Dagblaðið - 20.07.1979, Side 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 20. JÚLÍ 1979.
.. ............ .............
Agúrkutíð og em-
bættisveitíngar
Sumartíminn og þá helst aðal-
sumarfrísmánuðirnir ganga oft
meðal fréttamanna undir nafninu
agúrkutíð vegna þess hversu þá er
yfirleitt lítið í innlendum fréttum og
erfitt getur reynst að afla traustra
upplýsinga um það sem kynni þó að
vera efni í frétt.
Blöðin reyna að sjálfsögðu að fylla
síður sínar af einhverju bitastæðu
efni en augljósastur verður frétta-
skorturinn í útvarpinu sem segir dag
eftir dag nær einvörðungu erlendar
fréttir í aðalfréttatímum. Það er
meðal annars vegna þess hversu mjög
þröngur stakkur ríkisútvarpinu er
skorinn að það getur ekki gert sér
mat úr ýmsu þvi sem blöðin gera.
Skemmtilegt athugunarefni er
hvernig blöðin bregðast við agúrku-
tímanum og á hvaða mismunandi
vegu. Talandi dæmi eru rallý síð-
degisblaðanna. Þar fara þau sjálf á
stúfana í þeim tvíþætta tilgangi að
auglýsa sig og afla efnis. Og þegar
þetta á annað borð er komið af stað
víkja aðrar fréttir miskunnarlaust
fyrir þessum. Það er ég viss um að
þurft hefði stórgos á Reykjanesi til
þess að fjórdálkamynd af sigurkoss-
inum í sjórallinu hefði vikið af for-
síðu Dagblaðsins.
Að búa til fréttir
Og síðdegisblöðin svo og önnur
blöð landsins búa til ýmsar aðrar
V^.
fréttir en þessar, þó með minni til-
kostnaði sé. Þær fréttir eru með
ýmsu móti, fræðsla og upprifjun á
hlutum sem marga varða , pólitiskar
hneykslissögur og viðtöl af ýmsu
tagi. Auk þess er landsbyggðinni
sjálfsagt sinnt betur á þessum árstíma
en öðrum.
Agúrkutiminn í sumar, það sem af
er, hefur helst verið rofinn af fjórum
þáttum og hafa þeir sennilega hlotið
meira umtal en ella einmitt af því
hvaða tíma þá hefur borið upp á. Hér
er ég að ræða um olíumálin, Bene-
diktsmálin, Steingrímsmálin og
hvalamálin.
Auk þess sem olíumálin urðu á
tímabili að stríði milli Morgun-'
blaðsins og Þjóðviljans hafa þau
fengið mikla pressu og er það ekki
óeðlilegt. Eins og alltaf eru þó mis-
munandi áherslur í þessari umræðu
eftir því hver blöðin eru og hin sterk-
ari pressa í landinu hefur ekkert verið
áfram um að vekja athygli á að
með olíuhækkununum væri verið að
flytja kjararýrnun inn í landið. Hin
alillu og „ófrjálsu” „stjórnarblöð”
heita svo öllum illum nöfnum fyrir að
vilja flytja slíkan boðskap stjórnar-
herranna.
Benedikts- og
Steingrímsmál
Um hvalinn ræði ég ekki hér en vil
segja það um Benedikt, að jafnvel þó
ekkert sé út af fyrir sig athugavert við
það að hann hafi þá skoðun að her-
menn skuli vera „frjálsir”, má hann
prísa sig sælan hversu vel hann slapp
frá pressunni eins og hann stóð upp á
sitt eindæmi og fyrirvaralaust að þvi
að ákveða að hermenn skyldu ótak-
markað fá að dveljast utan girðingar.
Fór svo fyrir mörgum að þeir bók-
staflega trúðu ekki þessum tiðindum
fyrst þegar þeir heyrðu þau. Greini-
legt var líka að afturköllun þessa
leyfis var af öllum almenningi tekið
gagnrýnisminna en hinum fyrri tið-
indum þó sú röddin heyrðist á
lesendasíðum að gagnrýnin væri ein-
göngu sprottin af ótta íslenskra karl-
manna við harðari samkeppni á dans-
húsunum.
En svo við snúum okkur að Stein-
grímsmálum gerðist hannsvo óhepp-
inn að veita feit embætti í agúrkutíð
blaðanna og stóð jafnvel svo illa á að
margir hæfir menn sóttu. Stein-
grimur hafði nýlega rýmkað löngu
úrelta áfengisreglugerð þegar þetta
var, hlaut góð orð en enga stórkost-
lega pressu. En þegar kom að emb-
ættisveitingum hans komst pressan,
bæði „frjáls” og „ófrjáls”, í mikið
banastuð.
Þingmannsævin
lítils virði
Annar maðurinn sem Steingrímur
veitti stöðu hafði áratuga reynslu að
baki sem þingmaður og einmitt út af
þeirri veitingu stóð styrinn þar sem
umræddur var óneitanlega flokks-
bróðir ráðherrans. Annars var alveg
sama þó Steingrímur hefði veitt
tveimur íhaldskurfum um leið og
hann veitti einum framsóknarmanni
en ekki einum framsóknarmanni og
einum íhaldsmanni eins og hann
gerði — og jafnvel þótt hann hefði
^ Agúrkutíminn í sumar, það sem af er,
hefur helst verið rofinn af fjórum þátt-
um. . . . olíumálin, Benediktsmálin, Stein-
grímsmálin, og hvalámálin.
Kjallarinn
/
Kjartan Jónasson
veitt þremur íhaldsmönnum voru
embættisveitingarnar dæmdar til að
verða blaðamatur. Kannski af því að
framsóknarráðherrar séu óvinsælir
hjá öðrum blöðum en Timanum.
Nú er undirritaður ekki að væna
blaðamenn síðdegisblaðanna um að
skrifa hin harðorðari pólitísku les-
endabréf sjálfir. Hann veit sem er að
í hallæri skrifa þeir ýmislegt sjálfir en
þekkir aðeins dæmi um meinleysisleg
skrif í þeim efnum. Hins eru einnig
dæmi að jafnvel stjórnmálaflokkur
tviefldist að þingmannatölu með
skipulögðum lesendabréfaskrifum og
fleiru í þeim dúr. Og það liggur
einnig í augum uppi að vanhugsuð
skrif eins óvita geta með uppslætti á
síðum dagblaðs haft áhrif á miklu
skynsamara fólk. Þeir eru meðal ann-
ars ókostir hinnar „frjálsu” blaða-
mennsku. Einmitt á vettvangi hennar
er áróðurinn magnaðastur, duld-
astur, áhrifamestur.
Kjartan Jónasson
fréttastjóri Tímans
Það sem frjálshyggjan
og stalínisminn
eiga sameiginlegt
Fyrir nokkrum árum átti ég í deilu
við sannfærðan- stalínista. Ég benti
honum á að þær röksemdir, sem
hann færði fram máli sínu til
stuðnings, væru rangar. 1 svari sínu
viðurkenndi hann að ábendingar
mínar voru réttar. Svo bætti hann því
við, að það skipti ekki máli vegna
þess að niðurstaða hans væri rétt!
Þessi deila kom ósjálfrátt upp í
hugann jregar ég las bók Ólafs Björns-
sonar „Frjálshyggja og alræðis-
hyggja”, en þar slær prófessorinn
þennan varnagla: „Vafalaust munu
og ýmsir gagnrýna túlkun þessarar
bókar á ritum Platós og Helgels, sem
byggð er á ritum Karls Poppers. En
hér á sama við og um Marx, að það er
túlkun kenninganna, sem máli skiptir
og þau áhrif, sem hún hefir haft, ekki
hitt, til hvaða niðurstöðu sagnfræði-
leg textakönnun kynni að leiða í
þessu efni.” (bls. 96). Áður hafði
prófessorinn.sem að eigin sögn hefur
sannleiksleitina eina að leiðarljósi'í
visindum, fullyrt:,Engin ábyrgð skal
þó tekin á því hvort Popper túlkar
Plató rétt. Til þess að fella dóm um
það, sem mark væri á takandi,
skortir mig þá frumforsendu að
kunna grísku. Þessi túlkunaratriði
skipta ákaflega litlu máli fyrir efni
þessarar bókar. Sá nútimamaður
mun tæpast til, að hann telji það
neinu máli skipta hverjar skoðanir
Plató eða aðrir Forn-Grikkir raun-
verulega höfðu á þjóðfélagsmálum”.
(bls. 19). Þetta hindrar ekki að
prófessorinn eyðir miklu púðri á
Plató i bók sinni og stillir honum upp
andspænis „frjálshyggjumanninum”
Sókratesi, sem við þekkjum í dag
vegna rita Platons, en hann var læri-
sveinn Sókratesar!
(I nafni réttlætisins er rétt að geta
þess, að annar helsti postuli frjáls-
hyggjunnar, Jónas Haralz, hefur
'ólíkt menningarlegri afstöðu til and-
ans manna fortíðarinnar. Jónas
skrifaði t.d. í Morgunblaðið 19. april
sl.: „Skrif Platons og Aristótelesar
eiga fullt eins mikið erindi til nútíma-
manna eins og það sem ritað hefur
verið um þjóðfélagsmál á þessari
öld”.).
Nokkur atriði
í viðbót
Það er ekki ætlun mín hér að feta í
fótspor prófessors Ólafs og hagræða
hugmyndasögulegum staðreyndum
til að setja stalínismann og frjáls-
hyggjuna á sama bás hugmynda-
fræðilega. Bæði hugmyndasögulega
og þjóðfélagslega eru þessar stefnur
sprottnar úr ólíkum jarðvegi.
Auðvitað má finna nokkurn hug-
myndafræðilegan skyldleika þessara
stefna. Það er í raun auðveldara en
• . . . það er eitt af sameiginlegum ein-
kennum frjálshyggjunnar (alla vega í
íslensku mynd hennar) stalínista og nasista,
að aðlaga söguna að hugmyndafræðilegum
þörfum sínum.
það verkefni, sem prófessorinn glímir
við í bók sinni með því að tengja
saman hugmyndafræðilega Hegel og
nasistana; „alræðishyggju” Marx,
Hegels og Platons; og fyrirmyndar-
ríki Platons og hugmyndir sósíalista!
Eftir að búið væri að benda á tengsl á
milli stalínisma og frjálshyggju væri
síðan hægt að tengja saman frjáls-
hyggjuna og nasismann í gegnum ein-
staklingshyggju og ofurmenniskenn-
ingar Nietzsche (við það mætti siðan
tengja persónudýrkun stalínismans)
og setja þannig frjálshyggjuna, nas-
ismann og stalinismann á sama bás
hugmyndafræðilega.
Ég eftirlæt öðrum að framkvæma
söguleg heljarstökk af þessu tagi. Hér
nægir að geta þess að það er eitt af
sameiginlegum einkennum frjáls-
hyggjunnar (alla vega í íslensku mynd
hennar), stalínista og nasista, að
aðlaga söguna að hugmyndafræði-
legum þörfum sínum.
Eftir þennan formála er rétt að
drepa stuttlega á nokkur atriði þar
sem finna má andlegan skyldleika
milli frjálshyggju og stalínisma.
Fyrsta atriðið, sem stingur sérstak-
lega í augun er blind áhersla á eignar-
formið eitt sér, sem ákvarðandi atriði
varðandi pólitískt skipulag og þjóð-
félagslega framþróun. Annað atriði
er áhersla beggja á sterkt ríkisvald til
að tryggja að pólitískir áróðursmenn,
þrýstihópar, „geðsjúklingar”
o.s.frv. trufli ekki gangverk þjóð-
félagsins. í þessu samhengi er það
eftirtektarvert hversu líkt það er hjá
stalínistum og frjálshyggjupostulum,
að leggja annars vegar áherslu á frelsi
og lýðræði í orði og hins vegar ráðast
gegn réttindum þeirra, sem eru á önd-
verðum meiði, eins og fram hefur
komið að undanfömu í sambandi við
umræðu hér á landi um áróður i
skólum og ríkisfjölmiðla. í Sovétríkj-
Ásgeir Daníelsson
unum eru andófshópar (einkum
Helsinki-hópurinn, en þetta gildir um
flestaandófshópa í einhverjum mæli),
sem leggja aðaláhersluna á að benda
á mótsögnina á milli framferðis
sovéska skrifræðisins og lagaákvæða
um frelsi og-lýðræði þar í landi.
Þriðja atriðið er áhersla beggja á
þjóðernisstefnuna. (Það er reyndar
merkilegt að íslenskir frjálshyggju-
menn skuli leggja áherslu á „heildar-
hugtök” eins og þjóðernisstefnan er.
í þeim efnum, eins og svo mörgum
öðrum, bjargar það þeim, að þeir eru
sjaldnast sjálfum sér samkvæmir.)
Fleiri atriði mætti nefna, en ég Iæt
þettanægjaað sinni.
Að falsa
tilvitnanir
Að undanfömu hafa birst nokkrar
greinar í blöðum þar sem bent hefur
verið á falsanir postula frjálshyggj-
unnar á skoðunum annarra. Það ætti
í sjálfu sér ekki að koma á óvart, að
prófessor Ólafur túlkar deiluna um
sósíalisma í einu landi alveg á sama
hátt og stalínistar í bók sinni (bls.
196). Prófessorinn étur einnig hrátt
upp þá sögufölsun stalínista, að
Lenín hafi verið fylgjandi kenning-
unni um sósíalisma í einu landi.
Grófasta dæmið um fölsun á skoð-
unum annarra er þó tilvitnun i rússn-
eska byltingarforingjann Trotský,
sem er i bók prófessorsins og minni
spámenn frjálshyggjunnar hafa étið
upp hver eftir öðrum í blaðagreinum.
Á bls. 87 i bókinni tiltekur prófessor-
inn innan gæsalappa að Trotský hafi
sagt árið 1937 að: „í ríki þar sem
ríkið er eini atvinnurekandinn, leiðir
stjórnarandstaða til hægs hungur-
dauða. Gamla reglan: Sá sem ekki
vinnur á ekki mat að fá, víkur fyrir
reglunni: Sá sem ekki hlýðir færi ekki
mat”. Þannig er Trotský látinn vitna
um réttmæti þeirrar kenningar frjáls-
hyggjunnar, að afnám einkaeignar á
framleiðslutækjum leiddi til ein-
ræðis. Nú hefði smávegis umhugsun
átt að geta leitt prófessorinn að þeirri
niðurstöðu, að eitthvað væri brogað
við þessa tilvitnun. Trotský lifði jú
fram til 1940og hélt allan timann fast
við þá skoðun, að sósíalismi og lýð-
ræði væru óaðskiljanlegir hlutir.
Smávegis þekking á ritum Trotskýs
hefði einnig getað sannfært prófess-
orinn um að hann hugsaði ekki á
þann vélræna hátt, sem tilvitnunin
ber með sér.
Þegar betur er að gáð kemur
einnig í ljós, að þessi tilvitnun er ein-
faldlega fölsuð. f bók sinni „Bylting-
in svikin”, sem út kom árið 1936,
segir Trotský um hreinsanir hundruð
þúsunda félaga úr Kommúnista-
flokki Sovétríkjanna á árunum 1935
og 1936: „Þeir sem voru virkastir
voru strax teknir höndum og kastað i
fangelsi eða fangabúðir. Hvað af-
ganginn snertir, þá ráðlagði Stalín, i
Prövdu, yfirvöldum í hverju héraði,
að útvega þeim ekki vinnu. í landi
þar sem ríkið er eini atvinnurekand-
inn þýðir þetta hægfara hungur-
dauða. Það er búið @ð skipta á gömlu
reglunni: Sá sem ekki vinnur á ekki
mat að fá, og nýrri reglu: Sá sem ekki
hlýðir, fær ekki mat”. (Sænsk útg.
bls. 204). Berið saman tilvitnuna í
bók prófessorsins og Trotský og at-
hugið hvernig orðinu „stjómarand-
staða” þefur verið skotið inn og
þátíð breytt í nútíð í síðustu máls-
greininni til að breyta merkingunni
algjörlega.
Prófessorinn getur ekki heimildar
fyrir t'lvitnuninni. Sennilegast er þó
að hann leiki einungis hlutverk nyt-
sama sakleysingjans í sambandi við
þessa fölsun.
Ásgeir Daníelsson.