Dagblaðið - 22.10.1975, Qupperneq 9

Dagblaöið. Miövikudagur 22. október 1975.
i í Ástralíu
á ný i gær, en talsmenn stjórnar-
andstöðu sögðu engan vafa leika
á þvi, að atkvæðagreiðsla um þá
færi á sömu leið..
Mesta valdabaráttan
um langt árabil
Fraser er hálffimmtugur bóndi,
vellauðugur. Hann náði yfir-
höndinni i Frjálslynda flokknum
fyrr á þesu ári, eftir eins konar
flokksbyltingu gegn þáverandi
leiðtoga hans, Billy Snedden. Ein
meginástæðan fyrir „bylting-
unni” var sú krafa Sneddens til
fulltriia flokksins i öldungadeild-
inni að þeir greiddu atkvæði gegn
fjárveitingum til reksturs rikis-
stjórnarinnar svo Whitlam
neyddist til að efna til kosninga.
Þar ætlaði Snedden siðan að
sigra. Kann þessi baráttuaðferð
Frasers — sem kom sjálfum sér i
stöðu stjórnarandstöðuleiðtoga
með andstöðu við tillögur er hann
hefur siðar gert að sinum — að
lýsa manninum nokkuð, að sögn.
Whitlam virðist sannfærður um
að hann geti viðhaldið verka-
mannastjórn sinni þar til næstu
kosningar fara fram um mitt ár
’77. Nýtur hann stuðnings verka-
lýðsfélaganna og nýjustu
skoðanakannanir sýna smávægi-
lega auknar vinsældir hans meðal
þjóðarinnar. Mikil aukning hefur
hins vegar verið i fjárframlögum
stuðningsmanna flokks hans.
Rec Connor, ráöherrann sem
neyddist til aö segja af sér, og
kom þar meö stjórnlagakrepp-
unni af staö.
Þetta framtak Frasers varð til
þess að i Astraliu upphófst harð-
vitugasta valdabarátta sem þar
hefur verið háð um langt árabil.
Persónulegt
skitkast
Bæði forsætisráðherrann og
JARVALSSYNING
sem veitir okkur nýja innsýn i
myndhugsun hans. Það er t.d.
merkilegt að skoða elstu mynd-
ina hér „London”, frá 1911-12,
þar sem þeir kunningjarnir
Kjarval og Einar Jónsson rita
báöir nafn sitt á verkið. En
þetta er ekki aðeins skemmtileg
heimild heldur vill svo til, eins
og Sveinn Kjarval drap á i við-
tali, að þessi dularfulla teikning
af vængjaðri kvenpersónu á
einni brúnni yfir Thamesfljót
inniheldur kimið af verki
Einars „Alda aldanna” i mynd-
skipun sinni. Skyldi hugmyndin
af þvi verki vera frá Kjarval
komin? Allavega er teikningin
hans og gjörólik teiknistil Ein-
ars. En sú spurning verður að
biða frekari rannsókna á báðum
þessum islensku listjötnum.
Þessi mynd, ásamt annarri
Lundúnamynd frá sama tima
hér, er gerð með blýanti en
flestar eru myndirnar gerðar
með öðrum tækjum, penna,
svartkritarstubbi eða pensli.
Hrifandi er „Kona að skoða
mynd”, liklega frá þvi 1945-50, i
listilega tempruðum litum.
Aferð hennar minnir á litho-
r stendur Sveinn Kjarval viö
nd föður sins, „Sjálfsmynd”
þvi um 1920.
grafiu og er ekki að efa að Kjar-
val hefði orðið.brautryðjandi á
þvi sviði hérlendis, hefðu tæki
verið fyrir hendi. Frá lausum,
hröðum pennateikningum eins
og „Blóm” (nr. 5) förum við yfir
i mjúklega teiknaðar rauð-
kritarmyndir af Jóhanni Sigur-
jónssyni og Einari Ben. frá þvi
ca 1914 og svo stórkostlega
sjálfsmynd i akvarellu, nr. 12.
Þar horfir meistarinn á okkur
frá hlið og er ekkert að fegra
hrjúfa andlitsdrættina, nema
siður væri, — og blettar þá með
mörgum skærum litum á ex-
pressjóniskan hátt. „Öþekkt
andlit” nr. 13 er liklega skylt
„Sæbörðu andliti” hans frá 1947,
hrjúf og snör kritarteikning þar
sem andlitið tekur á sig form
landsins. „Maður og vibrasjón-
ir” nr. 14 er svo líklega frá
„vlbrasjón” timabili Kjarvals,
ca 1943-50.
Afstrakstjónir
Tvær hreinar afstraksjónir
eru hér einnig, nr. 16 og 18, sem
báðar eru frá 1935, og sýna að
þær: myndir Kjarvals verður
að taka með i reikninginn þegar
úttekt verður gerð á frumkvöðl-
um afstraktlistar á Islandi.
Margir hafa séð kúbisma I þess-
um strendingsformum Kjar-
vals, sem ég held að sé rangt.
Nær væri að sjá þau upprunnin
úr þeim ferningsformum sem
hann var þegar byrjaður að
þróa I landslagsmyndum fyrir
1930, — og stökkið yfir i hreina
afstraksjón, dekoratifa að visu,
tekur hann mögulega með hlið-
sjón af geómetriskri afstraksjón
sem farin var að blómstra i
Frakklandi 1927. En þá var
Kjarval á þeim slóðum eins og
kunnugt er. Furðuleg er svo
„Rauður regnbogi i Paris”, frá
Frakklandsdvölinni. Nær af-
strakt er hún, gerð leikandi
hratt og létt, — minnir á tass-
isma. öll efni virtust leika i
höndum Kjarvals, — gott dæmi
er tússteikning frá ca 1945 (nr.
22), þar sem hann lokkar
figúratif form út úr rökkri, likt
og málarinn Seurat gerði svo
snilldarlega.
En frá hvaða tima skyldi svo
afstraktmyndin „Myndgrunn-
ur” (nr. 35) vera? Liklega er
landslag kveikjan að henni og er
myndin mun alvarlegri tilraun
til að mála afstrakt en þær
myndir sem nefndar erú hér að
ofan. Litirnir eru djarflega
samsettir og formin brotin niður
á óvenjulega markvissan hátt,
þótt auðsætt sé að Kjarval hafi
hætt við verkið i miðju kafi.
Djörf og fersk
Nokkur önnur óþekkt málverk
eru hér einnig, öll stórkostlega
djörf og fersk. „Þrjár stúlkur”
er ihlaupavinna, eins og oft
skeður með listamenn sem eru
með of margar hugmyndir i
kollinum, en er þakin ex-
þrátt fyrir hávær mótmæli min.
Það er nefnilega svo að heima
hjá mér rikir furðu mikið jafn-
rétti sem varð ekki til fyrr en ég
sá ljósið. Það er bara þegar við
viljum sjá ljósið að dregur til
einhvers skilnings i hinni eilifu
„Baráttu kynjanna”. Við höfum
satt að segja gengið furðulega
sjóndaprir i alltof langan tima.
Hefur þú náfni, staðið þig að þvi
að ráða konur i illa launaðar
stöður og litils metnar, af þvi þú
þurftir ekki að borga henni jafn
mikið og hefði hún verið hann?
Er ekki allhrottalegt að hugsa
sér að mismunur á meðaltekj-
um verkakvenna og verkakarla
sé 30 þúsund kall á mánuði! Og
ég veit að þú lest þetta sem nú
kemur án þess að blaka auga:
bændakonur eru ekki fullgildur
aðili að samtökum stéttar sinn-.
ar! Vinnuframlag þeirra er
metið á 175 þúsund krónur á ári!
Tóbakspeningur manns sem
reykir. Þegar veita á stöðu,
ræður menntun engu né hæfni,
heldur hvort viökomandi er af
þeirri tegund er segir já eða nei
i húmi nætur, eftir skapi og að-
stöðu. Við sem höfum tekið þátt
ismlði þessarar karlmannaver-
aldar erum bölvaðir ekkisens
skussar, og þessi reisupassi i
kjallarann i einn dag er mátu-
lega á okkur kominn, og við ætt-
um að nota þögnina og friðinn til
þess að igrunda stöðu konunnar
i dag.
Ég veit að þú veizt eins vel og
ég að i þessari karlmannaveröld
er stór hópur manna sem dræp-
ist ef konur hugsuðu ekki um þá.
Það eru til karlmenn sem eru
slikir dárans aumingjar að
Kjallarinn
Jónas Jónasson
þennan dag, þegar konur hverfa
af vinnumarkaði, lúra frameft-
ir, og láta sér á sama standa
hvort matur er til eða ekki, fara
þeir i þyrpingu á næsta matsölu-
Fraser hafa gripið til þess ráðs að
ausa hver annan auri á fjölda-
.fundum og hafa þannig komið af
stað grim milegri kosninga-
baráttu — án kosninga.
Traust kjósenda á verka-
mannastjórninni hefur farið mjög
þverrandi á undanförnum mán-
uðum vegna óðaverðbólgu og
vaxandi atvinnuleysis.
1 siðustu viku tók Fraser mikið
stökk er hann hóf beinskeyttar
árásir á forsætisráðherrann
vegna áforma stjórnarinnar um
að leita lána frá oliurikum Mið-
jarðarhafslöndum.
Forsaga þess máls er sú, að
pakistanskur fjármála- og efna-
hagssérfræðingur i London,
Tirath Khemlani, skýrði svo frá
að námu- og orkuráðherra
Astraliu, Rex Connor, hefði verið
I óleyfilegu sambandi við sig um
útvegun á allt að 8 billjón dollara
láni.
Connor neyddist til að segja af
sér — var raunar sparkað af
Whitlam — en hélt samt upp-
teknum hætti og lét ekki af til-
raunum sinum til að útvega lánið.
Þarna var tækifærið sem Fraser
hafði beðið eftir: augljós ástæða
til að fordæma stjórnina fyrir
getuleysi, ódugnað og barnaskap.
Úrslitakrafa um nýjar
kosningar
Eitt leiddi af öðru, þar til
stjórnarandstaðan neitaði loks að
samþykkjanauðsynlegar fjárveit-
ingartil handa rikisvaldinu. Slikt
hafði ekki gerzt áður á þeim 75
árum sem liðin eru siðan Astralia
fékk fullveldi.
Leiðtogi frjálslyndra lýsti þvi
yfir við það tækifæri að stjórnin
fengi ekki grænan eyri fyrr en
Whitlam féllist á að leysa upp
þing og efna til kosninga.
Forsætisráðherrann neitar
stöðugt og málið virðist i algjörri
sjálfheldu.
Nú er liklegt, samkvæmt
nýjustu fréttum, að ef frum-
varpsákvæðin verða felid aftur,
þá muni Whitlam ganga á fund
fulltrúa Englandsdrottningar, Sir
John Kerrs, og fara fram á að
efnt verði til kosninga um
helming sæta i öldungadeildinni.
Forsætisráðherrann er þeirrar
skoðunar — og bindur allar vonir
sinar um pólitiska framtið sina
við þá skoðun — að Verkamanna-
flokkurinn geti i slikum kosn-
ingum breytt valdahlutfallinu sér
i vil og þannig fengið alla þætti
fjárlagafrumvarpsins sam-
þykkta.
Þannig myndi hann einnig gera
út um pólitiska framtið Frasers.
í \ r ^
AÐALSTEINN Myndlist
INGÖLFSSON J
^ ii—
N
pressjóniskum pensilförum.
„Rauðar álfkonur” (margir
titlarnir eru frá sýnendum
komnir) er einnig gott dæmi um
þær áhættur sem Kjarval tók oft
I málverki, — áhættur sem i
þessari mynd borga sig.
Skemmtilega einföld og óvenj-
lega stór um sig er sömuleiðis
táknmynd sýningarinnar,
„Heimþrá”, sem inniheldur
eina af hinum teygðu,
hálf-mennsku verum málarans,
dökka eins og púka.
Hér má einnig sjá útsetningar
á stærri oliumyndum Kjarvals,
eins og hrifandi litauðuga akva-
rellu af Lómagnúpi (nr. 39),
séðan i aftanskini. Hið skáld-
lega er aldrei fjarri vinnubrögð-
um Kjarvals, ekki aðeins i ljóð-
rænni meðferð myndmáls held-
ur einnig i notkun tákna eins og
„hörpunni”. Harpan,hvort sem
henni er stillt upp á höfði Egg-
erts Stefánssonar (nr. 7) eða
samtengd dularfullum kynja-
verum (nr. 27 , 28, 29 & 44), er
ávallt merki um gildi skáldlegs
innblásturs sem listamaðurinn
metur mikils.
Innblástur
Sýnist mér sem þessi gamla
hugmynd um skyndilegan inn-
blástur skálda liggi að baki
vinnubrögðum Kjarvals þegar á
heildina er litið, þ.e. að skáld
getur aðeins skapað þegar and-
inn svifur á hanri, — en leggur
sig ekki niður við að vinna
markvisst og skipulega að verki
sinu eins og hverju öðru starfi.
Mikið er hér einnig um hina
kunnu „prófila” listamannsins,
höfuð með há enni, hrokkið hár
og munaðarfullan munnsvip, á
rissblöð, serviettur (nr. 54),
umbúðapappir, — allt sem við
hendina var.
Þessa sýningu má skoða oft
þvi alltaf er eitthvað nýtt að sjá.
Börnum og barnabörnum Kjar-
vals ber að þakka fyrir fram-
takið og vonandi verður það til
þess að einhver hefji skipulega
rannsókn á listferli hans og
ráðamenn geri meira en tala
um ágæti listamannsins.
\
stað að bjarga hungrinu: pulsu-
salinn fer bráðum aftur i sigl-
ingu, kokkarnir sem hafa sjálf-
sagt andstyggð á þvi að skræla
kartöflur, verða að kyngja óvild
sinni til þessa eplis jarðar og af-
greiða um leið svanga menn,
sem i stað þess að taka i hornin
á bola og horfa i augun á honum,
steikja konu sinni egg og beikon,
rista henni brauð eða sjóða
henni egg, geta það ekki, nenna
þvi ekki eða þykjast vera eitt-
hvað yfir það hafnir, loka aug-
um og ganga út i „frelsið” fyrir
utan að kaupa sér steik.
Næst þegar við förum út i búð,
eða komum erinda á skrifstofu,
skulum við reyna að muna að
meðallaun kvenna við verzlun-
ar- og skrifstofustörf eru aðeins
73% af meðallaunum karla við
sömu störf.
Eigum við, karlmenn i sviðn-
um karlmannaheimi, að læra
dálitið þennan dag Sameinuðu
þjóðanna? Læra að við erum
ekki ómissandi — það er enginn
— en við erum of lengi búnir að
lita á það sem sjálfsagðan hlut
að konan sé eitthvað veikari en
við, eigi ekki jafngott skilið og
við, sé óæðri. Hver vill játa það
að móðir hans sé óæðri vera?
Við skulum þvi styðja jafn-
réttið i verki, auka þannig
framþróun og reyna að efla frið
utan heimilis og innan.
Hvað sem tautar og raular,
geng ég glaður til kjallaravistar
og vona að þú gerir það lika, og
við báðir komum út i sólina og
nýjan dag bjartsýnir og sann-
gjarnir: Þá verðum við menn að
meiri.
Jónas Jónasson