalatinsk, hinar risastóru sykur
verksmiðjur í Mesensk og Taldin-
Kúrgan, og fisk- og kjötniður-
suðuverksmiðjurnar í þessum borg
um. I höfuðborg lýðveldisins,
Alma Ata, eru miklar tóbaks-
verksmiðjur og við Balkasvatnið
(sem er eitt af stórvötnum heims
ins) er nýreist eitt stærsta iðju-
ver í Sovétríkjunum, það er marg
þætt og segja má að þar taki ’
ein stórverksmiðjan af ann-
arri við tréefninu og skili því
ekki fyrr en það er orðið að
rennilegum bifreiðum eða fjöl-
crðum. Árið 1917 var ekki til
einn einasti bíll í öllu þessu landi.
1926 era þeir 630, 1. maí 1935
eru þeir 9000 og 1939 rúmlega
20000. Samyrkjubúin hafa bætt
við sig þúsundum bíla. Fyrir bylt
inguna var aðeins ræktað kom í
Kasakstan, en þetta er nú breytt.
Árið 1934 voru ræktaðir 113000
hektarar af baðmull og 8600
hektarar af tóbaksökrum. Nærri
því alla þessa akra varð að
vökva með áveitukerfi. Fyrir bylt
inguna var uppskeran 5.9 vættir
pr. hektara, en 1939 fæst að með
altali 10.9 vættir af hektara. —
Fyrir 1917 var næstum hver
oinasti maður ólæs og skrifandi
og langsamlega mestur hluti þjóð
arinnar voru hirðingjar. Nú hef-
ur þessi fyrrverandi hirðingja-
þjóð fengið sér fasta bústaði og
komið sér upp iðnaði og sam-
yrkjubúum.
Árið 1932-33 voru stofnsett yf-
ir 70 þúsund fastra heimila, og á
árunum 1933-35 bættust við 154
þúsunda, en 1939 eru heimilin
hátt í hálfa milljón. Þó hér sé
um æðimörg heimili að ræða, eru
þau samt ekki mörg í hlutfalli
við stærð landsins og möguleika
þess. Þarna á eftir að fara fram
landnám og það í geysistórum
stíl. Milljónir manna geta búsett
sig í landinu og hlotið ágæt lífs-
skilyrði. Þeir fáu menn sem voru
læsir og skrifandi, en það voru
tæplega 2%, töldust til fyrrver-
andi jarðeigenda, eða eigenda
stórra dýrahjarða. Það er erfitt
fyrir oss, þegna í þjóðlöndum
fjisti’a Hfsforma að skilja hversu
mikið verk hefur verið unnið í
þessu nýsköpunarríki. 1934 var
um hálf milljón fullorðinna manna
í skólum að læra undirstöðuatriði
almennar fræðslu.
Fyrir byltinguna voru engar
bókmenntir til, það sem til var
áf bókum í landinu voru nokkrar
trúarbragðabækur þýddar á tungu
Kasakstanbúa. En nú eni ritverk
eftir Shakespeare, Moliere, Goet-
he, Maupassant, Púskín,, Tolstoj,
Gorkí og marga aðra snillinga
þýddar á mál landsmanna. Beztu
bækur ,,klassisku” bókmenntanna
og nýbókmenntir Rússa lesa nú
þeir, sem lesa kunna.
Leikmennt varð til i fyrsta
sinni. Byggð hafa verið yfir 50
leikhús, sem fengið hafa fasta
leikendur, að viðbættum fjölda
leikhópa, sem ferðast um og sýna
listir sínar í bæ og byggð. Leik-
irnir fara fram á tungu lands-
manna. Hljómsveitum hefur ver-
ið komið upp, og í höfuðborginni,
Alma Ata, sérstaklega fjöl-
breyttri sveit, Kósakkakórar hafa
verið stofnaðir og eldri endur-
bættir. Þeir syngja forn þjóðlög
og nota stundum hin furðulegustu
hljóðfæri, sem hirðingjarnir, for-
feður þeirra, hafa notað í alda-
raðir. Stofnaðir hafa verið hljóm
listarháskólar og leikendaskólar
við stærstu leikhúsin. Til ársins
1939 hefur verið komið á yfir
100 vísindastofnunum i þágu iðn-
aðar og landbúnaðar. Mjeð vís-
indamönnum, sem fengnir hafa
verið úr öðrum löndum sam-
bandsríkjanna vinna yfir 500
kasakstanskir visindamenn, og
þannig er unnið að því að vitka
og mennta þjóðina í þessu stóra
landi.
Það er talið að sú þjóð, sem
■telja má aðalþjóðina i Kasakstan
hafi verið þar í rúmlega 500 ár.
Hún hefur lifað nákvæmlega eins
í allar þessar aldir og í engu
breytt lifnaðarháttum sínum eða
venjum. En með komu sósíalism-
aiis hefst nýtt líf, líf sem þjóðina
hafði ekki dreymt um. Hjarð-
mennskan, þekkingarleysið, skort
urinn og hungurdauðinn er gert
landrækt. Risafengin auðæfi lands
ins eru nýtt í þjónustu nýrrar og
vaxandi þjóðar. Æskan fyllist
cldmóði og þeim fróðleiks og at-
orkukrafti, að þeir gömlu sogast
með inn í lærdóm og starf. Þann-
ig unnu allir að einu marki, og
nærri því kraftaverk gjörðust. 1
þau 500 ár fyrir byltinguna,
komu alls út í landinu um 120
bækui’, næstum þvi allar trúarlegs
efnis. En í þau 20 ár eftir bylt-
inguna hafa komið út bækur í
þúsundum; fagurfræðirit ein má
^ telja í hundruðum. I rithöfunda-
sambandi landsins eru á annað
hundrað rithöfundar. Meðan stór
j flugvélin „Maxim Gorki” hafði
J vængina flaug hún margar ferðir
í útbreiðsluerindum til Kasakst-
| au; dreifði hún út ritum og kenn
urum um allt ríkið. Stórir hópar
landkönnuða, verkfræðinga, vís-
indamanna, byggingameistara og
leiðbeinenda gengu, óku og flugu
um þetta stóra land og allstað-
3
FÉlag laðmanena
mófmaelír frumvarpí um
Mvínnuskyldu° þeírra ad
afloknu námi
Fyrir Alþingi liggur nú frv.
borið fram af allsherjamefnd Ed.
þar sem ríkisstjórn er heimilað,
að skylda læknakandidata til að
starfa 6 mán. í héraði áður en
þeir öðlist laekningaleyfi.
Fjölmennur fundur læknastúd-
enta var haldinn í Háskólanum
27. marz sl. til þess að ræða frv.
þetta.
Á fundinum kom fram mikil
óánægja yfir þeirri frelsisskerð-
ingu, sem í frv. felst, enda
myndu ungir læknar fúsir til að
taka að sér læknisstörf úti í hér-
uðum, svo framarlega sem sæmi-
leg kjör væru í boði. Ennfremur
myndi afleiðing slíkrar lagasetn-
ingar verða sú, að sum héruð,
sem nú er örðugt að fá lækna í,
myndu jafnan fá unga, óreynda
menn nýkomna frá prófborðinu.
í lok fundarins var eftirfarandi
ályktun samþykkt einróma.
Fundur í Félagi læknanema
haldinn 27. marz 1942 lýsir óá-
nægju sinni yfir frumvarpi til
laga nr. 92 um breytingu á lögum
nr. 47 frá 23. janúar 1932, þar
sem gert er að skilyrði fyrir ótak-
mörkuðu lækningaleyfi, að
læknakandídatar hafi gegnt lækn
ishéraði, eða aðstoðarlæknisstörf
um hjá héraðslæknum cillt að sex
mánuði að loknu námi.
Frumvarp þetta mun fram kom
ið til þess að bæta úr þeirri vönt-
un, sem undanfarið hefur verið á
læknum í sum héruð landsins.
Fundinum er fullljóst, að héraðs-
læknar eiga ekki heimangengt og
fá oft enga hvíld frá störfum svo
árum skiftir, né heldur eiga þeir
þess kost, að kynna sér nýungar
í fræðum sínum af eigin sjón.
Fundurinn veit einnig fullvel, að
erfitt er að fá lækna í sum héruð
landsins, svo töturleg sem aðbúð
læknanna er og viðurgemingur
allur í fámennum útkjálkum.
Fundurinn er því samþykkur til-
gangi fmmvarps til laga nr. 80,
um breytingu á lögum nr. 44. 23.
júní 1932, sem sé:
1. Að héraðslæknar séu léttir
ofstriti,
2. að þeir geti fengið samfelld-
an frítíma, sem aðrir vinnandi
menn, og geti notað sér hann til
uppbyggingar og aukinnar
fræðslu,
3. að ungum læknum sé gef-
inn kostur á að starfa í héraði
Framh. á 4. síAu.
ar var lært og unnið. Eftir að
flugvélin „Maxim Gorki” fórst,
var flugvélin „Pravda” aðallega
notuð í þessar ferðir á.samt fleiri
stórum vélum.Miklum fjárupphæð
um hefur verið varið til þess að
notfæra sér landið, yrkja það og
rannsaka í þeirri trú og vissu að
það skili því þjóðinni aftur með
margföldum vöxtum og til lieilla
mannkyninu. Og nú eftir að ráð-
izt. hefur vei'ið svo ódrengilega á
Sovétríkin sem raun ber vitni,
mun sósíalistiska lýðveldið Kas-
akstan ekki láta sitt eftir liggja
um framleiðslu verðmætra lxrá-
efna og véla, til vaniar hinu
nýja rikjasambandi sósíalismans.
H. S. N.