Nýtt dagblað - 21.04.1942, Blaðsíða 2

r>
L>
NÝTT Ð'AGBLAÐ
Þriðjudagur 21. april 1942.
Sanini eia aziiFrtkslf
Þeir morgu gallar sem komið
hafa fram á einstaklingsrekstri
á aðalframleiðslutækjum þjóðar-
innar, hafa vakið menn til um-
hugsunar um hvernig hægt er að
komast frainhjá þeim, svo skop-
uð sé tryggari afkoma fyrirtækj-
anna og fjöldans sem að þeim
standa. Það kemur ekki ósjaldan
fyrir að ýmsir staðir hafa ekki
það fjársterka einstaklinga, sem
geta reist eða rekið fyrritæki,
sem nokkru nemur. Og er þá
spumingin, hvort lánsfé skuli
leggja í hendur einstaklingum eða
félagshópum, á yfirstandandi tím-
um eru uppi ólík sjónarmið um
þetta, og hörð barátta þar á
milli. Félagshyggjumaðurinn vill
fara leið samtakanna, hann trúir
ekki einstaklingseignarréttinum
fyrri afkomu sinni og atvinnu,
og finnur hve hann hefur brugð-
ist sér á hinum erfiðu tímum.
þar sem fjöldinn á sín eigin fyr-
irtæki, á hann að geta notið arðs
ins af þeim og öryggisins sem
þau veita. — Hér á landi hafa
verið tvö félagsform hvað útgerð
snerti, samvinnu- og hlutaráðn-
ing — og bæjarrekstur.
Eins og nútímanum er háttað
með verkaskiptinguna, hraðann
og tæknina, er nauðsýnlegt að fé-

„Þðr“
hleður til Vestmannaeyja í kvöld.
Vörumóttaka fyrir hádegi.
Einar Frídrífc
hleður í dag til Arnarstapa,
Sands, Ólafnvíkur, Grundarfjarð-
ar og Stykkishólms, ef rúm
leyfir.
Vörumóttaka fyrii' hádcgi.
Hcít og köld
svid
allan daginn
Kaffisalan
Hafnarsíræfí 16
lagshyggjan ráði yfir réttum
grundvelli með fyrirtæki sín svo
tilviljun ein marki ekki gang
þeirra.
Á undangengum árum hafa
menn barizt við erfiðleika í at-
vinnuháttum, — kreppu — sölu-
tregðu og framieiðsluörðugleika,
þá hefur skapast krafan um lækk
un kaups vegna samkeppni á er-
lendum mörkuðum, á útfluttum
afurðum, fyrst og fremst sjávar-
afurða, og hefur þótt allra meina
bót.
En vegna alýðusamtakanna
þótti ekki hentugt að leggja fram
beinar kröfur um launalækkanir,
og var þá barizt fyrir hluta- og
samvinnuútgerðum, þegar afla-
hluturinn var í lágu verði og lít-
ils virði, var hagkvæmt fyrir út-
gerðarstarfsemina að fá sjómenn-
ina til að taka tekjur sínar upp
úr aflahlutnum og samvinnu-
rekstri svo að þeir gætu skilið
erfiðleika atvinnurekendanna og
á þennan hátt var hægara að fá
launalækkanir viðurkenndar.
Það er eftirtektarvert, að sam-
vinnufélög fá ekki rekstrarfé,
nema mjög lítið og bendir það til
þess að kaupfrádráttur sjómanna
skuli vera bjargvættur fyrirtækis-
ins, og bendir allt til þess að
þessi skoðun hafi verið staðfest
á hærri stöðum.
Eitt félagið, S.f, Grimur, í
Borgarnesi fór aldrei inn á sam-
vinnu- og starfsgrundvöll sem at-
vinnufyrirtæki, eins og ætlað var
í fyrstu, enda er það staðfest
með dómi undirréttar í málaferl-
um sem standa innan félagsins,
,,Þetta félagsform virðist ekki
hafa reynst heppilegt í fram-
kvæmdinni og að minnsta kosti
hefur starfseminni verið hagað
þannig, að samband félagsmanna
við félagið' og viðskipti þeirra
flestra við það hafa lítil eða eng-
in orðið”. Þegar gerður er sam-
anburður á félagi sem vanrækir
ekki skyldur sínar við félaga sína
eins og þetta félag hefur gert,
er vert að athuga hvert stefnir,
fyrir því, það er s.f. Stykkis-
hólms.
Það kaupir skip í byrjun krepp
unnar, skipið fiskar og veitir at-
vinnu bæði á sjó og iandi, kaup-
frádrátturinn er fyrsta og æðsta
boðorðið, og er óspart notaður,
en það dugar ekki til að jafna
reksturinn öll kreppuárin magn-
ast vantrú fólksins á þessu fyrri-
komulagi, skipið var svo selt árið
1939 rétt áður en stríðsgróðinn
kemur, en einkafyrirtækin á þeim
stað og annarsstaðar sigla hrað-
byri inn í tímabil gróðans. Þetta
samvinnufélag byrjar í kreppu til
bjargar og öryggis, og á þeim
stað sem gömlum fúaduggum
hafði verið komið fyrir í fjör-
unni, bundnar skuldabyrgðum
sem hvíldu á herðum þjóðarinnar.
Það var heimskulegt að efast
um stuðning frá formælendum
þessa fyrirkomulags, þeir sem
réðu peningastofnunum þjóðarinn
ar gátu varla metið minna að
veita fjárhagslegan stuðning til
samvinnuútgerðar en einkarekst-
ursins, en hvað skeði — þqgar
kaupfrádrátturin og smástuðning-
ur ekki dugði, varð að farga skip-
inu, en milljónum ausið í útgerð
einkafyrirtækjanna, og þegar skip
ið sigldi skildi það eftir reynsl-
una á samvinnufélagsútgerðar-
fyrirkomulaginu eins og forvígis-
mennirnir óskuðu að hún yrði.
Þetta var hin löglega rekna sam-
vinnuútgerð, einskonar henging-
aról á alþýðufólkið, mótleikur á
kröfu þess um sæmileg lífskjör,
en fólkið sem hafði reiknað með
því öryggi að vera að reka sín
eigin fyrirtæki með skiptingu
hins réttláta frirkomulags, sá at-
vinnutæki sitt renna úr höfn,
með sínar glæstu vonir, og varð
að nýju að beygja hné sín fyrir
herra einkarekstursins, •— mark-
inu var náð. Hinn sanni félags-
hyggjumaður stendur álengdar
og horfir á hinn grímubúna leik.
— Og ef maður athugar vinsemd
þessara manna í garð þess fólks,
sem stofnaði s.f. Grím í Borgar-
nesi, eftir að það hafði lagt á
sig ábyrgðir og framlög í þágu
félagsins um 140 þúsund kr. í
þeim tilgangi að það lyfti upp
atvinnumöguleikum handa því,
sem það gerði ekkr, og svo þegar
félagið græðir hundruð þúsund á
stríðsviðskiptum sínum, þá höfða
þessir samvinnuherrar málaferli á
félagið fyrir stuðning sem það var
sammála að láta félagsmönnum
í té. — En samvinnumennirnir
segja ekki eitt möglunarorð við
því að láta einn óviðkomandi
mann félaginu græða á að leigja
skipið 1939 og 40 mikið á annað
hundrað þúsund krónur (eftir eig
n skattaframtali).
Á þeim tíma þegar samvinnu-
og hlutafyrirkomulagið var mest
um talað, og togaraeigendurnir
buðu sjómönnunum skip sín, á
leigu, hélt Þjóðviljinn því fram
sem nú er komið á daginn.
Nú eru ekki togaramir til leigu
fyrir sjómennina og ekki þessi
harða barátta samvinnumannanna
fyrri samvinnuútgerð, en í stað
þess eru nú þessir herrar máttug-
ir í skjóli peningavalds síns, at-
vinnutækja og ríkisvalds, að bjóða
byrginn með kaupkúgunarlögum,
svo stríðsgróði þeirra hrökkvi
ekki ofan í vasa vinnandi fólks-
ins.
Bæjarreksturinn gengur aðrar
götur, í upphafi tekur hann á sig
ábyrgðirnar og leggur fram féð
til að eignast atvinnutækin, hann
greiðir þeim sem vinna, taxta-
kaup, — bæjarfélagið hefur á-
hættuna af rekstrinum, ef tap
verður, er það bæjarfélagsins að
bera það, og ef gróði verður, þá
er það hagur bæjarfélagsins,
þannig verður það ábati eða tap
hvers einstaklings hvernig geng-
ur, í þeim rckstri, byrðarnar eru
þannig ekki lagðar á sjómanna-
stéttina cf illa geng-ur, heldur
vcrður j>að raunverulega lagf á
alla eftir gjaldgetu þeirra. —
Þegar fyrirtæki eru byggð upp á
þann hátt, er ekki óeðlilegt þó
Slð IiINBAB
milli Breclands og Islands halda áfram
eins og að undanförnw. Höfum 3—4
skip 1 förum. Tilkynntngar um vöru-
sendingar sendist
Cullíford & Clarb Ltd.
Bradleys Chainbers, London Street, Fleetwood.
Jóse Diaz
látínn
Jose Diaz, aðalritari Uonnnumstaflokksuis spænska, er lat-
inn. Eftirfarandi tilkynning um lát hans heíur verið gefin út af
ýmsum aðalleiðtogum kommúnistaflokkanna í heiminum, þeini sem
nú dvelja í Sovétríkjunum.
Jose Díaz, leiðtogi spænska
verkalýðsins, lííið og sálin í bar-
áttu spænsku þjóðarinnar gegn
föðurlandssvikaranum Franco og
glapamannaklíku hans, hinn ó-
sveigjanlegi haráttumaður í frels-
is- og varnarstríði spænsku þjóð-
arinnar gegn hinni þýzk-ítölsku
innrás, hann er nú horfinn sjón-
um vorum.
Fregnin um dauða hans mun
valda spænsku þjóðinni og verka-
lýð allra landa djúprar hryggðar.
Með fráfalli Jose Diaz hefur
spænska þjóðin misst einn af
beztu stjórnmálaleiðtogum sínum.
Hann skipulagði baráttu ' spænsku
þjóðarinnar gegn fasisma og
stríði og beitti sér fyrir einingu
verklýðshreyfingarinnar og sam-
einingu þjóðarinnar. Hann var
fæddur í verklýðsstétt og tengdur
verkamönnum Andalúsíu órjúf-
andi böndum og hann helgaði líka
verklýðsstéttinni krafta sína fram
á síðustu stund.,
Jose Diaz er táknrænn fyrir
liina göfugu baráttu spænsku
þjóðarinnar í stríðinu 1936—1939.
Meðan sú barátta stóð sem
hæst þreyttist hann aldrei á því,
að skýra það fyrir þjóð sinni,
svo að notuð séu orð Stalins,
að frelsisbarátta spænsku þjóð-
arinnar var ekki háð eini;ngis fyr
ir hana eina, heldur var sú bar-
átta jafnframt háð fyrir málstað
alls hins frelsisunnandi og fram-
sækna mannkyns.
Hann vissi að hin svívirðilega
samsærismannaklíka Francos,
sem bað um aðstoð erlendra
herja til þess að ráða niðurlög-
um spænsku alþýðunnar, var ein-
mitt svarnasti fjandmaður
spænsku þjóðarinnar, og að
kjami spænsku þjóðarinnar var
fyrst og fremst verklýðsstéttin,
framsæknasta stéttin, og hags-
munir hennar og velferðarmál
voru því órjúfanlcga tengd vel-
ferð þjóðarinnar.
Síðastliðin tvö ár hefur liinn
ógleymanlegi félagi okkar, Diaz,
verið alvarlega veikur. En þrátt
fyrir það fylgdist hann nákvæm-
iega og stöðugt með baráttu
spænsku alþýðunnar unz hinu dáð
ríka lífi hans var lokið. Hann
fagnaði af öllu hjarta yfir hetju-
dáðum hins óbugandi rauða hers.
Til hins síðasta hugsaði hann um
sigra hins rauða hers sovétþjóð-
anna yfir fasistahjörðum Hitlers.
Hann var sannfærður um það,
að þeir sigrar myndu auðvelda
baráttu spænsku alþýðunnar gegn
því, að vera steypt út í styrjöld-
ina með Hitler og að þeir sigrar
þau leggi fram fé til eins eða
annars í þágu bæjarfélagsins þeg
ar gróðinn myndast, enda er ekki
lagt á þau útsvar, og ekki skatt-
ar til ríkisins, og er á valdi
stjórnenda bæjarfélags í samráði
við rekstrarráð að ákveða um
tekjur fyrirtækisins, hvort þeim
skuli varið til aukningar eða ör-
yggis útgerðinni sjálfri eða í
þágu bæjarfélagsins á annan
hátt.
Jónas Kristjánsson, Borgamesi.
Jose Dia/,.
myndu einnig gefa frelsis- og
sjálfstæðisbaráttu spör.sku þjóð-
arinnar sjálfrar byr undir báða
vængi.
I dag lýtur spænska þjóðin
liöfði í lotningu til minningar um
•tryggasta vin sinn og fremsta
baráttumann, Sá dagur mun
koma, að spænska þjóðin mun í
otningu flytja ösku hans til
hjarta Madridborgar, því nafnið,
Jose Diaz, er órjúfanlega tengt
við hina hetjulegu vörn þeirrar
borgar. Allir, sem unna frelsi og
sjálfstæði fólksins munu minnast
með þakklæti þess manns sem
barðizt til þess að losa þá undan
villimannlegri yfirdrottnun fas-
ismans.
Orðstír Jose Diaz mun aldrei
deyja!
»
21. marz 1942.
Dolores, Ibarruri, Hernandes,
Modcsto, Lister, Gordon, Taguena,
Anton, Castro, Uribes, Vidiella,
Flanelles, Segis, Dimitroff, Manuil
sky, Wilhelm Pieek, Andre Marty,
M. Ercoli, Klement Go.ttwald, Wil
helm Florin, Eugen Varga, Jo-
hann Koplenig, Mathias Rakosi,
Anna Pauker, Ulbricht, Acker-
mann, Kolaroff, Friedrich, Fuern-
berg, Kopecky, Weimbergir,
Bruno Koehler, Blagojeva.
Kjörræðistnenn
(slands
Utanríkisráðherra skipaði síð-
astliðinn laugardag eítirtalda kjör
ræðismenn íslands:
1. Herra Gretti L. Jóhannsson
■til þess að vera ræðismaður is-
lands í Winnipeg.
2. Herra Þorlák Sigurðsson til
þess að vera ræðismaður Islands
i Newcastle-on-Tyne.
• 3. Herra Henry Blackburn til
þess að vera ræðismaður Islands
í Fleetwood.
4. Herra John Ormond Peacock
til þess að vera vararæðismaður
Islands í Glasgow.
5. Herra William W. Smethurst
til þess að vera vararæðismaður
íslands í Grimsby.
6. Herra William Repper til
þess að verí vararæðismaður Is-
lands í Aberdeen.