Dagblaðið - 12.10.1978, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 1978.
Úr einfaldleikanum
í fáránleikann
Um Ijóðabækurnar Fyrir stríð eftir Erlend Jónsson AB, 70 bisv Stækk-
unargler undir smásjá eftir Jónas E. Svafár, Lystræninginn, 36 bls.
JÓNAS E. SVA
STÆKK
UNDIR
1 síðustu ljóðabók sinni, Ljóðaleit
(1974), tók Erlendur Jónsson lesend-
um sínum vara fyrir að líta á fyrstu
persónu ljóðanna og höfund þeirra
sem eitt. Enga slíka viðvörun er að
finna í nýjustu bók hans, Fyrir stríð,
sem Almenna bókafélagið gefur út. Er
okkur því í lófa lagið að lita á hana
sem sjálfsævisögulegan ljóðabálk,
enda styður allt efni hennar og niður-
röðun þess þá túlkun. Sögumaður
segist hafa komið í heiminn „á mánu
degi / árið fyrir kreppuna” og bókin
endar á rútuferð norður í land í dögun
vorið 1939. Okkur er þvi óhætt að
álykta að bókin spanni 10 ár af ævi
höfundar. Það er kannski ekki mikið
sem gerist í lífi hans (og annarra) á því
skeiði.
Ástfanginn
Dregin er upp mynd af lifnaðarhátt-
um fólks í örstuttu máli, piltur verður
ástfanginn átta ára og svo níu ára,
dreymir um sveitaböll, er haldinn
minni háttar biladellu, hlustar á
heimsfréttirnar, heldur upp á jólin,
gengur fjörur, missir föður sinn,
strýkur til fjalla og horfir á veröldina
þjóta fram hjá á ýmiss konar trylli-
tækjum.
Bókin er skrifuð í þeim opna stíl sem
þróast hefur í kringum Morgunblaðið
en örlítið knappari þó en gerist í
ljóðum þeirra sem galopnir eru. Setn-
ingar Erlends eru styttri og hendingar
hnitaðri og hann spinnur ljóð sín út
frá ákveðnum kjarna í stað þess að
setja fram sneið „úr lífsins flaumi”.
Læsilegt
Gott dæmi er ljóð eins og Hillingar
þar sem líkamlegur sársauki barns
verður að líkingu fyrir böl heimsins og
sú líking er síðan leidd til enda á eðli-
legan hátt. Þær myndir sem höfundur
bregður upp af heimi barnsins á árun-
um fyrir strið eru svo sem ósköp læsi-
legar — málfarið er einfalt og
skrumlaust og það bregður fyrir bæði
innileika og gáska í ljóðunum. En
spurningin er hvort slikar smámynd-
ir frá 1930—40 hafi einhverja þýðingu
fyrir okkur í dag. Til þess að svo sé
verður skáldið að búa yfír einhverri
sérstakri reynslu eða hafa hæfileikann
til að gera venjulega reynslu sérstaka.
Nú sýnist mér reynsla Erlends í engu
frábrugðin mörgu því sem til er á
prenti um þessi ár, t.d. i Æskunni, og
höfundur annað hvort getur ekki eða
vill ekki finna henni nýstárlegan eða
sérstaklega persónulegan farveg.
Gæfljóð
Eins og þau standa megna þessi ljóð
varla að finna sér samsvörun og
kveikja neista í hugum þeirra sem líta
Bók
menntir
AÐALSTEINN
INGÖLFSSON
Erlendur Jónsson
á skáldskap sem orustuvöll efnis og
anda. Til þess eru þau of gæf og slétt-
málug. En kannski sumir vilji hafa sín
ljóð þannig.
En vindum okkur nú úr einfaldleik-
anum yfir i fáránleikann. Jónas E.
Svafár hefur lengi verið skemmtilegur
persónuleiki á jöðrum skáldskaparins.
Með honum hefur ýmrslegt dár og
hringavitleysa komið inn í íslenskan
skáldskap, ásamt með einhverri alvöru
— en menn eins og Jónas eru bráð-
nauðsynlegir hér á landi, a.m.k. sem
mótvægi gegn þeim hrútleiðindum
sem oft einkenna islenskan nútíma-
skáldskap.
Handskrifuð
Hann er ekki mikilvirkur, sendir frá
sér bók svona á 5—10 ára fresti og nú
síðast hefur „Þorlákshafnarrenessans-
Kápumynd af bók Jónasar E. Svafár.
inn”, sem Árni Bergmann kallar svo,
gefið út bók eftir hann sem nefnist
Stækkunargler undir smásjá. Hún er i
minna lagi, 36 síður, og eru í henni 12
ljóð, öll handskrifuð. Þau eru því
miður ekki öll af sama gæðaflokki,
sem rýrir bókina enn frekar. En þau
bestu eru með betri einkennum skálds-
ins — einhverjar fréttir eru sagðar úr
daglega lífinu, siðan er prjónað við
þær með einhverju alls óskyldu og
ljóðin eru leidd til lykta með dálítið til-
viljunarkenndum samruna ýmissa til-
brigða. Hvunndagurinn verður furðu-
legur.
Járnkarl
Gott dæmi um þetta er ljóðið um
strætisvagna Reykjavíkur. Einnig er
Jónas snjall í því að finna hið kátlega í
hinu venjulega. t „Vaðlaheiði” segir:
maður var eitt sinn / með tveim stúlk-
um / á ferð niður Vaðlaheiði / í hemla-
lausri bifreið. / til að draga úr mesta /
hraðanum hafði maðurinn / rekið
járnkarl gegnum / gólf bifreiðarinnar. /
önnur stúlkan stýrði / en hin þerraði
svitann / úr andliti höfðingjans. / sem
hélt járninu stífu / milli fóta sér þar til /
ferðinni lauk í Vaglaskógi.” Er ein-
hverju við þetta bætandi?
MARGT BLÁTT GERIR Ein STÓRT
Um sýningu Robin Crozier í Galleríi, Suðurgötu 7
Allt frá öndverðri 19. öld hafa lista-
menn vantreyst allri þeirri rökhyggju
og skynsemistrú sem leitaðist við að
réttlæta hina sjáanlegu hlut-veröld
sem óhagganlega og skiljanlega
staðreynd þar sem þeir fundu glöggt
fyrir þvi að sú rökhyggja nægði ekki
andlegum þörfum mannsins. Á þessari
öld hefur þetta rómantiska andóf
(skilgreint af Nietszche) gegn heims-
mynd Descartesar hins franska og
fylgismanna hans fengið enn meiri byr
undir vængi með uppgötvunum
Einsteins og sálarfræði Freuds. Það
var ekki sist sú vitneskja sem kveikti
elda dadaismans á öðrum tug aldar-
innar, ásamt með pólitískri þróun í
Evrópu.
Afneitun
á gildismati
Freud splundraði persónuleikanum
og leiddi i ljós hinar myrku hliðar hans
og afstæðiskenningin kippti stoðum
undan alhæfingum og algildum
reglum — í siðfræði og listum eins og
vísindum. t myndlist bjó t.d. Marcel
Duchamp sér til aðra persónu sem
samsvaraði kveneðli hans og nefndi
hana Rrósu Selavý („eros c’est la vie..
. ”) og afneitaði gildismati hefðbund-
innar fagurfræði með þvi að tefla fram
hversdagshlutum, stólum, flöskugrind
o.fl. sem sjálfstæðum myndverkum
eða „myndgervingum”. Félagar hans í
dada-hreyfingunni sögðu hvern mann
vera skapandi afl og allt fagurfræðilegt
mat væri pip og einskis virði. Allt gat
Myndlist
verið sköpun, sögðu þeir, jafnvel
hegðun.
Orðstír
deyr aldreigi...
Á vorum timum hefur þessi þróun
haldið áfram og tekið á sig margvís-
legar myndir í konsept-list og skyldri
listiðkun. Sem dæ'mi má nefna
miðaldra ttala, Cavellini að nafni, sem
hóf fyrir nokkrum árum að íhuga
hugtakið „orðstir” og hvernig lista-
menn öðluðust hann. Komst hann að
þvi að „orðstír” var í hæsta máta sleipt
hugtak og erfitt að handfjatla það en
þó sýndist Cavellini sem flestum þætti
gott að hafa orðstír, hvort sem hann
var góður eða vondur. Ákvað hann
því að búa sér til eigin orðstir, sem
eins konar sköpunarverk, með því að
plaga alla listamenn, gagnrýnendur og
söfn, sem hann vissi um viða um heim,
með bréfum sem innihéldu fagrar
lýsingar á eigin ágæti og skapandi
atferli.
Hvati
Þetta bar árangur því nú er
Cavellini „þekktur” meðal framúr-
stefnumanna og er kominn í alls kyns
uppsláttarbækur fyrir vikið. Cavellini
hefur haldið áfram að útbreiða orðstir
sinn, skrifar og fær bréf og er orðinn
eins konar hvati (catályzator) fyrir
skapandi athæfi annarra og tekur þátt
i sýningum um heim allan, með
bréfum, athugasemdum o.fl. Hann
hefur meira að segja skotið upp
N
kollinum á tveim sýningum i
Galleríinu, Suðurgötu 7, og er m.a.
þátttakandi í þeirri uppákomu sem nú
stendur þar yfir. En sá sem skrifaður
er fyrir þeirri sýningu heitir reyndar
Robin Crozier og er Englendingur
og líkist hann Cavellini um margt, ef
marka má framlag hans á þessum
vigstöðvum.
í einni bendu
Æviágrip hans er t.d. skemmtilegt
sambland af skáldskap og staðreynd-
um og sjálf sýningin er ekki eingöngu
eftir Crozier heldur var fjölda manns
boðið að taka þátt í henni með því
skilyrði að öll innsend verk fjölluðu að
einhverju leyti um hugtakið (og litinn)
„blátt”. Um 150 manns þágu boðið og
eru verkin á gólfi, í lausu lofti og á
veggjum gallerísins og túlka á ýmsa
vegu hið bláa „þema’V Eru hér allra
þjóða kykvendi, fjöldi ltala, Englend-
ingar, Þjóðverjar, Pólverjar,
Ungverjar, Suður-Ameríkumenn og
Bandaríkjamenn, Frakkar og svo
auðvitað íslendingar og virðast flestir
hafa skemmt sér konunglega. í raun er
varla nokkur leið að lýsa sýningunni í
heild — hér er gáski, skáldskapur,
erótík, leikaraskapur, pólitík — allt í „
einni bendu og mega held ég allir hafa
nokkurt gaman af sem sækja
sýninguna með opinn huga og rúman
. tíma.
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Yfirlitsmynd af sýningunni
Erratum varð mér á í messunni er ég sagði Evrópumála og inniheldur eitt-
I asanum við að koma frá mér Singer skrifa á hebresku. Rétt er hvað af hebresku máli. Rétt skal
upplýsingum um hinn nýja nóbels- að hann skrifar á jiddisku sem er vera rétt.
höfund, Isaac Bashevis Singer, sambland nokkurra Austur- - A.I.